Thread by @iuefsosyoloji

"İnsanlığın politik meselesi üç şeyi bir araya getirmekle ilgilidir: ekonomik verimlilik, toplumsal adalet, bireysel özgürlük.” Kuramı ve politika önerileriyle 20.yüzyıla damgasını vuran, her yeni krizde bir kez daha hatırlanan John Maynard Keynes’i gelin daha yakından tanıyalım.

John Maynard Keynes, 5 Haziran 1883’de Cambridge’de doğar. Babası felsefe, mantık ve yöntem üzerine çalışan bir akademisyen Sir John Neville Keynes’tir. Baba Keynes, dönemin en iyi ekonomi yöntem kitabının müellifidir. John Maynard, gün geldiğinde babasının da ötesine geçecektir.

Anne Florence Ada Keynes ise, Cambridge belediye meclisine giren ilk kadın olmanın yanı sıra 1932’de Cambridge Belediye Başkanlığı yapacak ilk kadın siyasetçi olacaktır. Florence Ada Keynes, ayrıca toplumsal reformları savunan, yazar ve tarihçi kimliklerine sahip bir kadındır.

Cambridge Üniversitesinde Alfred Marshall ve Edgeworth gibi önemli iktisatçıların verdikleri ekonomi derslerini takip eder. Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein, Leonard ve Virginia Woolf başta olmak üzere entelektüellerin bir araya geldiği Bloomsbury Grubunun aktif üyesidir.

Victoria Döneminin katı ahlâk anlayışının gevşediği Edward Döneminde toplumsal normlara karşı çıkışı ve aşırılıklarla anılan Bloomsbury Grubu birçok dedikodunun da odağı olacaktır. Ancak bu, Keynes’in 1905’te Cambridge Birliğinin başkanlığına seçilmesine engel olmayacaktır.

Sir unvanı almış tanınmış bir Cambridge’linin oğlu olarak Eton ve King’s College sonrası gelen bu başkanlığın Keynes’in başarılı bir politik kariyerinin başlangıcı olacağı düşünülüyordu. Ancak o aktif politikanın içerisinde değil, üzerinde olmayı tercih edecektir.

1905 Haziranında Cambridge Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra, Kamu Hizmeti sınavlarına giren Keynes, ikinci sırada kalmış ve Ekim 1906’da Britanya Hindistan Dairesi’nde çalışmaya başlamıştır. Keynes’i birincilikten eden sınavlar matematik ve ekonomidir.

1906-1908 yılları arasında Hindistan Dairesinde görev yaparken olasılık üzerine çalışır. Bu çalışma “The Principles of Probability” başlıklı bir teze dönüşür ancak Cambridge Üniversitesi’nce çalışması uygun görülmez. İstediği pozisyon başkasına verilir.

Haziran 1908’de Hindistan Dairesi’nden istifa eden Keynes, olasılık üzerine yazdığı tezin hakem eleştirilerini de dikkate alarak tezi bir kez daha sunar. Bu kez çalışma başarılı bulunur ve Keynes 1909 başında Cambridge’e bir akademik olarak yeniden giriş yapar.

Olasılık üzerine çalışmalarını sürdürmek ister ancak hocası Alfred Marshall ve Arthur C. Pigou’nun yönlendirmesiyle ekonomiye yönelir. Keynes, 30 yıl sonra Marshall ve Pigou’nun ekonomi anlayışına güçlü eleştiriler yönelterek ekonomi disiplininde tartışmasız söz sahibi olacaktır.

1911’de Royal Economic Society sekreterliğine getirilir. Ayrıca yine bu tarihte üstlendiği, topluluğun itibarlı dergisi Economic Journal editörlüğünü 1945’e kadar aralıksız yürütecektir.

1911-37 yılları arasında Cambridge’de ekonomi dersleri verir. 1940-46 yılları arasında İngiliz Hükümetine maliye danışmanlığı yapar. 1943 yılından 1946’daki ölümüne dek IMF’nin kuruluş görüşmelerinde İngiltere’yi temsil eder. 1942’de Lord unvanı alıp Lordlar Kamarasına girer.

