1940’lı ve 50’li yıllarda Türk bürokrasisinde ve siyasetinde birçok projeyi hayata geçirmiş,1950 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti’den vekillik teklifi almış, çok çalışkan bir bürokrat ve Türk siyasetçisi olan Ahmet Tevfik İleri’yi birlikte tanıyalım. 🔎 
İleri, 1911 yılında Rize’nin Hemşin Kasabasında doğdu. Aile, İleri üç yaşında iken, 1914 yılında İstanbul’a taşındı. İlk ve orta öğrenimi Kaymakam olan dedesinin yanında yapan İleri, Gelenbevi Ortaokulu’ndan mezun oldu.
Akabinde dönemin mevzuatına göre doğrudan Üniversite’ye girme imkanıyla Mühendis Mektebi’ne (İstanbul Teknik Ünv.) kayıt yaptırdı (1927). Üniversite döneminde atıl durumdaki Milli Türk Talebe Birliği’nin yeniden talebe birlikleri konfederasyonu olarak örgütlenmesinde rol oynadı.
Bu dönemde Yerli Malı Mitingi, mağaza isimlerinin Türkçeleştirilmesi gibi kampanyalara öncülük etti ve MTTB’ne başkan olarak seçildi.
Nisan 1933’te Bulgaristan’da Türk ve Müslüman mezarlıklarının tahrip edilmesi olayının (Razgırat Hadisesi) yarattığı infial üzerine mukabelede bulunmak isteyen gençlere, geleneklerimizde ölülere hürmet vardır diyerek eylemin çiçek bırakılması suretiyle yapılmasına öncülük etti.
Mühendis Mektebi’ndeki hocalarının mühendislik eğitiminden sonra hukuk eğitimi alması yönündeki telkin ve tekliflerini reddederek Anadolu’da Karayolları’nda mühendis olarak çalışmayı tercih etti.
Erzurum yıllarında (1933-1937) vazifesinin yanında ücretsiz ve gönüllü olarak okullarda dersler verdi. Sonrasında Çanakkale’de (1937-1942) vazife aldı, Samsun’da Nafia Müdürlüğü(1942-1946) ve 7. Bölge Müdürlüğü (1946-1950) görevlerini üstlendi.
Gençlik yıllarından itibaren Çanakkale Şehitleri’ne yönelik ciddi bir ilgi ve hassasiyeti olan İleri, aralarında Nihal Atsız’ın da bulunduğu bir grup arkadaşı ile Çanakkale’yi ziyaret etti (1933).
Ömrü boyunca Çanakkale ilgisi ve hassasiyeti süren İleri, Çanakkale’de vazife yaptığı yıllarda ilk defa halkın iştirak ettiği Şehitleri Anma Merasimi’ne öncülük etti.
1950 seçimlerinde Demokrat Parti Samsun mebusu olarak seçildi. Buradan itibaren çeşitli üst düzeyler görevler üstleneceği on yıl süren siyasi kariyeri başlamış oldu.
İleri, topluma hizmeti birinci öncelik olarak benimseyen bir siyasi bir sima oldu: “…millet sevgisinin ne olduğunu çok yakından gördük ve hissettik… bu muzdarip ve mübarek millete hizmet edebilmek, ibadetlerin en kudsi olanıdır.”
Nitekim Ulaştırma Bakanı olduktan sonra (Mayıs-Ağustos 1950) bakanlık teşkilatına yönelik olarak yayınladığı ilk tamimde “halka insan muamelesi yapılması”nı istedi.
Bürokratın siyasetle ilişkisi konusunda çok hassas olmuştur. Bu doğrultuda Maarif Bakanı olduktan sonra yine yayınladığı ilk tamimde öğretmenlerin siyasete karışmaması gerektiğinin altını çizmiştir.
Maarif döneminde öncülük ettiği önemli icraatlardan bazıları ilk yatılı ilkokulların açılması, imam hatip okullarının açılması, Erzurum Atatürk ve Ortadoğu Teknik Üniversiteleri ile İktisadi ve Ticari İlimler Akademilerinin açılması, Yüksek İslam Enstitüsü’nün kurulmasıdır.
Hasan Ali Yücel’den sonra tekrar Türk Kültür Eserlerinin yayınlanmasını başlattı, Ankara-İstanbul dışında açılan ilk devlet tiyatrolarını(Bursa ve İzmir) açtı ve Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrasını Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’na dönüştürdü.
Samiha Ayverdi, Celaleddin Ökten, Arif Nihat Asya, Necip Fazıl Kısakürek, Halide Nusret Zorlutuna gibi entelektüel isimlerle yakın dostlukları oldu.
