1. Virüsün ekonomik etkisini azaltmak, yaygın iflas ve işsizliğin önüne geçmek için mali tedbirlerin artırılması konusunda birçok kişi fikir birliği içinde. En ortodokslar bile kaynak olarak para basılsın demeye başladı. Şu para basma meselesine yakından bakalım👇
2. Öncelikle şunu belirteyim mevcut alınan mali tedbirlerin çoğunun önerileri karşıladığını düşünüyorum. Kısa çalışma ödeneği, asgari ücret desteği, emekli maaş artışı, ihtiyaç sahiplerine ilave yardım, vergi ertelemesi, kredi ödemelerinin ötelenmesi, sicil ve çek affı,
3. işyeri kira ödemelerinin yapılmamasının tahliye nedeni olmaması yani fiilen öteleme, faaliyeti durma noktasına gelen işletmelerin borçları için finansman imkanı (özellikle kamu bankaları), belediyelere kaynak, sağlık personeline ilave ödeme vb.
4. Bunların bir kısmı borçlanarak bütçeden, bir kısmı işsizlik fonundan bir kısmı bankalarca karşılanacak. Para basma meselesine geçelim. 5 örnek para yaratma şeklini ve merkez bankasının doğrudan işe girmesine gerek var mı konusunu değerlendireceğim.
5. Tedbirlerde zora düşen firmaların nakit ihtiyacını karşılamak için bankalar (özellikle kamu) devreye giriyor. Bankalar kredi verdiklerinde zaten para (mevduat) yaratmış oluyor. Mevduat başka bankaya gittiğinde bankanın bir refinansman ihtiyacı doğar.
6. Refinansman ihtiyacını MB’den karşıladı diyelim. Merkez bankasından borçlanabilmek için yeterli teminatı varsa sorun değil. MB faizi düşük, vadesi uzun, hatta garantiler devreye girmiş, bir de kamu bankaları zaten aktifse kredinin fiyatı da düşük oluyor.
7. Tedbirlerden bazıları kamu borçlanma ihtiyacını artırır. Kim borç verecek? Bankalar. Öncelikle kamuya kredi açmaya hevesli bankaların olması lazım. Kamu bankaları burada da işi kolaylaştırıyor. Süreç özel kesime açılan krediden biraz farklı.
8.Hazine tahvilini birincil piyasadan almak, aldığınız tahvil karşılığını hazineye ödemek için önce merkez bankası parasına ihtiyacınız var. Yine teminatınız yeterliyse merkezden repo ile borçlanılır. Hesaba geçen MB parası ile tahvil alınır ve kamunun merkezdeki hesabı artar.
9. Kamu harcadıkça, ödeme yaptıkça merkezdeki mevduat bakiyesi azalır, bankaların bakiyesi artar. Bankalar merkez bankası parası ile başlangıçtaki repo borcunu kapatır. Sonunda bankanın aktifinde tahvil pasifinde ise mevduat artar.
10. Hazine borçlanıp harcadıkça para (mevduat) yaratılmış olur. Tabi dediğim gibi tahvili almaya niyetli (düşük faizle) bankaların olması lazım. MB faizinin düşük olması, fonlama vadesinin uzaması ve yine özellikle kamu bankalarının devreye girmesi bu imkanı sağlıyor.
11. Hazineyi bankalar finanse etsin ve MB ikincil piyasadan yani bankalardan tahvil alsın diyelim. Bu durumda bankaların tahvilleri azalıp, merkez bankası parası artacak. Merkez bankası bilançosunda ise aktifte iç varlıklar pasifte para tabanı artacak. Kalıcı likidite verilecek.
12. Bunun etkisi ne olur? Tahvil faizleri üzerinde varsa yukarı yönlü baskı azalır. Bankalar eline geçen fazla rezerv ile merkezden borçlanma ihtiyacı duymadan yine tahvil alabilir veya mevcut borcunu azaltıp teminata konu olabilecek serbest kıymetlerini artırmış olur.
