Thread by @KemalistIlkay

"Yeni pabucu nenem görsün için gittim”

O dönemde Elazığ,Tunceli, Bitlis illerini kapsayan bölgedeki köylerden kız öğrenci toplamak ve tatillerde onları köylerine bırakmak için yaya olarak, kamyonla veya at sırtında yaptığı gezilerle tanınmıştı öğretmen Sıdıka Avar.

Köylerden topladığı kız çocukları Elazığ Kız Enstitüsü’nde yatılı olarak okutuluyordu.1940 yılında kendi isteği ile Elazığ Kız Enstitüsüne tayin olmuş, daha sonra müdürlüğünü yapmıştı.

İstanbul’lu Sıdıka Avar (1901-1979) fedakar, cefakar, yiğit, Atatürk ve insan sevgisi ile dolu efsane bir cumhuriyet öğretmenidir. Yirmi yıl hizmet ettiği o bölgenin insanlarına veda ederken kaleme aldığı bir ömür yaşanmış hatıralarını, “Dağ Çiçeklerim” adlı kitabında yazmıştır.

Gelin 1942 yılında yaşanmış bir olayı öğretmen Sıdıka Avar’dan dinleyelim.

“Köylerden yeni gelen öğrencilere terlik verdik. Ayak ölçüleri alınıp ayakkabıları yapılmaya başlandı. Birinci partiyi dağıttık. Çocuklar çok mutlu oldular. Gözleri ayaklarındaydı.

Etüt’te iki kişi eksikti. Araştırdık, Hozat’ın Taner köylerindendi ikisi de, Zarife Akdoğan ve Beser Şirin. 11-12 yaşlarındaydı. Bütün kadromuz ve büyük kızlarımızla okulumuz içerisini, çarşıyı, hali, kamyonları hep aradık. Yok, yok!..

Yalnız bir şoför: ‘Mürüdü köyü cıvarında okul kıyafetli iki kız gördük’ dedi. Kolordu müfettişliğine haber verdik. Bütün jandarma karakollarına haber verildi.

Köyleri 69 kilometre den fazla uzaktaydı, gitmiş olamazlardı. Arada koca bir Murat çayı vardı.

Pertek köprüsü jandarmasına sorduk, haber yoktu. Böyle endişeli araştırmaların üçüncü günü akşamı Hozat jandarması çocukların köylerine geldiğini müjdeledi. Dördüncü günü de okula iade edildiler. Antreye heyecanla koştum. Kılık kıyafetleri, ayakkabıları perişandı.

Önlük, yaka, elbiseleri yırtılmıştı, yer yer yüzleri solgundu.

Kaçış biçimini anlattı Beser Şirin: Karşıki tepeye vurup el ele çıkmışlardı. Yolda bir kadın, “Ana, bunlar Enstitü kızları değil mi?" diye seslenince korkmuşlar, sine sine gitmişler.

Mürüdü köyünün önünden geçip Hersek’e varmadan hava kararmıştı. Karanlık bir ahıra girmişler. Karınları da açmış ama yemek istemeye çekinmişler. Saman yemliklere girip uyumuşlar. Sabah şafakta Pertek köprüsü başında karşıdaki jandarmayı gözetlemişler.

Asker karakola gidince, görünmeden köprü parmaklıklarına sine sine karşıya geçip yolun ters yönündeki kayalıklara tırmanıvermişler. Ondan sonra kolay olmuş. Çobanlardan, yolculardan ekmek, katık almışlar, pınar başlarında karın doyurmuşlar, yol üstündeki bir köyde gecelemişler.

Üçüncü günün gecesi köylerine kavuşmuşlar (Tunceli, Hozat, Taner köyü).

Bu kadar günlük üzüntünün acısıyla, hayretle ayağımı yere vurarak sordum: “Niçin izin almadan gittiniz?” Bana tabanı kaymayan, dikişleri sökülmüş, paramparça olmuş ayakkabılarını gösterdi:

“Yeni pabucu nenem görsün için gittim”. Gözyaşlarımı zapt edemedim. Öylece kaldım..

Fot.1) Zarife Akdoğan okula kayıt olduğu gün, bir yıl sonraki hali ve mezun olduğu gün.

Fot. 2) Öğretmen Sıdıka Avar at sırtında ve arkasında köylerden topladığı öğrencileri ile.

Kaynak: Sıdıka Avar, Dağ Çiçeklerim-Anılarım. Berkan yayınevi 2004 Ankara.

SAYGI VE MİNNETLE

Yıllar önce İzmir Kadınlar Hapishanesindeki mahkum kadınlara akşam
dersleri verilmesi kararlaştırılmıştı.
Bir gün milli eğitim müdürünün odasına zayıf, ufak-tefek bir genç kız
girdi.
- Ben bu dersleri memnuniyetle kabul ederim, efendim, dedi.
Müdür şaşırmıştı.

