Yeni silsile (#FLOOD) : Harvard Üniversitesi’nden iki ünlü ekonomist neden yalan söyledi? Ülke yönetimi için ekonomistlere güvenebilir miyiz? 
Siyasî meselelerin hemen hepsinin ekonomik boyutu var. Terör işsizlikten beslenebilir meselâ. Ülke ekonomisini iyi götüren bir iktidar başka konularda yetersiz olsa bile halktan destek alır. Peki ekonomistlerin bilimsel teorilerine, istatistiklerine güvenebilir miyiz?
2008 krizinde Harvard Üniversitesi’nden iki ünlü isim, K. Rogoff ve C. Reinhart bir makale yayınladılar. Üstelik dünyanın en güvenilir ekonomik yayınlarından birinde: The American Economic Review. Makalenin ismi “Borç döneminde büyüme” (Growth in a time of debt).
Araştırmanın amacı kamu borcu ile büyüme arasındaki ilişkiyi araştırmak. Ünlü ekonomistler en zengin 20 Batı ülkesinin 1946’dan 2009’a kadar olan GSMH ve borç verilerini taramışlar: Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zellanda, Japonya…
Ülkelerin ekonomik büyüklükleri çok farklı olduğu için uzmanlarımız kamu borcunu GSMH’ya oran olarak ifade etmişler. Yani X milyar $ borç değil GSMH’nın %45’i gibi. Tabi bazı ülkelerde bu oran %100’ün üstünde; bu bir hata değil.
Araştırmanın sonucu ne? Ülkeleri 4 sınıfa ayırmışlar: GSMH’nın %30’undan az borcu olanlar, %30-%60 arası, %60-%90 arası ve %90 üstü. Uzman ekonomistlere göre %90’a kadar sorun yok ama bu sınırın üstünde bir borçlanma büyümeyi durduruyor hatta ekonomiyi küçültüyor.
%90’da bulunan bu “eşik etkisi” bilimsel makalenin ana fikri. 2010’da yayınlanan makalenin siyasetçiler üzerindeki etkisi büyük oldu: Hemen her batı ülkesinde bakanlar, vekiller “kriz bile olsa borç GSMH’nın %90’nı geçmesin yoksa yandık, battık” diye nutuk attılar.
Netice? Bütün bu ülkelerde kemer sıkıldı; kamu harcamaları kısıldı ve eğitim, sağlık, güvenlik, içme suyu gibi hayatî sahalar özel sektöre açıldı. Bu dönemin hemen bütün siyasî tartışmalarında K. Rogoff ve C. Reinhart’ın makalesinden alıntılar yapılıyordu.
ABD senatosundan 40 senatör bu iki uzman ile toplantı yaptılar; tutanaklar “The Debt Bomb” (borç bombası) adıyla kitaplaştırıldı. Avrupa ekonomi bakanı Olli Rehn ve İngiliz finans bakanı George Osborne resmî yazı ve nutuklarda %90 borç bombası tezini papağan gibi tekrarladılar.
Harvard’lı ekonomi uzmanı K. Rogoff ve C. Reinhart’ın makalesi Avrupa ve ABD medyasında büyük yani buldu. Akademisyenler de Google scholar’a göre 3300 kez (Nisan 2020) bu makaleye referans verdiler. Ama bu makalede “ufak” bir kaç sorun vardı. Nedir?
Makale yayınlandıktan 3 sene sonra yani 2013’te ekonomi öğrencisi olan Thomas Herndon bir ödev için bu makalenin verilerini kullanarak aynı sonuçları üretmek istedi ama olmadı. Hocalarına sordu; onlar da beceremedi. Üstelik kullanılan formüller çok basitti.
Talebe Herndon üşenmiyor; K. Rogoff ve C. Reinhart’tan yardım istiyor. Onlar da kullandıkları Excel dosyasını gönderiyorlar. Talebemiz 3 gariplik buluyor: Formüller bazı yılların önemini abartıyor. Üselik Kanada ve İngiltere için farklı yıllar daha ağırlıklı. Neden? Belli değil.
İkinci tuhaflık; Kanada, Avustralya ve Yeni Zellanda’nın 1950 öncesi borç verileri istatistiklere dâhil edilmemiş. Tesadüf(?) bu 3 ülke 150 öncesinde %100 üzeri kamu borcuna rağmen hızla büyümüşler. Harvard’lı hocalar hile mi yaptı yoksa?
Üstelik Harvard’lı uzmanlar dünyayı etkileyen makalenin hiçbir yerinde neden bu ülkelerin ve bu rakamların araştırma dışı bırakıldığını yazmamışlar. Garip değil mi?
Sonuncu bir tuhaflık daha var ki buna “saçmalık” demek daha doğru olacak: 5 ülke (Avusturya, Kanada, Belçika, Danimarka, Avustralya) araştırmanın nihaî ortalaması dışında bırakılmış. Görünüşe göre hata da olabilir ama sonuçları çok ağır.
Bizim Talebe Herndon bütün bu hataları anlatan bir makale yazıp yayınlatmış. Ne diyor? Eğer bu hatalar düzeltilirse araştırmanın hiçbir değeri kalmıyor. Yani %90 diye bir eşik yok. (Grafikte düzeltilmiş sonuçları görüyorsunuz.)
Bu uzmanların bilim adamı, Harvard’lı ekonomist olmalarına güvenen siyasetçilerin bu hatalı sonuçları, kemer sıkma politikası için kullandıklarını unutmayın. 2008’i takip eden dönemde onlarca ülkede kamu harcamaları kısıldı; hastahane ve okullar kapatıldı.
ve İngiltere...
K. Rogoff ve C. Reinhart özür diledi mi? Hayır. Hatalarını yarım ağızla kabul edip “sonucu etkilemez” dediler.
K. Rogoff ve C. Reinhart’ın makalesini okursanız göreceksiniz; istatistik olarak geçersiz. Zira sadece ortalama hesaplanıyor; standard sapma ve varyans yok. Bu kafayla GSMH’sı 20 trilyon $ olan ABD ile 355 milyar $ olan Danimarka’yı aynı sepete koymak hiç de bilimsel değil.
Bu kadar bilimsellikten uzak bir makale, The American Economic Review gibi ciddi bir yayının hakemlerinin, editörlerinin onayını nasıl aldı? Acı gerçek: Harvard’lı ekonomistlerin yazdığı bu dandik makale standart kontrollerden bile geçmedi.
Yani? Aynı sahada çalışan başka uzmanlar makaleyi alıcı gözle okuyup eleştirmediler; kalite kontrolü yapmadılar. Neden? Yazarları çok ünlü çünkü! Bu kadar büyük(?) bilim adamlarını eleştirel gözle okumaya cüret edemediler. Ayıp tabi böyle saygın(?) bir bilim yayını için.
Harvard’lı ekonomi uzmanları bu hataları/hileleri yapmasalardı ne bulacaklardı? Borç ile ekonomik büyüme arasında hiç ilişki yok mu? Gerçek verileri koyunca çok hafif bir korelasyon görüyorsunuz. Ama hangisi diğerinin sebebi? Yoksa ikisi de bir başka şeyin sonucu mu?
Yani bu bilim adamları iktiran (concomitance) ile nedensellik (causality) arasında fark yokmuş gibi yapmışlar bu araştırmayı. Oysa GSMH etkileyen yüzlerce faktör olabilir: Eğitim seviyesi, ihracat, savaş, nüfusun yaşlanması, teknolojik ilerleme, ithal petrolün fiyat artışı…
Sebep-Sonuç / Nedensellik / İlliyet / Causality / العلاقة السببية derindusunce.org/2013/11/06/seb…
Borcun GSMH’ya etkisi araştırılacaksa faiz oranlarının ve borç maliyetinin hesaba katılması gerekmez miydi? Peki devlet neden borçlanıyor? Yol, köprü yaparak ekonomik verimi arttırmak için mi yoksa savaş araçları ithal etmek için mi? Bunların GSMH artışına etkisi ne kadar farklı.
Şayet kamu borcunu peşinen GSMH artışının sebeplerinden kabul eder ve illâ ki borç ile GSMH artışını açıklamak isterseniz varyans analizi yapabilirsiniz. Yani GSMH değişiklikleri hangi oranda borç ile açıklanabilir? Doğru verilerle bu analiz yapılınca “r² = 0.04” çıkıyor. Yani?
Yani ekonomik büyümenin sadece %4’ü borç ile açıklanabiliyor. Lineer olmayan teknikler kullansanız bile Harvard’lı hocaların %90’ı gibi bir eşik değeri yok.
Bu olay üzerine ısrar etmemizin birkaç sebebi var: Bu hocaların rezil olması ne ilk ne de son. Son yıllarda özellikle ekonomi alanında bir güven krizi yaşıyoruz. Çünkü “bilimsel bulguları” test edemiyoruz. Rakamları, formülleri olduğu gibi yayınlamıyorlar.
Bu yüzden “uzmanların” kendi bilgisayarlarında yaptıkları hesapları başka uzmanlar başka bilgisayarlarda tekrar edemiyor. İster istemez bilime, bilim adamına, bilimsel yönteme duyulan güven sarsıldı.
