#LetsTalkDesign #ArchitectureToo Odc. 18. Beton power, beton glory
#Brutalism
Za praojca brutalizmu uważa się Le Corbusiera co jest trochę ułatwianiem sobie życia bo da się tak powiedzieć o wszystkim, co zbudowano po 1945, on tak nie uważał, a w ogóle była jeszcze inna inspiracja
#Brutalism
Za praojca brutalizmu uważa się Le Corbusiera co jest trochę ułatwianiem sobie życia bo da się tak powiedzieć o wszystkim, co zbudowano po 1945, on tak nie uważał, a w ogóle była jeszcze inna inspiracja
Były nią mianowicie "dzieła" architektów, pracujących dla Organisation Todt. Na zlecenie Hitlera projektowali Wał Atlantycki, którego bunkry zabezpieczyć miały Rzeszę od Zachodu. Woleli o tym nie wspominać w swoich powojennych CV; Wał zbudowano wszak pracą robotników przymusowych
Ci autorzy przerażająco funkcjonalnej architektury wojny stworzyli wszakże coś na kształt własnego języka formalnego, w którym niektórzy doszukują się nawiązań do ekspresjonizmu i pierwszych budynków wzniesionych w Europie z surowego betonu, takich jak Goetheanum Rudolfa Steinera
Bunkrami otwarcie zafascynowany był inny wariat, Paul Virilio - filozof, urbanista i architekt (wyśmiany przez Sokala i Bricmonta w "Modnych bzdurach"). Wraz z Claude’em Paretem zaprojektował w 1964 kościół Św. Bernadetty w Nevers, "betonowy ołtarz broniący przed oceanem pustki"
Ale to było później. Cofnijmy się do Corbusiera. Odżegnywał się on wprawdzie od brutalizmu, jednak miał duży wpływ na tych, których za brutalistów uważano. W słynnej Jednostce Mieszkalnej (1952) zastosował surowy beton, choć nie zdominował on całości i był jeszcze dość milutki
Jego Notre Dame du Haut w Ronchamp (1955) tworzy z kolei piękną, neo-ekspresjonistyczną formę, która w swojej elegancji jest zaprzeczeniem brutalizmu, ale przecież dzieli z nim - oprócz materiału - również przekonanie że budynek jest rzeźbą.
Do apokalipsy, jak widać, dochodzono stopniowo. Projekt ogłoszony w 1950 "nowym brutalizmem", czyli Villa Göth B. Edman i L. Holm (1949/50) jest całkiem niewinny, tyle że z cegły, co zresztą było znakiem rozpoznawczym Skandynawów, jak w ratuszu Säynätsalo Alvara Aalto z 1952
Surowa cegła spodobała się Anglikom, wyciągnęli oni jednak radykalne wnioski z pomysłu odsłonięcia struktury budynku. Powstaje Hunstanton School Alison i Petera Smithson'ów, którzy też zgłaszają (odrzucony) rewolucyjny projekt nowej katedry w Coventry, a w 1953 zakładają Team X.
Pola do eksperymentów dostarczają w pierwszej kolejności wielkie projekty domów komunalnych. Ernö Goldfinger projektuje swoje Towers a Denys Lasdun - Keeling House. Architektura zaczyna stawać się betonową rzeźbą.
Bloki, które z dzisiejszej perspektywy już nie zachwycają, były na przełomie lat 50 i 60 nowością i postępem (wielu Anglików dopiero dzięki mieszkaniom komunalnym zyskało dostęp do bieżącej wody). I właśnie w Anglii dzięki nim brutalizm przyjął się zadziwiająco dobrze.
Trudno dziś wyobrazić sobie Londyn bez takich budowli jak Hayward Gallery, Queen Elisabeth Hall czy oczywiście National Theatre Lasduna. Ten ostatni twórca brał not bene udział w lądowaniu w Normandii, co uprawdopodabnia tezę o wpływie architektury bunkrów na jego twórczość ;)
Co więcej, w przeciwieństwie do wielu innych krajów, właśnie angielska architektura brutalizmu w większości dobrze się zestarzała. Jest monumentalna, mocna i pełna życia.
Niemcy nie zdołali tak dobrze wkomponować brutalizmu w pejzaż swoich miast. Oni są po prostu lepsi w prawdziwe bunkry, czego przykładem może być nieszczęsne berlińskie Kulturforum i Laboratoria Zwierzęce na Freie Uni Berlin zwane przez Berlińczyków pieszczotliwie "mysim bunkrem"
Umieli za to w kościoły i chyba do maksimum wykorzystali możliwości brutalizmu w architekturze sakralnej. Popatrzcie na Wotrubakirche (Fritz Wotruba i Fritz Mayr) oraz na Mariendom zu Neviges-Velbert (Gottfried Böhm)
Dużo działo się też w USA, gdzie powstały takie ikony brutalizmu jak Geisel Library, Boston City Hall, The Met Breuer i oczywiście pionierski na amerykańskiej ziemi Yale Art and Architecture Building Paula Rudolpha
Czymś więcej niż ciekawostką jest fakt, że brutalizm dobrze przyjął się w tropikach. Zerknijmy na Buenos Aires (Biblioteka Narodowa i Banco de Londres, oba C. Testa), na La Pyramide w Abidjan (R. Olivieri), na Hôtel du Lac w Tunisie (R. Contigiani) i Complejo Cultural w Caracas
Brutalizm przeważnie nie zachwyca(ł). To jest architektura którą kochamy nienawidzić. Dobrze wygląda na zdjęciach i makietach, ale po zbudowaniu często jest odbierany jako nieludzki. Może właśnie dlatego tak dobrze sprawdza się (imho) w architekturze sakralnej ;)
Dość niespodziewanie, drugim obok Londynu (czy szerzej - GB) miejscem, gdzie brutalizm zrósł się z tkanką miejską była... Jugosławia. Jej późniejsze losy oraz zaniedbanie wielu budynków wzmocniły dystopijny rys tej architektury, tworząc nową, nieco przerażającą jakość.
Josip Broz Tito lubował się również w brutalistycznych pomnikach. Niektóre z nich robią niesamowite wrażenie.
Innym dyktatorom z sowieckiego kręgu kulturowego brutalizm również przypadł do gustu. Styl jugosławiańskich pomników inspirował architektów na obszarze całego ZSRR, czego efektem są takie niezwykłe dzieła jak gruziński pomnik Aragveli i Pomnik Ofiar Faszyzmu - Fort IX w Kownie
Tak, oczywiście, w Polsce też był brutalizm: Bunkier Sztuki w Krakowie i katowicki dworzec, bardzo zmieniony przebudową (choć filary udało się ocalić), "Sedesowce" Jadwigi Grabowska-Hawrylak we Wrocławiu i Mauzoleum na Majdanku to najbardziej znane budowle
Jeśli zafrapowała Was ta jednocześnie odpychająca i wstrząsająca architektura, to polecam tę stworzoną przez wikimaniaków listę:
de.wikipedia.org/wiki/Liste_von…
Można sobie na czas po koronawirusie zaplanować jakieś podróże ciekawsze niż zwiedzanie standardowych zabytków ;)
de.wikipedia.org/wiki/Liste_von…
Można sobie na czas po koronawirusie zaplanować jakieś podróże ciekawsze niż zwiedzanie standardowych zabytków ;)
A zamiast appendixu daję to zdjęcie. Ono metaforycznie oddaje istotę sprawy i istotę tej architektury ;-)