Karşısındaki genç kız, okuldan yeni çıkmış, üstelik son
derece de hassas bir insana benziyordu.
Müdür bir kez daha hapishanedeki tipleri gözünün önüne getirdi. Olacak şey
değildi... Lakin düşüncesini belli etmedi.
- Peki, hoca hanım, dedi. Bu işle meşgul olacağım.

İki hafta geçmeden, genç kız, soğuk ışıklar altında hapishane koğuşundaki
akşam derslerine başlamıştı. İşi bittikten sonra, ince pardösüsünün yakasını kaldırıyor,
süngülü nöbetçilerin, zincirli kapıların arasından geçerek sokağa çıkıyor ve hızlı
adımlarla evine koşuyordu.

Hapishane müdürü de, milli eğitim müdürü gibi, hayretler içinde idi.
O, kavgacı, o geçimsiz mahkumlar, genç öğretmeni hem sevmeye, hem saymaya
başlamışlardı.
Kadınlar hapishanesinde ilk defa böyle bir hava esiyordu.

Fakat işinde inanılmaz bir başarı gösteren kızın, bir süre sonra acayip bir
suçla adliyeye götürüldüğünü görüyoruz.
Hakkındaki suçlama: Misyonerlik...
Gittikçe kabaran dosyalar, hep misyoner öğretmenden bahsediyordu.
Neler de neler yapmamıştı ki:

Kadınlar hapishanesi derken, Kinder Garten Teşkilatında çalışmalar,
çocuklara iyi insan olmak etrafında birtakım telkinler.
Bütün bunlar misyonerlik denilen şeyden başka ne idi....?

İş o kadar dallanıp budaklandı ki, Ankara'ya kadar intikal etmiş ve onca
mühim işi arasında Atatürk meseleyi merak etmişti.
- Bana misyoner öğretmenin dosyasını getiriniz, dedi.
Bütün bir gece o dosyayı inceledikten sonra, ertesi günü öğretmen Sıdıka
Avar'ı yanına çağırttı.

Genç öğretmen Atatürk'ün karşısına çıktığı vakit bir
yaprak gibi titriyordu.
Atatürk, bu ufak-tefek kıza hayretle baktı.
- Misyoner öğretmen sensin, öyle mi?" diye sordu.
Avar şaşırmıştı. Yavaşça,
- Efendim, ben öğretmen Avar, diye fısıldadı.

Atatürk, o zaman genç öğretmene doğru parmağını uzatarak yüksek sesle
şunları söyledi:
- Hayır. Sen misyoner Avar'sın. Bana, senin gibi misyonerler lazım.
Ondan sonra da Atatürk fikirlerini açıkladı:
"Bir toplum, daha ziyade aile yoluyla, bilhassa kadın yoluyla
kazanılabilirdi.

Genç öğretmen Doğu'ya gidecekti.
Oradaki genç kızları, hatta bunların arasında hiç Türkçe bilmeyenleri bile
toplayacaktı....Onları, bu toplumun potasında yetiştirecekti; sonra bu çocuklar
birer ışık huzmesi altında köylere gönderecekti."
Sözlerinin sonunda:

- Git, memleketin içine gir, dağ köylerine uzan; orada bizden ışık bekleyen yarının annelerini göreceksin, dedi.
Genç öğretmen, içi içine sığmaz bir halde Atatürk'ün yanından çıktı.

İşte yıllar ve yıllardır Avar, doğu illerinden birinde Kız Enstitüsü Müdürlüğünde bu inanılmaz işle meşguldür. Şimdi; Elazığ, Tunceli, Bingöl çevrelerindeki halk, bu ufacık-tefecik kadından bir azize gibi bahseder.

Onun hakkında iki yüze yakın mani, masal ve çocukların dilinde sayısız Avar şarkıları vardır.
O, yol vermez, geçit tanımaz dağlara at sırtında tırmanır, dağ köylerinden, çoğu esmer köy kızlarını toplar, onları kendi ceketine sarıp okuluna götürür.

Avar, Doğu'da gerçekten inanılmaz bir isimdir. Dağ tepesindeki köylere bu masal kadının, öğrenci toplamak için gittiği zaman köylüler:
- Kızımı da götür, Avar...! diye atın üzengisine yapışıyorlar.

Şehre, Avar'ın okuluna gelen kızı, bir kere de üç-dört yıl sonra görünüz.
Ben, bir insan yaratma mucizesini orada gözlerimle gördüm

Hikmet Feridun Es
Hayat Dergisi 1957