1958 -1960 arasında Bayındırlık Bakanı olarak görev yaptı. Birçok şehirler arası yol, köprü, baraj, su işleri, köylere yol ve su getirme faaliyetlerine öncülük etti.
Bakanlığı döneminde açılan veya temeli atılan bazı büyük eserler şunlardır: Kemer, Ceyhan, Göksu, Demirköprü, Emet, Kovada ,Kesikköprü, Almus, İkizdere ve Kepez Baraj ve Hidroelektrik Santralleri.
Boğaziçi Köprüsü’nün yapımı için çalışmaları başlatmış, tüm ayrıntılarına kadar projelendirilmesi bitirilmiş, yapımı için firma seçimi ve kredi anlaşmaları safhasına gelinmişse de, 27 Mayıs Askeri Müdahalesi çalışmaları akamete uğratmış, Köprü ancak 1974 senesinde açılabilmiştir.
27 Mayıs Askeri Darbesi'nde tutuklanarak Yassıada'ya götürüldü. "Vatan cephesi kurmak", "muhalefetin faaliyetini kısıtlayıp diktatörlük tesis etmek", "Meclis'i çalıştırmamak", "anayasayı ihlal" gibi suçlarla yargılandı ve idama mahkum edildi. Cezası sonra müebbet hapse çevrildi.
Siyasi bir karar olması sebebiyle hakkında verilen hükmü şükürle karşılaşmıştır: “Büyük Milletime hesabımı verdim. Hele hiçbir suretle haksız iktisabım olmayışının tesbit ve ilanı ise hayattaki en büyük sevincim oldu.”
Hükmün verilmesinden sonra diğer siyasi mahkumlarla birlikte nakledildiği Kayseri Cezaevi’nden ailesine şu satıları yazar: “Size mal-mülk, servet bırakmadım. Bütün hayatım boyunca bir tekaudiye maaşı bırakmaya çalıştım. Tecelli eden adalet onu da kuşa çevirdi.+++
+++ Ne yapayım. Kader böyle imiş. Yalnız, size şerefli, namuslu, erkek bir ad bırakabildim. Hiçbir zaman başınız yere bakmayacaktır. Bununla müteselliyim.”
Hastalığının ilerlemesi üzerine Ankara Hastanesi’ne sevk edilmiş ve burada vefat etmiştir (31.12.1961). Tevfik İleri’nin cenazesi, Ankara Hacı Bayram-ı Veli Camii’nden, engelleyici tedbirlere rağmen, halkın büyük katılımı ile kaldırılarak Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedilmiştir.
İleri, Ankara Hastanesi’nde iken kızı Cahide İleri Aksoy’a yaptığı tüm konuşmaları bastırma vazifesi verir ve vefatının arkasından bu vasiyet 1977 senesinde ‘Babam Tevfik İleri’ kitabının basılması ile yerine getirilir.
İleri’nin 27 Mayıs sonrası yaşadıkları ile yaşamının ailesine ve içine dönük olan kısmının çok iyi gözlemlenebileceği Yassıada ve Kayseri Günlükleri (2003) ile Yassıada’dan Mektup Var (2012) kitapları İleri’nin yazdığı mektup ve günlüklerden oluşmaktadır.
Kızı Cahide İleri Aksoy’un yayına hazırladığı bu eserler haricinde İleri hakkında, Sadık Yalsızuçanlar’ın ‘Vefa Apartmanı’ isimli romanı ve yeğeni Sebati İleri’nin ‘O Buna Ne Derdi’ isimli anı-biyografi türü eseri bulunmaktadır.
İleri, akademik çalışmalara da konu olmuş, hakkında bazı sempozyumlar düzenlenmiş ve tezler yazılmıştır.
Hakkında Mukaddes Kut tarafından çekilen 2012 TRT yapımı ‘Vefa Apartmanı’ belgesel bulunmaktadır.
Ayrıca aile ile yapılan röportajlara dayanarak hazırlanan 2013 Yapımı Ümraniye Belediyesi desteği ile hazırlanan ‘Bir Memleket Sevdalısı: Tevfik İleri’ belgeselleri bulunmaktadır.
Maarifte ve bayındırlık alanında öncü ve kurucu olmuş, dürüst ve çalışkan bir bürokrat ve siyaset adamı olan Ahmet Tevfik İleri’yi rahmet ve saygıyla anıyoruz.
Ahmet Tevfik İLERİ paylaşımını arkadaşımız Cihat ŞAYLAN hazırladı.
Çok teşekkür ediyoruz.
Çok teşekkür ediyoruz.
