Balkon hayatımıza 19. yüzyılda girdi diyebiliriz. Ülkemizde kırsal alanda, Kastamonu’da, Bursa’da tek tük, 19. yüzyıldan daha erken tarihte inşa edilmiş evlere rastlayabiliriz ancak özellikle İstanbul’da gördüğümüz konutların 19.yy ve sonrasında inşa edildiğini bilmekte yarar var 
Kula, Manisa’da “hayatlı ev”. Balkondan önce hayatımızda, “hayat” vardı. Zemin, servis katı olarak işlev görürken (mutfak vb), 1.kat yaşam katıydı. Hayat; yaşam katında, odaların, eyvanların açıldığı bir galeriydi ve sokağa değil, bahçeye/avluya açılırdı. *F: @mimarimiras
Muğla’da, Kula’da, Milas’ta, Aydın’da hayat öğesini incelediğimizde bu mekanın; iş yapılan, yaşanılan, üstü örtülü, etrafı açık, odaların hepsinden ulaşılabilen bir ortak mekan olduğunu ve “hayat” için konutta önemli bir bölüm ayrıldığını görebiliriz.
Sonrasında; kırsal yaşamdaki “hayat”, kentte yerini “sofalara” bırakır. Odalar kırsalda iklim koşullarına açık (sadece üstü örtülü) hayat mekanına açılırken, şehirde ışıklı, pencereli ancak artık yapının içine katılmış sofaya açılmaktadır.
Galata’daki bu konağın “hayat” kısmının camekan ile kapatılarak “sofa”ya dönüştürüldüğünü gravürde de görebiliyoruz. Herkes Galata’yı, Beyoğlu’nu 19. yüzyıl kargir binaları ve apartmanları ile tanısa da, öncesinde bölgede bu tip konaklar bulunuyordu. Sedad Hakkı Eldem’den)
Salona Piskoposu’nun evinde “hayat”; bu evde yemek, bir Türk evinden farklı şekilde yenmiyordu. İmparatorluk ölçeğinde hayat pratikleri homojendi. (Uğur Tanyeli Hoca, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme)
16. yüzyılın ikinci yarısında bir Vezir Sarayı’nın ön cephesi ve avlu cephesi. Hayat öğesini ve Saray’ın sokağa kapalı olup, avluya açılışını, cephe farklılaşmasını izleyebiliyoruz. (Uğur Tanyeli, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme)
Kula’da “hayat”, Ankara evinde “hayat”. Kula evinde “hayat” avluya bakarken, Ankara’daki bu geç dönem yorumunda, hayatın sokağa kontrollü açılışını görebiliyoruz. Hayat bölümünü yüksek bir hımış (ahşap+kerpiç tuğla dolgu) duvar çevreliyor,pencere ile sokağa açılıyor. @mimarimiras
Uğur Tanyeli Hoca’dan okuduğuma göre; Osmanlı sisteminden kopuş kıdemine bağlı olarak, önce Rumlar, sonra Ermeniler 19.yy dan itibaren konut çevresini değiştirmeye, Türklerle ilişkili geleneksel şemadan kopmaya başlarlar. Dış mekana açılma başlar, sokağa açılan balkonlar belirir.
Osmanlı konut mimarisinde ortak gelenekten kopuş başlar; Kayseri’deki 19.yy ikinci yarısına ait, Uğur Hoca’nın örnek verdiği Ermeni evlerinde gördüğümüz gibi balkonlu bir cephe düzeni gelir. Pencere kafesleri kalkar. İç mekandaki sedir sekileri kalkar, Batılı mobilya gelir.
“Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme” kitabı önemli bir mimari kaynak. Tekrar basılmalı, sponsor bulabilir veya önceden satın alarak basılmasını sağlayabiliriz. *Osmanlı’da ortak mimari gelenekten kopuş ile ilgili kısmın Sn. Uğur Tanyeli’den okunması için paylaşıyorum.
Ülkemizdeki konut geleneği, İstanbul’da yaşayan Avrupalılar’ın etkisiyle 18.yy’da Pera ve Büyükdere’de yeni denemelere açılmıştır. Sonra Rumlar, Ermeniler ve Musevilerin konut mimarilerinde 19.yy’da dışa açılma başlamıştır. Kentleşme ile “hayat” kapatılmış, “sofa” ya dönüşmüştür.
Diyarbakır’da, Urfa’da, Mardin’deki konutlarda mahremiyetin sağlandığı, avluya açılan, “eyvan” ve “revaklar” da; Türk evindeki “hayat” gibi yarı açık mekanlardı. Bütün bu yapılardan avlu, bahçeyi çekince bu yarı açık mekânlar kayboldu, konut tipolojisi tümüyle terk edildi.
19. yüzyıldaki değişimler ve modernleşme ile konut cepheleri dışarı açılmaya başladı. 19. yüzyıl sonunda konut cephelerinde balkon uygulaması biraz daha yaygınlaşmış olmalı. Söylediğim gibi, gördüğümüz yapılar çoğunlukla yakın döneme ait. *Fotoğraf: Mimar Faruk Soydemir @furu_06
Ülkemizde tarihi belirlenebilen en eski ev olan, Bursa’daki Somuncu Baba evi (1399 yılında ayakta olduğu bilinmektedir) aynı zamanda balkon kapama örneklerimizin en eski atasıdır. Somuncu Baba evinde, odaların açıldığı “eyvan” kapatılarak pencereye dönüştürülmüştür. *Önce/Sonra
