1/18-Rezerv para nedir? Bankalar rezerv paraya neden ihtiyaç duyar? Bankalar rezerv paraya nasıl ulaşır? Merkez Bankası faizi piyasa faizlerini nasıl etkiler (faiz geçişkenliği)?
2/18- Rezerv para (para tabanı) emisyon ve bankaların merkez bankasında tuttukları mevduattan oluşuyor. Bankalar neden rezerv para talep eder? Birincisi, bankalar zorunlu karşılık yükümlülüğü nedeniyle merkez bankasında mevduat tutarlar.
3/18- İkincisi mevduat çekilişini karşılamak için rezerv paraya ihtiyaç var. Vatandaş mevduat hesabından nakit para çektiğinde bankaların banknot talebi yani rezerv para talebi artar. Ya da mevduat hesabından başka transfer yapıldığında.
4/18- Ayrıca merkez bankası kamunun haznedarlığını yapar. Hazine tahvil ihraç ettiğinde tahvili alabilmek için ya da vergi ödemeleri için bankaların rezerv paraya ihtiyacı vardır.
5/18- Bankalar rezerv para ihtiyacını ya başka bankalardan ya da doğrudan merkez bankasından borçlanarak karşılayabilir. Bankalar merkez bankasından ancak düşük riskli teminatlar karşılığı borçlanabilir. Bu teminatlara da belirli kesintiler uygulanır.
6/18-Merkez bankasının faizi, bankalara uygulanan çok kısa vadeli faizler. Bankaların kısa vadede birbirine uyguladıkları faizin de bu faize yakın oluşması beklenir. Neden? Nakit talebi, mevduat çekilişi veya hazine borçlanması nedeniyle rezerv para talebinin arttığını düşünelim.
7/18-Banka bunu başka bir bankadan veya merkez bankasından borçlanarak karşılayabilir. Başka bankanın teklif ettiği faiz merkez bankası faizinden yüksekse, banka diğer banka yerine merkez bankasından borçlanır.
8/18-Dolayısıyla bankalar arası piyasadaki faizler merkez bankası faizlerine yakın olur. Peki merkez bankası ve bankalar arası piyasada oluşan bu kısa vadeli faizler daha uzun vadeli mevduat, tahvil, kredi faizlerini nasıl etkiliyor?
9/18- İlk önce daha kısa vadeli olan mevduatı değerlendirelim. Rezerv paraya ihtiyaç duyulma nedenlerinden birisi mevduat çekilişini karşılamak içindi. Dolayısıyla diğer bankalardan ve merkez bankasından borçlanma imkanı mevduatı ikame (tam olmasa da) edebiliyor.
10/18-Tabiki mevduat daha istikrarlı bir kaynak. Vade biraz daha uzun. Para piyasalarından borçlanma tam ikame sağlamayabilir. Risklidir. Ancak yine de bu ikame etkisi ile merkez bankası ve bankalar arası faizlerin mevduat faizini etkilemesi beklenir.
11/18- Daha uzun vadeli faizlere gelelim. Hazine tahvil faizi ile başlayalım. Hazine’nin tahvil ihracı rezerv para talebini artırıyordu. Tahvili alacak bankanın rezerv para talebi merkez bankası tarafından karşılansın.
12/18-Bankanın merkez bankasından borçlanma maliyeti alacağı tahvil için talep ettiği faizi etkiler. Ancak tahvil uzun vadeli iken borçlanma çok kısa vadeli. Dolayısıyla merkez bankasının sadece bugünkü faizi değil gelecekte beklenilen maliyeti de uzun vadeli faizi etkiler.
13/18- Kısaca; gelecekteki faiz ve enflasyon beklentileri, belirsizlikler uzun vadeli tahvil faizini etkiliyor. Enflasyon beklentileri, belirsizliği artmışsa, bekleyişler yönlendirilemiyorsa, öngörülebilirlik azalmışsa kısa vadeli faizler düşük olsa da uzunlar yüksek kalabilir.
14/18-Merkez bankalarının uzun vadeli faizleri etkileyebilmek için araçlarını çeşitlendirdiklerini biliyoruz. Uzun vadeli fonlama imkanları, geleceğe ilişkin sözlü yönlendirme, tahvil alımları bu destekleyici araçlara örnek.
15/18-Merkez bankasının kısa vadeli faizi ile uzun vadeli tahvil faizi etkileşimi krediler için de geçerli. Ancak kredi faizini ilave olarak etkileyen primler var. Yerli para cinsinden tahvil faizinin temerrüt riski yok ancak özel kesime açılan kredilerin var.
16/18- Ayrıca hazine tahvilleri için bir sermaye yükümlülüğü yok ama krediler için var. Dolayısıyla kredi risk primi ilave bir prim olarak ekleniyor. Bir de likidite primi var. Krediler hazine tahvili gibi likit değil.
17/18- Bankaların kredi vermesi için doğrudan rezerv paraya ihtiyacı yok. Ancak mevduat çekilişi olduğunda rezerv para talebi oluşuyor. Hazine tahvilleri ise rezerv paraya yakın. Bankalar bu tahvilleri teminat verip merkez bankasından borçlanabilir.
18/18- Kısaca kredi faizi için ilave olarak likidite ve kredi riski primleri ekleniyor. Kredi garanti fonu gibi mekanizmalar ise kredi risk primini azaltmaya, kredi maliyetini düşürmeye yönelik araçlar.
