Thread by @Mehrpouya_Ala

آمریکا در تاریخ دو بار نیروی محرک دولت ژاپن روبه پیشرفت شد: بار نخست با پهلوگیری اجباری ناوگان ناخدا پری در سدۀ نوزدهم که به سیاست انزوای شوگونی توکوگاوا پایان داد. بار دوم پس از پیروزی در ج.ج.۲ [در طول جنگ هیچ طرفی انسانی عمل نکرد] که دولتی لیبرال را جایگزین دولت فاشیستی کرد.
۱/

از این جنبه تا اندازه‌ای ژاپن به ایران همانندی دارد. در ایران هم فشار جنگ‌های با روسیه انگیزۀ اصلاحات عباس میرزا در تبریز شد. ولی مطلبی که من بسیار در کتاب‌ها دیده‌ام و به گمانم خطاست اینکه می‌گویند ایران مدرن‌سازی را همزمان با ژاپن یا حتی زودتر از آنها آغاز کرد، با این همه...
۲/

...ایران در صنعتی شدن ناکام ماند ولی ژاپن کامیاب بود. کسانی که چنین گفته‌اند و من تا به حال دیده‌ام گویا هیچ آگاهی از تاریخ ژاپن نداشته‌اند و سخنی رایج را تکرار کرده‌اند. ژاپنی‌ها در سدۀ هجدهم واژه‌نامۀ هلندی-ژاپنی داشتند و کتاب‌های پزشکی و فنی مدرن را دست‌کم یک سده پیش...
۳/

...از ایران به زبان خود برگردانده بودند. در حالی که نخستین سفیر دولت قاجار به دربار انگلیس در اوایل سدۀ نوزدهم زبان انگلیسی نمی‌دانست و به جای او جیمز موریه که فارسی آموخته بود رابط سفیر ایران با مقامات و شهروندان انگلیسی شده بود.
ایران در دورۀ صفویه روابط بازرگانی و نظامی...
۴/

...با اروپا داشت، ولی اگر می‌خواهید اوج بی‌خبری ایرانیان را از دستاوردهای مدرنیته ارزیابی کنید همین بس که تا اوایل سدۀ بیستم (۲۵۰ سال پس از نیوتون) هنوز هیئت بطلمیوس در حوزه‌های درسی فراگیر بود. جامعۀ ژاپن با وجود دورتر بودن از اروپا سازگاری بیشتری با مدرنیته نشان داد.
۵/

شاید پیمان‌های بازرگانی مانند رویتر یا تنباکو می‌توانست نقش همانند پیمان بازرگانی آمریکا و ژاپن پس از پهلوگیری ناخدا پری را برای توسعۀ ایران بازی کند. پیش از این در توییتی گفته بودم نقش نهاد روحانیت در شکست این دو پیمان اساسی بود. در ژاپن چنین نهادی با این ویژگی‌ها وجود نداشت.
۶/

در صدر مشروطه آوازۀ پیشرفت‌های «ژاپون» به ایران رسیده بود. امین‌السلطان صدراعظم واپسگرای ناصرالدین ‌شاه و مظفرالدین شاه پس از برکناری و بیرون رفتن از ایران مدتی هم به آن کشور سفر کرده بود و گویا تا اندازه‌ای تحت تأثیر پیشرفت‌های آنجا قرار گرفت. ولی تا پایش دوباره به ایران...
۷/

...باز شد به عادت مألوف بازگشت.
این دو عکس یکی بخشی از سخنرانی سیدمحمد طباطبایی در یک مراسم روضه خوانی در تهران (گویا ۱۴ تیر ۱۲۸۵) است که به ژاپن اشاره می‌کند. دیگری نامۀ منتسب به ناصرالملک خطاب به طباطبایی که در تاریخ‌ها بسیار به آن اشاره می‌شود. بیشتر نامه دربارۀ ژاپن است.
۸/

صنعتی شدن زودرس ژاپن در مقایسه با دیگر کشورهای آسیایی البته منحصر به فرد است. برای توضیح آن بعضی‌ها به همانندی مذهب شینتو با پروتستانیسم اشاره می‌کنند که در چهارچوب مباحث وبری قرار می‌گیرد. نظریه‌های وابستگی هم «مزیت» پرت افتاده بودن ژاپن را پیش می‌کشند که آن را از استعمار...
۹/

