Thread by @arashreisi

اسرائیل و #دکترین_پیرامون

سرچشمه #Periphery_Doctrine به این ایده بازمی‌گشت که اسرائیلِ محاصره شده در دریایی از اعراب به اتحادهای استراتژیک با کشورهای غیرعربی که سرزمینهای عربی را محاط کرده بودند، نیاز داشت. بحران ۱۹۵۶ سوئز #دیوید_بن‌گوریون را واداشت تا دکترین پیرامون را عملی‌کند

در کنار کشورهای غیرعربیِ ایران، ترکیه و اتیوپی، اسرائیل چشم همکاری به اقلیت‌های غیرعرب و سنی در جهان عرب همچون کردها، مارونی‌های لبنانی، جامعۀ قبطی مصر و حتی شیعیان لبنان (تا پیش از عزیمت #امام‌موسی‌صدر به جنوب لبنان در ۱۹۵۹) داشت. ایران اما سنگ بنای #دکترین_پیرامون اسرائیل بود.

در آغاز وجود اسرائیل از اهمیت چندانی برای ایران برخوردار نبود. شاه تنها به دنبال فناوری اسرائیل و لابی یهودیان در آمریکا برای فشار بر کاخ سفید جهت مهار خطر شوروی بود. با گذشت زمان اما رشد ایدئولوژی #پان‌عربیسم در میان اعراب منطقه نقش مهمی در گسترش روابط ایران و اسرائیل ایفا کرد.

#مئیر_عزرى، نخستین نمایندۀ سیاسى اسرائیل، وارد ایران شد و یک سال بعد دفتر سیاسى ایران در سفارت سوئیس در تل آویو گشایش یافت. با وقفه صادرات نفت ایران در #بحران_سوئز، ایران و اسرائیل پنهانی خط لولۀ نفت ایلات‌ـ‌عسقلونیه (خلیج عقبه و دربای مدیترانه) را ساخته و کانال سوئز را دور زدند.

نخستین قرارداد نفتی ایران و اسرائیل در سال ۱۹۵۷ بسته شد و تل آویو تنها با تکیه بر نفت ایران توانست سالهای تحریم نفتی ۱۹۷۳ را از سر گذراند به‌گونه‌ای که یک‌سوم نفت اسرائیل از طریق ایران تأمین می‌شد. گذشته از همکاری نفتی، تهران و تل‌آویو همکاری تنگاتنگ نظامی را در پیش گرفتند.

تهران و تل‌آویو همکاری نظامی را نیز در پیش گرفتند. خریدهای ایران از جنگ‌افزارهای اسرائیلی، از موشکهای ضد ناو گابریل تا ابزارهای پیشرفتۀ ارتباطی، دستکم به ۵۰۰ میلیون دلار می‌رسید. در اواخر دهه ۱۹۷۰، ایران و اسرائیل همکاری موشکی #پروژه_گُل را آغاز کردند.

https://twitter.com/arashreisi/status/1593566257428692993?s=46&t=L7b_vj6YVhwVYj6sSRJIuQ

https://twitter.com/arashreisi/status/1593566257428692993

کودتای ۱۹۵۸ عراق، اسرائیل را واداشت تا همکاری رسمی اطلاعاتیِ سه‌جانبه با ایران و ترکیه برقرار کند. نشست‌های نیم‌سالانۀ رؤسای اطلاعاتی ساواک، موساد و میت برای بررسی همکاری‌های نظامی ارتش‌های شوروی، مصر و عراق شکل‌گرفت. ارتباط ساواک و موساد، نسبت به ساواک و سیا، قویتر و مؤثرتر بود.

بنیان همدلی ایران و اسرائیل بر ارزیابی آنان از تهدید مشترک و منطق توازن قوا استوار بود تا سرشت غیرعربی آنان. از یکسو، اسرائیل می‌توانست بغداد و قاهره را از مرزهای غربی ایران و خلیج فارس دور کند. از سوی دیگر، ایران می‌توانست از پیوستن عراق به ارتش‌های عربی علیه اسرائیل جلوگیری کند

شاه که مسئله اسرائیل را استراتژیک می‌دید، گفته بود:«ما سیاست آنان [اسرائیل] را که اشغال سرزمین اعراب است نمی‌پسندیم و این مطلب را اعلان هم کرده و مکرر هم گفته‌ایم، ولی از اینکه عربها را تا [اندازه‌ای] سر جای خودشان بنشانند خوشوقتیم. دیگر معنی ندارد که مدافع سیاست اسرائیل بشویم.»

مهمترین نماد دکترین پیرامون اما اتحاد سه‌گانۀ ایران‌ـ‌اسرائیل‌ـ‌کُردها بود. بن گوریون به موساد دستور داده بود که از کُردها «بدون آنکه ایرانیها و ترکها برنجند» پشتیبانی کنند. تهران و تل آویو، هر دو، به انگارۀ جنگِ محدود و کنترل‌شده در شمال عراق باور داشتند، تا نبردی تمام‌عیار.

آن‌ها توافق کرده بودند که «زغال آتش [شورش کردی] بسوزد، بدون آنکه زبانۀ آتشی شعله‌ور گردد. از این رو، ایران یک دالان زمینی را برای «عملیات‌های ویژۀ ویرانگر موساد در عراق» برای اسرائیل فراهم ساخت. همچنین، ساواک با موساد در برپایی #پاراستین، سازمان اطلاعاتِ کردهای عراق، همکاری کرد.

اتحاد ایران‌ـ‌اسرائیل‌ـ‌کردهای‌عراق تا مارس ۱۹۷۵ که ایران #قرارداد_الجزایر را امضا کرد،باقی ماند. این توافق‌نامه اما نخستین شکاف میان ایران و اسرائیل ایجاد‌کرد به‌گونه‌ای که #اسحاق_رابین آن را خیانتی همچو #توافقنامه_مونیخ و «رهاکردن چکسلواکی در برابر هیتلر از سوی چمبرلین» نامید.

شاه نیز در پاسخ از #لابی_اسرائیل در آمریکا انتقاد کرده و قدرت آن را «حتی برای اسرائیل زیاد» خواند. شاه با صراحت لهجه همیشگی خود به مایک والاس، تحلیلگر ارشد نیویورک تایمز، گفت که لابی اسرائیل «بسیاری از چیزها» ازجمله «روزنامه‌ها، رسانه‌ها، بانک‌ها و امور مالی» را کنترل می‌کند.

علیرغم #قرارداد_الجزایر، اتحاد ایران و اسرائیل در ظاهر حفظ‌شد. در باطن اما اسرائیل سودای گوشمالی شاه را داشت. جای شگفتی نبود که شاه دست تل‌آویو را در پس حمایت مطبوعات خارجی از انقلاب ایران می‌دید.
منبع:
کتاب "شاه ایران٬ کردهای عراق٬ شیعیان لبنان" (۲۰۱۸)٬ انتشارت پالگریو مک میلان