Ayrıca bir sigorta şirketinde üst düzey yöneticilik yapan Keynes, bir yatırım şirketine sahipti ve borsada aktif bir yatırımcıdır. Güzel sanatlara ilgisi nedeni ile bir sanat vakfının başkanlığını yürütür. Sanata ilgisi sayesinde balerin eşi Lydia Lopokova ile tanışacaktır.

İngiltere’nin en itibarlı üniversitelerinin birinde dersler veren, önemli kurum ve dergilerde yöneticilik yapan, kamuda çeşitli kademelerde görev alan, bizzat bir girişimci ve yatırımcı olan, edebiyat ve sanat çevrelerine üye Keynes ayrıca ardında ciltlerce eser bırakmıştır.

1913’te Kraliyet Hindistan Maliyesi ve Para Birimi Komisyonuna atanması ilk kitabını da beraberinde getirecektir:“Indian Currency and Finance”. Para olgusuna ve para politikalarına dair düşünceleri en ünlü çalışmalarından “Para Üzerine Bir İnceleme”nin de temelini oluşturacaktır.

I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla yeniden kamuda çalışmak üzere davet edilir. 1915’te Britanya Hazinesinde göreve başlar. Her ne kadar bu kurumda özellikle savaş finansmanı alanından etkili isimlerden birisi olsa da Versay Barışı ile ilgili eleştirileri dikkate alınmaz.

Almanya’nın ödeyeceği savaş tazminatı konusundaki fikir ayrılıkları, yoğun tartışmaları beraberinde getirir. Hükümetle olan ilişkisi giderek zayıflar ve 1919’da istifa eder. Eleştirilerini, “Economic Consequences of Peace” kitabıyla kayda geçirir. Kitabın yankısı büyük olacaktır.

“Economic Consequences of Peace” kitabı Ali Fethi Okyar’ın tercümesi ve “Versay Sulhunun Netâyic-i İktisadiyesi” başlığı ile 1922’de yayımlanır. Kitabın önemini Malta’da sürgünde iken kavrayan Okyar, hemen tercümesine başlamış ve Dahiliye Vekili olduğunda basılmasını sağlamıştır.

1914 Ağustosunda Büyük Savaşın patlak vermesiyle “laissez-faire” kapitalizminin son bulduğunu öne süren Keynes, “Economic Consequences of Peace”te şah-eseri addedilen Genel Teori’nin de ilk nüvelerini sunmuştur.

1920’lerin ikinci yarısı ABD ve Britanya başta olmak üzere dünya artan işsizlik ve deflasyon ile boğuşmakta ve Büyük Buhran olarak anılacak krize doğru yol almaktadır. İngiliz Merkez Bankası para politikalarını yanlış bulan Keynes bir para kuramı kaleme almaya karar verir.

Birçoklarınca Keynes’in asıl büyük eseri “A Treatise on Money” (1930) bu kaygının sonucu ortaya çıkar. Keynes’in ortaya koyduğu parasal yaklaşım neoklasik ekonomi ile büyük bir kırılmaya işaret eder. Kitap halen heterodoks para kuramcılarının amentüsü olarak kabul görmektedir.

Dilimize “Para Üzerine Bir İnceleme” başlığı ile kazandırılan çalışmada Keynes piyasa ekonomisinin istikrarsız yapısını ele alırken çareyi, gelirin daha adil dağıtımında ve ekonomik sermayenin kârlı yatırımlara sevkinde görür. Bu anlamda tüketimi teşvik eden politikalar elzemdir.

Daha sonra Keynesyen ekonominin önemli şiarlarından olacak bu yaklaşımın asıl geliştirildiği çalışma ise “The General Theory of Employment, Interest and Money” (1936) yahut bilinen adı ile Genel Teori’dir. Friedman’ın ifadesiyle az şey kullanarak çok şey söyleyen bir teoridir.

