1/15- Kredi verince mevduat artar. Peki kredi/mevduat oranı nasıl %100’ün üzerine çıkar veya altına iner?
2/15- Burada tek bir bankadan değil sistemin toplamından bahsedeceğim. Tek banka için durum farklı olabilir. Örneğin A Bankası 250.000 TL konut kredisi kullandırsın. Konut kredisi çekenin mevduat hesabı 250.000 artar. Bu durumda A bankasının kredi ve mevduatı 250.000 TL artar.
3/15- Konut kredisi kullanan ödemeyi B Bankası’ndaki satıcıya yapsın. A Bankası B Bankası’na ödeme yapmak için Merkez Bankası’ndaki hesabını kullanır. Hesabında fazla parası yoksa diğer bankalardan veya Merkez Bankası’ndan borçlanır.
4/15- A Bankası Merkez Bankası’ndan 250.000 TL borçlansın ve sonra B Bankası’na transfer etsin. Bu durumda A Bankası’nın bilançosunda aktifte krediler 250 bin TL pasifte Merkez Bankası’na 250 bin TL repo borcu olur.
5/15- B Bankası’nda ise bilançonun aktifinde Merkez Bankası hesabında 250 bin TL, pasifinde ise mevduat 250 bin TL olur. A ve B Bankası’na toplu bakıldığında ise aktifte merkez bankası ve kredi hesabı 250’şer bin TL, pasifte mevduat ve repo borcu 250’şer bin TL olur.
6/15- Bu uzun girişten sonra asıl soruya dönelim. Kredi mevduat yaratıyorsa “sistemin toplamında” kredi mevduatı nasıl aşar veya nasıl altında kalır? Birincisi dış açık. İthalat ödemesi için döviz alındığını düşünelim.
7/15- TL mevduat azalırken, YP mevduat artar. Hesap sahibi dövizini yurtdışına ödeme için göndermek istediğinde banka döviz likiditesi bulmalı. Banka yurtdışından döviz borçlanır, muhabir hesabına döviz geçer.
8/15- Banka muhabir hesabındaki döviz ile ithalat ödemesini gerçekleştirdiğinde muhabirindeki döviz ve yabancı para mevduatı azalır. Bu durumda sistemin toplulaştırılmış bilançosunda krediler yurtdışı borç ile yeniden finanse edilmiş olur, krediler mevduatı aşar.
9/15- İkinci neden tahvil alımları. Bankacılık sektörü ihalelerden Hazine tahvili alsın. Tahvil bedelini ödemek için bankalar Merkez Bankası hesabını kullanır. Hesabında fazla rezerv yoksa Merkez Bankası’ndan borçlanır.
10/15- Merkez Bankası hesabındaki para ile tahvil bedeli Hazine’ye ödenir. Bankanın aktifte tahvili pasifinde ise Merkez Bankası’na repo borcu artar. Hazine harcama yaptığında bankanın Merkez Bankası’ndaki hesabı artarken, pasifte mevduatı da artar.
11/15- Bankalar Merkez Bankası hesabına geçen para ile repo borcunu kapatır. Sistemde tahvil ve mevduat artar. Bu defa da mevduat krediyi aşar.
12/15- Özet olarak krediler mevduat yaratır ama dış açıklar ve yurtdışı borçlanmalarla krediler mevduatı aşar, kamu açıkları ile mevduat kredileri aşar.
13/15- Son bir ekleme yapalım. Zorunlu karşılıklar kredi/mevduat oranını nasıl etkiler? Kitaplarda mevduatın bir kısmı zorunlu karşılık olarak ayrılır kalanı kredi olarak verildiğinden kredi/mevduat oranı %100’ün altına düşer denir. Gerçek hayatta ise böyle değil.
14/15- Diyelim 250 bin TL kredi verilip 250 bin TL mevduat yaratılsın ve 10 bin TL ZK yükümlülüğü oluşsun. ZK yükümlülüğünü tesis etmek için Merkez Bankası’ndan 10 bin TL teminat karşılığı borçlanılır.
15/15- Bu durumda bankanın aktifinde kredi hesabı 250 bin TL, Merkez Bankası hesabı 10 bin TL, pasifinde mevduat hesabı 250 bin TL, repo borcu 10 bin TL olur. Kredi/Mevduat oranı yine %100. Zorunlu karşılık kredi/mevduat oranını düşürmez.
Son bir ekleme yapayım. Kredi artışıyla sistemde mevduat arttı. Sonrasında yurtiçine menkul kıymet ihraç edildi. Satın alan banka dışı kesim olsun. Bu durumda yükümlülüklerde mevduat azalırken, ihraç edilen menkul kıymetler artar. Kredi mevduatı yine aşmış olur.