13. Buraya kadar anlattıklarım şu andaki para yaratma mekanizmaları. Mevcut para yaratma süreçleri ile mali tedbirlere kaynak yaratılabilir. Henüz bunların ne olumsuz etkiler yaratabileceğine girmedim ama. Şimdi doğrudan merkez bankasının devreye girmesine geçiyorum.
14. İlk önce merkez bankasının mevduat kabul etmeyen bir finansal kuruluş aracılığıyla (örneğin kalkınma ve yatırım bankaları) kredi kullandırmasını anlatacağım. Eximbank’a kullandırılan reeskont kredileri gibi. MB bu kuruluşa kredi açtığında iç varlıkları ve para tabanı artar.
15. Kalkınma ve yatırım bankası (KYB) hesabına geçen merkez bankası parası ile kredi açar. KYB’nin aktifinde kredi alacağı pasifinde ise merkez bankasına borcu olur. Kredi açılan müşterinin mevduat bankasındaki hesabına giriş olduğundan bankanın da MB parası ve mevduatı artar.
16. Merkez bankası hedefe yönelik, bankacılığı kullanmadan kredi vermiş, para yaratmış olur. Bir de merkez bankasının doğrudan hazine tahvili aldığını düşünelim (yasa ile mümkün değil). Merkez bankasının iç varlıkları ve pasifinde kamu mevduatı artar.
17. Kamu harcama yaptığında kendi hesabı azalır, bankaların merkez bankasındaki mevduat hesabı yani para tabanı artar. Kamuyu finanse etmek için araya hiçbir kuruluş girmeden para yaratılmış olur.
18. Aslında merkez bankasının ikincil piyasadan tahvil alması, kalkınma ve yatırım bankası gibi mevduat kabul etmeyen bir finansal kuruluş aracılığıyla doğrudan özel kesime finansman sağlaması ya da merkez bankasının doğrudan hazineyi finanse etmesi;
19. iç varlıklarını ve para tabanını artırır. Bankaların ise bu durumda merkez bankası parası ve mevduatı artar. Bankalar da aynen merkez bankası gibi özel kesim ve kamuya kredi açarak (tahvil alarak) para yaratabilir. Bu nedenle bu mali tedbirler için doğrudan
20. merkez bankasına gitmeye gerek yok diyorum. Tabi burada uygun maliyetle bu parayı yaratmaya gönüllü bankaların olması gerek. Destekleyici para politikası, sermaye ve likidite tamponları, düşük kamu borçluluğu, garanti fonu, kamu bankaları buna imkan veriyor.
21. Doğrudan merkez bankası değil de bankalara dayalı mekanizma riski fiyatlamaya imkan verir, terbiye edici, uyarıcı olur. Merkez para bassın, kredi versin, tahvil alsın dendiğinde, bu kapı açıldığında bunun ileride de devamı gelir, geleceği riske atarız diye düşünüyorum.
22. Her bir para yaratma süreci için de ortak risk dolarizasyon. İster banka ister merkez bankası özel ve kamuya kredi açarak para yaratsın, yaratılan para (mevduat) dolarizasyonu artırırsa sorun yaşarız. Bir de vadesi gelecek dış borç ödemeleri olacak.
23.Rezervlerimiz güçlü veya bir swap hattımız olsaydı bu risk daha yönetilebilir olurdu. Sermaye kontrolü uygulanabilir diyenler de var ama bu yine gelecekten çalar. Kredibilite burada önemli. Geçici tedbirlerin geri alınacağına güven yüksekse süreç daha kolay yönetiliyor.👇 
24. Öyle de olsa böyle de olsa bu desteklerin tüm ülkeler için uzun vadede sürmesi beklenemez. Bir çıkış stratejisi düşünülmeli. Salgınla mücadeleye daha fazla kaynak ayrılmalı (test,ilaç,ekipman vb), hayata tekrar kısa sürede nasıl dönülür noktasına odaklanmak gerekiyor.