Ocak 1935’te ünlü yazar George Bernard Shaw’a yazdığı mektupta şöyle der: “iktisat kuramı üzerine öyle bir kitap yazıyorum ki, hemen olmasa bile, gelecek 10 yıl içinde dünya, ekonomik sorunlar hakkında düşüncelerini değiştirecektir”

Genel Teori bir yandan klasik ekonominin emek değer yaklaşımına bir yandan da neoklasik ekonominin denge yaklaşımına eleştiriler yönelten kuramsal bir alternatif geliştirirken, mevcut krizden çıkış için de pratik politika önerilerinde bulunur. Ekonomide Keynes devri başlamıştır.

Keynes, spekülatif para talebi nedeniyle düşük faizlere rağmen yatırımların artmayabileceğine (likidite tuzağı) dikkat çekerek, böyle durumlarda devletin maliye politikası araçlarını kullanarak kamu harcamalarını artırması gerektiğini söyler.

Keynes’in kamu harcamalarının artırılması yolundaki önerisinin karşısındaki en güçlü ses ise, Avusturya Okulu iktisatçısı Friedrich Hayek’ten gelecektir. Hayek devletin ekonomiye müdahalesinin işe yaramadığı gibi başka problemleri de beraberinde getireceğini iddia edecektir.

Büyük Buhrandan Keynes’in reçeteleriyle çıkılması Keynes’in zaferini ilan etmiş ancak 1970’lerdeki stagflasyonu Keynes’in kuramı açıklayamayınca ibre Hayek’in kuramsal bakışına dönecektir. 2008 krizinin göstereceği üzere Keynes-Hayek çekişmesi halen sürmektedir.

Keynes, 1944’te savaşın gidişatı netleşmeye başladığında, savaş sonrası uluslararası ekonomik düzeni tesis etmek amacıyla toplanan ve Uluslararası Para Fonu ile Dünya Bankası’nın kuruluşuna karar verilecek Bretton-Woods Konferansı’na yine İngiltere hükümetini temsilen katılır.

Keynes, ödemeler dengesi sorunları söz konusu olduğunda, bunların çözümü için “dış açık” veren ülkelere “acı reçeteler” dayatmak yerine, “dış fazla” veren ülkelerin bu fazlalarını eritmeleri gerektiğini savunur.

Ancak, savaşın seyriyle küresel “hegemonya” olarak öne çıkan ABD’yi temsil eden Harry Dexter White’ın görüşleri ağırlık kazanacaktır. Hayal kırıklığına uğrayan Keynes yeni düzenin nasıl işlediğini göremeyecek ve 1946 yılında kalp krizi nedeniyle hayatını kaybedecektir.

İçinde yaşadığımız dünya ekonomistlerin tahayyül ettiği dünya değildir. “Uzun vade, güncel meselelerin halli söz konusu olduğunda yanlış yorumlanmaktadır. Uzun vadede hepimiz ölmüş olacağız” diyen Keynes, somut gerçeklikle barışık açık bir dille eser vermiştir.

“İnsanı hangisi daha tutucu kılar bilmiyorum: bugünden başka bir şey bilmemek mi yoksa geçmişten başka bir şey bilmemek mi?”
Toplumsal bir disiplin olarak ekonominin sınırlarını toplumun yakıcı meselelerine çare bulmak üzere zorlayan bu büyük düşünürü, Keynes’i saygıyla anıyoruz.

Keynes-Hayek tartışmasının bir incelemesi için:
press.ku.edu.tr/kitap/keynes-h…

Keynes’in yeniden bir okuması için İktisadi Düşünce Girişimi’nin 2013’te düzenlediği Keynes çalıştayı metinlerine bakılabilir:
iletisim.com.tr/kitap/john-may…

“Torunlarımızın Ekonomik Olanakları” makalesi ve hakkında yazılanlar için:
bilgiyay.com/kitap/keynese-…

Keynes’in yaşamını ve fikirlerini ele alan belgesel bir çalışma için:

Bonus: Keynes-Hayek çekişmesini mizahi bir müzikalle ele alan klip: