#LetsTalkDesign odc. 24 Już nigdy nie będzie takiego lata #Ćmielów #PolishDesign
Komuniści byli źli ale porcelanę robili zajebistą. A tak poważnie, to właśnie w historii wzornictwa odbija się złożoność naszego stosunku do PRL. No ale skąd p. Klimasara miałaby to wiedzieć. 👇
Komuniści byli źli ale porcelanę robili zajebistą. A tak poważnie, to właśnie w historii wzornictwa odbija się złożoność naszego stosunku do PRL. No ale skąd p. Klimasara miałaby to wiedzieć. 👇
Szczyt świetności zakłady w Ćmielowie osiągnęły po upaństwowieniu - co btw, drodzy Prawi i Lewi, nie znaczy że komunizm jest ok. Był to raczej splot szczególnych okoliczności. Jeżeli lubicie czytać od początku, to wcześniejsza historia Ćmielowa jest tutaj:
Pewną zagadką pozostaje, co działo się w Ćmielowie w l. 1939-45. Fabryka działała, prawdop. pod zarządem powierniczym; projektowali w niej F. Kalfas i J. Szewczyk. Co ciekawe, produkowano wówczas sporo figurek z motywami góralskimi (czyżby efekt ideologii Goralenvolk?)
"Wyzwolenia" fabryka doczekała w niezłym stanie. Po upaństwowieniu (1946) połączono ją z małym, lokalnym konkurentem - zakładem "Świt", tworząc Zakłady Porcelany Stołowej "Ćmielów". Magia marki działała, zakład intensywnie modernizowano i rozbudowywano. W 1956 powstała wzorcownia
Początkowo produkowano wzory przedwojenne: serwis "Aleksander" Marcinka, "Kaczki" i "Zamyśloną" Szewczyka, oraz tych (w domyśle: nazistowskich?) górali (tu w wersji Kalfasa). Swoją drogą, ciekawe że socrealizm jakoś się nie przebił ;) Nowe wzory zakład zaproponuje dopiero w 1955
Wtedy to pojawią się pierwsze powojenne fasony: "Joanna", "Feston", "Carry" i "Lady". Autorem wszystkich jest Wincenty Potacki. Uwaga: inną wersję "Joanny" robiono też w ZPS "Karolina", a "Carry" skopiowano później we Włocławku.
Potacki już przed wojną pracował dla Ćmielowa i dla - będącej wtedy jego częścią - Chodzieży. Po 1945 zdążył przejść przez "Wałbrzych" i jaworzyńską "Karolinę", zanim w 1955 związał się na dobre z Ćmielowem. Sławę przyniosły mu hity z l. 60tych: "Ida", "Goplana" i "Krokus"
To są absolutne klasyki, więc zatrzymajmy się na chwilę. Popatrzcie jak dosłownie "wybucha" polski New Look. To przejście od pękatej formy filiżanki (mającej korzenie jeszcze w chińskich czarkach) do formy cylindra - to jest modernistyczna rewolucja. A to bogactwo malatur!
Jesteśmy trochę opóźnieni w stosunku do Zachodu - ale niewiele. "Berlin" H. Th. Baumanna (Rosenthal) to jest rok 1959. "Form 2000" Loewy'ego - 1954. Potacki w swojej "Idzie" wyraźnie się nim inspiruje, ale nie zżyna. I czy naprawdę robi to gorzej? No, może ciut. Ale tylko ciut.
Potacki serwisów zrobił kilkadziesiąt (!), z czego niektórych do dziś nie udało się odnaleźć (robione w krótkich, prototypowych seriach). Z popularniejszych wymieńmy "London" (tylko na eksport!), rustykalną "Annę", "Margaret" i "June".