Dahası, rakamları gerçeğin kendisi zanneden bilim adamları hızla artıyor. Hayatı, tabiatı, siyaseti ve ekonomiyi gözledikten sonra yorumlarken yeni kavramlar ihdas ettiklerinin farkında değiller. Özellikle ekonomi sahasında, genelde bütün bilim dallarında epistemoloji krizi var.
Bilmeyi bilmek gerek...
Diğer yandan bilimsel bulgular siyasî bir silah gibi kullanılıyor: Kapitalizmin, komünizmin yahut başka ideolojilerin güçlü ve zayıf noktalarını kalitatif olarak tartışmak yerine bilimsel/objektif/tarafsız bir son nokta koymak istiyor insanlar. derindusunce.org/2017/12/21/obj…
Bu yüzden bilimsel gerçekleri araştırıp bulguları savunmak yerine araştırmayı fonlayan devletin/şirketin/vakfın menfaatlerine uygun gerçekler(!) üretmek için araştırma(!) yapılıyor. Sonuç?
Bilim, bilim adamlarının insafına terk edilemeyecek kadar mühimdir. Her insan faaliyeti gibi bilimde de ahlâkî veçheler vardır. Bakınız Corona virüs salgınından kırılan zengin ülkeler 2010’dan beri sağlık bütçesini kısıyordu. Acil yatak, doktor ve hemşire kadrosu küçülüyordu.
Meselâ...
İtalya, Fransa, İngiltere ve ABD gibi zengin ülkelerde on binleri bulan COVID19 ölümlerinde “borç ekonomik büyümeyi engeller” diye yalan söyleyen Harvard’lı hocaların hiç mes’uliyeti yok mu?
Peki bilim kötü müdür? Yetersiz midir? Asla! Bakın ekonomistlerin hatasını bulan yine ekonomi talebesi oldu. Burada mesele bilime hücum etmek yahut savunmak meselesi değildir. Bilimsel bulguları adeta dinî dogmalar gibi kabul etme yanılgısıdır. derindusunce.org/2017/03/30/dik…
Mikroskopta gördüğünüz virüs, virüsün kendisi değil. İnsan gözünün görebileceği şekle gelmiş görüntüsüdür. Her deney/ gözlem/ ölçüm böylesi bir “mesafe” ihtiva eder. Bu yüzden virüs, galaksi veya GSMH konuşurken bunların gerçek olmadığını bilmek gerekir.
İnsan aklı hiçbir zaman gerçeğin kendisine temas edemez. Gerçeğin izlerini gruplayarak mevhumlar vehmeden biziz. Klorofil, fotosentez, yerçekimi, nükleer enerji… Bunlar gerçeğin kendisi değil; bizim etiketlerimiz. Bakınız çift yarık deneyi dalga/tanecik düalitesine ne yaptı.
Bakınız Newton-Galileo’dan miras kalan zaman mevhumu ile Einstein’cı zaman mevhumu ne kadar farklı. Bkz. Fizikçilerin Zaman’ı derindusunce.org/2010/09/06/fiz…
Evet, bir excel formülü hatasını herkes yapabilir. Ama Harvard’lı hocaların çuvallamasının diğer sebepleri “hata” diye açıklanamaz. Sanki araştırmayı yapmadan sonucu belli imiş gibi sonuca uymayan ülkeleri/yılları neden hesaplardan çıkardılar?
Neden bazı yılların önemini arttırdılar? Ekonomist oldukları halde neden varyans, standart sapma, non-lineer korelasyon, frekans analizi gibi yöntemleri neden kullanmadılar?
Haydi diyelim bu iki ekonomist delirmişti veya sarhoştu. Koskoca The American Economic Review editörleri, hakemleri neden “biz bu zırvayı yayınlamayız” demediler? Bu kadar tesadüf(?) nasıl bir araya geldi?
Yoksa bazı siyasî güçler kamu yatırımlarını kısmak, ulus-devletin ekonomik tabanını daraltmak için “bilimsel” bahane arayışı içinde miydi? Harvard’lı ekonomistler kalemlerini kiraladılar mı? Bu sorular daha uzun süre cevapsız kalacak gibi görünüyor.
Dikkat Kitap:Liberalizm Demokrasiyi Susturunca… derindusunce.org/2011/10/08/dik…
Dikkat Kitap: Liberalizmin Kara Kitabı derindusunce.org/2010/06/05/dik…
Dikkat Kitap: Banka Ordudan Tehlikelidir derindusunce.org/2012/12/06/dik…
Vesselâm :)
