Thread by @umeshk1881

Thread: #बाजीराव_पेशवा
1.
हिंदवी स्वराज्य विस्तारक - श्रीमंत थोरले बाजीराव पेशवे"
आपल्या अजेय युध्द कौशल्याने शत्रूला अक्षरशः सळो की पळो करून सोडणारे ईश्वरदत्त सेनानी "श्रीमंत थोरले बाजीराव पेशवे" म्हणजेच "रणपंडीत राऊ" यांची आज पुण्यतिथी...

2.
१८ ऑगस्ट १७०० या दिवशी पहिले पेशवे बाळाजी विश्वनाथ भट आणि सौ. राधाबाई यांच्या पोटी एक तेजस्वी पुत्र जन्माला आला तो म्हणजे "बाजीराव" अर्थात "राऊ"
१८ ऑगस्ट १७०० ते २८ एप्रिल १७४० या अवघ्या ४० वर्षांच्या आयुष्यात यांनी आपल्या राजनैतिक कौशल्याने दैदिप्यमान गौरवशाली इतिहास घडवला.

3.
पहिले पेशवे बाळाजी विश्वनाथ भट यांचे निधन झाल्यावर पेशवाईची वस्त्रे कोणाला द्यायची याबद्दल शाहू महाराजांचे दरबारात विचार विनिमय सुरू झाला. "बाजीराव साहेब शिपाईगिरीत मातब्बर पण मुत्सद्दीगिरीत कमी" असे दरबारातील सुमंत, पंतप्रतिनिधी यांचे मत होते.

4.
या सर्वांचा विरोध डावलून छत्रपती शाहू महाराजांनी १९-२० वर्षांच्या तरूण बाजीरावांस पेशवेपदाची वस्त्रे दिली (इ. स. १७२०). बाजीरावांनी हा विश्वास सार्थ ठरवून सह्याद्रीच्या पट्टयात असलेल्या स्वराज्याचा विस्तार तापी, नर्मदा, चंबळ आणि यमुनेच्या पलीकडे नेऊन ठेवला.

5.
आपल्यापेक्षा वयाने आणि अनुभवाने दुप्पट असलेल्या अनेक मुघल सरदार, निजाम, सिद्दी यांचा पराभव करून स्वराज्य सुरक्षित तर केलेच पण शत्रू वाकड्या नजरेने स्वराज्याकडे पाहण्याची हिंमत करणार नाही इतके बलशाली केले.

6.
बाजीरावांचे लष्करी शिक्षण धनाजी जाधवांसारख्या कसलेल्या सेनापतीकडे झाले होते. धनाजी जाधवांचे युद्ध कौशल्य, लष्करी गुण आणि वडील बाळाजी विश्वनाथ यांचे मुत्सद्दीपण, प्रशासकीय कौशल्य या सगळ्या गुणांचा उत्तम परीपाक बाजीरावांच्या व्यक्तिमत्वात उतरलेला दिसतो.

7.
२० वर्षांच्या कारकीर्दीत ४७ पेक्षा जास्त लढाया बाजीरावांनी निर्णायकपणे लढल्या आणि जिंकल्या.
माळवा - १७२३, धार - १७२४, पालखेड - १७२८, बुंदेलखंड - १७३०, दिल्ली - १७३७, भोपाळ - १७३८
या त्यांच्या कारकिर्दीतील काही प्रमुख लढाया. याचा भारताच्या राजकारणावर दुरगामी परिणाम घडला.

8.
या सगळ्या लढायांचा मुकूटमणी म्हणजे
"पालखेडची सुप्रसिद्ध लढाई"
बाजीरावांनी बुऱ्हानपुरापासून गुजरातेपर्यंत विद्युतगतीने हालचाली करून गनिमी काव्याने निजामाला अक्षरशः हैराण केलं आणि सरते शेवटी पालखेड या गावी निजामाच्या सैन्याची रसद तोडून त्यास मुंगी शेवगावचा तह करण्यास भाग पाडले.

9.
ही लढाई म्हणजे युद्धनीतीशास्त्राचा अत्युच्च नमुना म्हणून गणली जाते. बाजीरावांचे वय अवघे २७ आणि निजामाचे वय ५० च्या पुढे असूनही निजामाला मात दिली. हा पराक्रम पाहून अवघा हिंदुस्थान गुंग झाला. याने शाहू महाराजांचे स्थान तर बळकट केलेच पण शत्रूंनी राऊंच्या कार्यपद्धतीची दखल घेतली

10. राऊंचा शत्रूवर धाक किती होता याचं उत्तम उदाहरण. १७३५ साली त्यांच्या मातोश्री राधाबाईनी काशीयात्रा केली. एकही सैनिक बरोबर न घेता पुण्याहून निघून राजपुताना, दिल्ली, अयोध्या मार्गे काशीला गेल्या. मार्गावर सवाई जयसिंह, दिल्लीचा बादशहा, बंगालचा महंमदखान बंगश यांची राज्ये होती.

11.
या सर्वांना बाजीरावांनी युध्दात पराभूत केलेले होते. बाजीरावांच्या मातोश्रींना अटकाव करायची यापैकी एकाचीही हिंमत झाली नाही उलटपक्षी सर्वांनी त्यांच्या सुरक्षेची तजवीज करून आपापल्या प्रांतातून त्यांना सुरक्षित पुढे पाठवले.

12.
बाजीरावांनी आपल्या संपूर्ण कारकीर्दीत सामरिकशास्त्रातील "योजनाबध्द नियोजन, जलद हालचाल आणि धक्कातंत्र" या ३ सूत्रांचा प्रभावी वापर केला म्हणूनच बहुतेक सर्व लढायांत बाजीरावांचे सैन्य शत्रू सैन्यापेक्षा संख्येने कमी असून देखील विजय बाजीरावांचा होत असे.

13.
मुघलांनी आपले साम्राज्य टिकवले ते राजपुतांच्या मैत्रीवर ! बाजीरावांनी हे ओळखून मुघल साम्राज्य खिळखिळे करण्याच्या दृष्टीने राजपुतांशी मैत्री  करण्याचे धोरण आखले आणि ते बहुतांशी यशस्वी झाले यावरून बाजीरावांच्या राजनैतिक कौशल्याचे दर्शन घडते.

14.राणोजी शिंदे, मल्हारराव होळकर, विंचुरकर, रेठरेकर, पवार इ. इतिहासात नावारुपास आलेल्या सरदारांना अचूक हेरण्याची जातीभेदापार जाणारी गुणग्राहकता होती. आपला धनी उपाशी राहू नये म्हणून सरणावर भाकरी भाजणाऱ्या गोविंदपंत खेर (बुंदेले) यांची समयसूचकता ओळखून बुंदेलखंडात मामलतदार केले.

15.उमदे आणि अष्टावधानी बाजीराव:
स्वराज्याचा कट्टर शत्रू निजाम आणि बाजीराव यांची औरंगाबाद जवळ भेट झाली. निधड्या छातीचे राऊ आपल्याबरोबर फक्त ५ सेवक घेऊन निजामाच्या भेटीसाठी गेले.

16.
निजामाच्या बेगमांनी उधळलेले मोती त्या बेगमांकडे मान वर करून न पाहता विनम्रपणे स्वीकारून बाजीरावांनी त्यांच्यातील उमद्या आणि सज्जन माणसाचे दर्शन घडवले."आपल्या बेगमांनी केलेले स्वागत पाहून निजाम मनातल्या मनात चरफडला पण वरकरणी मात्र काहीच बोलला नाही.