...و انتقال ارزش افزوده به اروپا مصون داشت و در نتیجه انباشت اولیۀ سرمایه در آنجا ممکن شد. شماری دیگر هم به وجود نهادهای اشرافیت در ژاپن که با اشرافیت اروپایی قابل مقایسه باشد ارجاع می‌دهند.
۱۰/

بالاتر گفتم ژاپن بسیار زودتر و ژرف‌تر از ایران و حتی امپراتوری عثمانی با جنبه‌های اندیشگی و به ویژه فنی تمدن مدرن اروپا پیوستگی برقرار کرد. تا واپسین سال‌های سدۀ شانزدهم میلادی حدود ۳۰۰ هزار نفر از ژاپنی‌ها آشکارا مسیحی شده بودند.
۱۱/

برجستگی موضوع اینجاست که بیشتر این نوکیشان مسیحی از دو طبقۀ «سامورایی» و «دایمیو» بودند. این دو طبقه همان‌ها هستند که در توییت ۱۰ گفتم آنها را با اشرافیت اروپایی مقایسه کرده‌اند؛ یعنی به ترتیب با «شوالیه‌ها» و «فئودال‌ها» در اروپای باختری و مرکزی. تحلیل‌های تاریخی البته...
۱۲/

...بسیار متفاوت، پیچیده و وابسته به چهارچوب نظری هستند و در بینش تاریخی «سخن آخر» نداریم. ولی یک تحلیل آن است که در این دوره به مرور طبقه‌ای همانند بورژوازی اروپا با علایق بازرگانی در ژاپن در حال شکل‌گیری بود. می‌دانیم که در اروپا بخش بزرگی از بازرگانان اولیه در اصل همان...
۱۳/

...اشراف فئودال بودند که در اثر رکود زمین‌داری و رسم اولویت فرزند پسر ارشد به بازرگانی روی می‌آوردند. طبق این رسم تمام زمین و القاب اشرافی را پس از مرگ لرد به نخستین فرزند پسر واگذار می‌کردند تا نیروی خاندان از هم گسیخته نشود. در نتیجه پسرهای کوچک‌تر «ننگ» بازرگانی را به...
۱۴/

...جان می‌خریدند. آنگاه که بازرگانی رشد می‌کند به مرور ارزش‌های آن هم جایگزین ارزش‌های هماهنگ با زمین‌داری می‌شود:
اصالت فرد به جای اصالت خانواده و تبار؛ پیشتر در اروپا شغل «پست» بازرگانی را بیشتر یهودیان انجام می‌داند، ولی اکنون فرزندان خانواده‌های آریستوکرات نیز به...
۱۵/

...آن روی آورده بودند. پس باید نگاه‌ها به توانایی‌ها و دستاوردهای افراد باشد نه خانواده‌ها. همچنین یک بازرگان در هر صورت به دنبال خرید ارزان‌تر و فروش گران‌تر است. این اصل پایه‌ای بازرگانی است. بنابراین اینکه سوی دیگر مبادله چه دین و آیینی دارد و از کدام خاندان برخاسته است...
۱۶/

...به مرور در ذهن بازرگان موفق ما رنگ می‌بازد. در نخستین مراحل بازرگان ما هنوز تعصبات مذهبی و خانوادگی خود را نگاه داشته است. تنها در معاملات به اصطلاح بینی خود را می‌گیرد و فلان فرد «پست» را که قیمت بالاتر پیشنهاد داده است به مغازۀ خود راه می‌دهد. شاید هم گاهی «غیرت» نشان...
۱۷/

...دهد و حاضر نباشد تا به این درجه از «پستی» سقوط کند که پیشنهاد یک روحانی آیین خود را با پیشنهاد چرب‌تر یک «کافر» طاق بزند. ولی اگر بخواهد روی این رویۀ اخلاقی پافشاری کند در فرایند رقابت خرد خواهد شد. پس به مرور زمان و شاید در گذر چند نسل فردگرایی و تکثرگرایی به ارزش مبدل...
۱۸/

...می‌شوند. آنگاه آن دسته از نظام‌های فکری و عقیدتی هوادار می‌یابند و رشد می‌کنند که بر این ارزش‌ها صحه بگذارند. از اینجا بود که لوتر منع بهرۀ پول (رباخواری) را برداشت.
اکنون این بحث که آیا آن نظام‌های عقیدتی به گسترش بازرگانی یاری رساندند، یا آنکه گسترش بازرگانی بود که...
۱۹/

...پیدایش اندیشه‌های نوین را اقتضا می‌کرد بحث مرغ و تخم مرغی است. مهم تناسب دسته‌ای از ارزش‌ها با جایگاه افراد در مناسبات اجتماعی است.
به ژاپن که باز می‌گردیم در اواخر سدۀ شانزدهم و اوایل سدۀ هفدهم (اندکی پس از اروپا) نطفۀ این مناسبات در حال تکوین بود. اما جلوی آن را گرفتند.
۲۰/

برای نمونه در سال ۱۵۸۷ تویوتومی هیده‌یوشی فرمان منع تبلیغ آشکار مسیحیت را صادر کرد. چند سال بعد که رویداد کشتی اسپانیایی سنت فیلیپ پیش آمد هیده‌یوشی به سخت‌گیری در قبال مسیحیان افزود. چنانکه گفته‌اند ناخدای کشتی در جریان یک بگومگو نقشۀ جهان را بیرون آورد و برای خوار ساختن...
۲۱/

...طرف ژاپنی کوچکی و دورافتادگی جزیره‌های ژاپن را با بزرگی اسپانیا مقایسه کرد! آن زمان امپراتوری اسپانیا شامل بخش بزرگی از قارۀ آمریکا می‌شد. قضیه اما پیچیده‌تر از یک «رو کم کنی» ساده بود. پس از آنکه خاندان توکوگاوا به مقام شوگونی دست یافتند آشکارا سیاست درهای بسته را در...
۲۲/

...پیش گرفتند، که از ۱۶۱۵ تا ۱۷۱۵ ادامه یافت. مسیحیت به تمامی ممنوع شد و به جای آن تفسیری «نوکنفسیوسی» از آیین شینتو را پراکنده ساختند که بر ارزش‌های جمع‌گرا و فرمان‌برداری پای می‌فشرد. [ نمی‌دانم گویا این قانونی باشد که هر عقیده‌ای را پشت آن «نو» افزودند یک گندی از آب ‌آمد!]
۲۳/

بازرگانی نیز تا جای ممکن منع شد و تنها نیازهای خود را زیر نظر باکوفو (دستگاه کشورداری شوگون‌ها) با هلند برآورده می‌ساختند. این وضع تا دورۀ هشتمین شوگون خاندان توکوگاوا (توکوگاوا یوشیمونه) ادامه یافت. یوشیمونه اجازه داد کتاب‌های غیر ایدئولوژیک اروپایی را به ژاپنی برگردانند.
۲۴/

فرمان یوشیمونه در ۱۷۱۹ بود. یعنی ژاپنی‌ها از همین‌جا تازه بیش از یک سده از ایرانیان جلوتر بودند که برای نخستین بار به فرمان عباس‌میرزا در دارالسلطنۀ تبریز آغاز به برگرداندن شماری از متون اروپایی به فارسی کردند.
اما یک سخن هم اینجا مهم است: شاید همین عقب‌تر بودن ایران در...
۲۵/

..مقایسه با ژاپن و عثمانی باعث شد مشروطۀ ایران به مراتب رادیکال‌تر از حرکت‌های مشابه در ژاپن و عثمانی از آب در بیاید. در عثمانی و به ویژه در ژاپن حرکت بیشتر «از بالا» بود. قانون‌مندی در عثمانی، ژاپن و آلمان بیشتر تدبیری بود از سوی رئیس حکومت برای ادارۀ کارآمدتر کارهای روزمره.
۲۶/

مشروطۀ ایران اما به شیوۀ رادیکالی از پیشروترین کشور آن زمان یعنی انگلستان الگوبرداری شده بود. به یکباره فرش تقدس از زیر پای ظل‌الله کشیدند و نیرویش را مقید به قانون ساختند. از این چشم‌انداز ایران را می‌توان پیشروترین کشور آسیایی دانست. به جسارت می‌گویم مشروطه آبروی بر باد...
۲۷/

...رفتۀ ایران را خرید. هرچه در الگوبرداری از صنعت و اقتصاد و فن مدرن ناکام بودیم در حکومت قانون پیش رفتیم. آن کینه‌ که تزارها و سپاه آنان در تبریز و رشت و مشهد از مشروطه‌خواهان ستاندند از همین‌جا سرچشمه می‌گرفت.
۲۸/