Z Ćmielowem kojarzony jest też artysta który w rzeczywistości nigdy tam nie pracował. Lubomir Tomaszewski herbu Bończa urodził się 9 czerwca
1923 r. w Warszawie i jest jednym z nielicznych z pokolenia Kolumbów, którym udało się dać coś Polsce zamiast bezsensownie dla niej zginąć
1923 r. w Warszawie i jest jednym z nielicznych z pokolenia Kolumbów, którym udało się dać coś Polsce zamiast bezsensownie dla niej zginąć
Nie żeby się nie starał podzielić losu pokolenia - w Powstaniu, walcząc w batalionie "Oaza" m. in. odpierał atak czołgów na Czerniakowskiej obsługując panzerschrecka zrobionego z rury kanalizacyjnej. Ale miał szczęście i przeżył. W 1955 obronił dyplom na warszawskiej ASP
... po którym odkrył, że projekty akowca nigdy nie wygrywają żadnego państwowego konkursu. Co, per saldo, okazało się może dla Polski szczęśliwsze. Niszą, w której znalazł zatrudnienie Tomaszewski okazał się bowiem Instytut Wzornictwa Przemysłowego
Stworzony przez Wandę Telakowską IWP, a w szczególności jego Zakład Ceramiki i Szkła, odgrywał dla polskiej kultury przemysłowej rolę laboratorium, w którym najlepsi artyści epoki tworzyli wzory, rozsyłane do wszystkich zakładów w kraju. Tomaszewski był jednym z jego filarów.
I to właśnie w Ćmielowie wyprodukowane zostały dwa niezwykłe serwisy zaprojektowane przez Tomaszewskiego podczas jego pracy w IWP: "Dorota" i "Ina" (nazwane tak od imion jego córek). Nawiązywały formą do muszli
... ale były nie tylko efektowne, lecz także efektywne: przemyślnie rozwiązywały też problem zachowania się cieczy w pojemniku bazującym na kształcie koła. Zostały obsypane nagrodami, ale produkcję uruchomiono jedynie w bardzo krótkich seriach (stąd ich dzisiejsze ceny)
Jednak Tomaszewski to przede wszystkim słynne figurki. Mają już osobny wątek, więc tutaj tylko trochę uzupełnień: początkowo wzory figurek z IWP rozsyłane były do różnych zakładów produkcyjnych, w których do oryginalnego fasonu podchodzono dość swobodnie
... stąd różnice w malaturach, itp. W 1964, po pożarze w ćmielowskich zakładach "Świt", Ministerstwo Budownictwa nakazało przekazanie wszystkich wzorów figurek do Ćmielowa, który miał być odtąd jedynym ich dysponentem i producentem. Dlatego mówi się o "figurkach ćmielowskich"
Ale niesłusznie. Bo w zw. z PRL-owską wirtuozerią organizacyjną, wyszło jak wyszło: wielu form nie przekazano, inne zaginęły... Ostatecznie, Ćmielów wcale nie stał się centrum "produkcji figurkowej". Ale z najważniejszych które tam powstały pokażmy kilka. Najpierw Tomaszewskiego:
Potem Mieczysława Naruszewicza:
Henryka Jędrasiaka:
I Hanny Orthwein:
Tych 4 artystów stworzyło coś, co nazywamy małą polską rzeźbą porcelanową New Look. I ta właśnie rzeźba jest jednym z absolutnie szczytowych osiągnięć sztuki polskiej po 1945. Tu nie mamy co sprawdzać czy dogoniliśmy Zachód. To Zachód kopiował nas.
W Ćmielowie realizowano też projekty Śliwowskiej-Wawrzyniak: znaną "Grzybiarkę" (wersja ćmielowska - po lewej), charakterystyczny wazon - potwór o wdzięcznej nazwie "Calypso" oraz mniejszy "Kropla"
... a także projekty Przybyszewskiej (wazon "Kaczuszka" i "Kregiel"). Klasykiem wazonów z Ćmielowa jest też "Lidia" Potackiego i "Flora" Danuty Duszniak, a z mniej znanych "Kieł" Zofii Dutkowskiej-Palowej
Lubomir Tomaszewski opuścił Polskę w 1966, po tym jak władze komunistyczne uniemożliwiły mu spotkanie z Philipem Rosenthalem. Został rzeźbiarzem w USA. Sławnym! A jednak... największym jego dziełem pozostają figurki, stworzone w biednej, gomułkowskiej Polsce
Hello @threadreaderapp pls unroll