17.
गप्पांच्या ओघात त्याने बाजीरावांना प्रश्न केला... याक्षणी तुम्ही माझ्या छावणीत फक्त ५ माणसं घेऊन आलेला आहात. तुमचे पराक्रमी सरदारही सध्या जवळपास नाहीत. यावेळी मी दगा केला तर तुम्ही काहीच करू शकत नाही.

18.
बाजीरावांनी उत्तर दिले..मी जिथेही जातो तिथे माझे प्रिय सरदार माझ्यासोबतच असतात आणि त्यांनी फक्त मागे नजर टाकली. निजामाच्या लक्षात आले की बाजीरावांसोबत आलेली सेवक वेशातील माणसे म्हणजेच सरदार राणोजी शिंदे, मल्हारराव होळकर, पवार इत्यादी आहेत. निजाम हतबुद्ध होऊन पहातच राहीला..."

19.कुंवर मस्तानी जुदेव:
बाजीराव पेशव्यांची द्वितीय पत्नी, बुंदेलखंडची शूर राजकन्या जिची उपेक्षा आणि बदनामी पेशव्यांच्या कुटूंबापेक्षा इतिहासकारांनीच जास्त केली असं अतिशय खेदाने म्हणावं लागतं. बुंदेलखंडचे राजपूत राजे छत्रसाल हे अतिशय कृष्णभक्त घराणे होते.

20.
यांची ही कन्या रूपसुंदर तर होतीच पण युध्दशास्त्रात देखील पारंगत होती. वेळ प्रसंगी आपल्या वडिलांच्या खांद्याला खांदा लावून युद्धभूमीवर लढत असे.मोगल सरदार महंमदशहा बंगश याने जैतापूरच्या किल्ल्याला वेढा घालून छत्रसाल राजांची कोंडी केली.प्रसंग अगदी बाका होता

21.
पण बाजीरावांनी तत्परतेने धाव घेऊन बंगशाचा पराभव करून बुंदेलखंडाचा गळफास सोडवला. या संकटातून मुक्त झाल्यावर खूष होऊन छत्रसालांनी पेशव्यांना आपल्या राज्याचा १/३ भाग भेट दिला. सागर, झांसी, काल्पी आणि हि-यांची खाण असलेले पन्ना..

22.
आणि आपली सुस्वरूप राजकन्या कुंवर मस्तानी जुदेव हीचा विवाह करून दिला. हिंदू रीती रीवाजानुसार कन्यादान केले.त्यांच्या आयुष्यातील केवळ शेवटचा १० वर्षांचा काळ मस्तानीने व्यापला आहे. त्यामुळे बाजीरावांच्या लष्करी, राजनैतिक कारकिर्दीवर कोणताही अनिष्ट परिणाम घडून आलेला दिसत नाही.

23.
बाजीरावांची दिल्लीची इतिहास प्रसिद्ध धडक आणि १७३८ साली निजामाचा भोपाळच्या लढाईत केलेला दारूण पराभव या घटना ठळकपणे याची साक्ष देतात.

24.वस्तुतः महापुरूषांची "जात" पहायची नसते तर त्यांनी जनसामान्यांच्या मनामनात पेटवलेली अभिमानाची "वात" आणि त्यायोगे संपूर्ण समाजाने टाकलेली "कात" पहायची असते.हा विचार आचरणात आणणे या पराक्रमी योध्द्याला मानवंदना आहे. श्रीमंत थोरले बाजीराव पेशवे हे हिंदवी स्वराज्य विस्तारक होते.

25.तीन-साडेतीनशे वर्षांपूर्वीच्या काळातला अजिंक्य, युद्धनीतीनिपुण, राजनैतिक कौशल्यात सरस असणारा हा पेशवा आपल्या असामान्य कर्तृत्वाने हिंदवी साम्राज्याचा सुवर्णकाळ निर्माण करून वैशाख शुद्ध त्रयोदशी म्हणजे दिनांक २८ एप्रिल १७४० या दिवशी काळाच्या पडद्याआड गेला.