Thread by @JanZelig

PATOGENEZA SFERY FAJNOPOLACKIEJ I TYTUŁY FILMOWE

No dobrze, obiecałem Państwu wątek o fajnopolakach i języku angielskim w związku z wyczynami pani Gotowalskiej, zacznijmy więc bez zbędnych wstępów:

Fajnopolak to w pewnym uproszczeniu człowiek o ujemnym kapitale kulturowym, pozbawiony podstawowej wiedzy i refleksyjności, któremu neoliberalizm kompensuje te braki szeregiem protez: licencjatami bezwartościowych kierunków studiów i ogólnym przekonaniem o własnym wykształceniu,

wszystkimi zaklęciami o umiejętnościach miękkich i certyfikatach. Podsuwa mu się makulaturę w miejsce niebezpiecznych z punktu widzenia władzy książek, moralizatorstwo w miejsce polityczności, Netflix w miejsce obcowania ze sztuką i

marzenie o życiu jak na Zachodzie w miejsce rozpoznania własnej pozycji społecznej, klasowej. Dzięki temu centrum wytworzyło na peryferiach niewolników idealnych, gotowe zębatki korporacyjnych maszyn, które w dodatku będą się instynktownie buntować przeciw własnym wyzwolicielom.

Podstawą tego niewolnictwa nie jest jednak przemoc polityczna ani ekonomiczna. Jest nią fabrykacja człowieka posiadającego teoretycznie konkretne umiejętności, a w praktyce kompletnie bezbronnego wobec świata, bez własnych poglądów i umiejętności ich budowania, niezdolnego do

przeżycia poza tym systemem. Żeby rozjaśnić nieco o co mi chodzi posłużę się przykładem znanego Państwu zapewne motywu popkulturowego, czyli dość powszechnej wesołości, którą w fajnopolakach wywołują polskie tłumaczenia angielskich tytułów filmowych.

Dobrze tu bowiem widać mechanizm, o którym pisałem wyżej. Fajnopolak został nauczony języka angielskiego w stopniu, który pozwala mu tłumaczyć anglojęzyczne teksty, jednocześnie w sposób dość kaleki zna własny język. Nie jest również świadom jakichkolwiek odniesień kulturowych,

nie zastanawia się nad tym jak działa język, a gdyby nawet chciał, to nie posiada narzędzi, żeby zacząć się nad tym zastanawiać. Posłużę się trzema przykładami tłumaczeń, które – wedle moich obserwacji – są dziś w Internecie najczęściej krytykowane.

Są to:

Terminator – Elektroniczny morderca
Dirty dancing – Wirujący seks
Fight club – Podziemny krąg

Będę starał się zrehabilitować te tłumaczenia i przekonać Państwa, że są one bardzo dobre (a ostatnie z nich uważam wręcz za tłumaczenie wybitne).

W internetowych dyskusjach, które miałem okazje przejrzeć, gdy ktoś już postanawia bronić tych tłumaczeń, pisze zwykle coś w rodzaju „to lokalizacje, nie tłumaczenia”. Jest to oczywiście prawda, ale postaram się opisać sprawę nieco mniej ogólnie.

Terminator nie mógł wejść w latach 80. do polskich kin pod nieprzetłumaczonym tytułem, co bardzo fajnopolaków dziwi, bo słowo „terminator” w języku polskim od dawien dawna istnieje, czego fajnopolacy już nie wiedzą. Oznacza ono osobę, która terminuje, a więc uczy się fachu.

Przekładając to na fajopolskie kategorie, słowo „terminator” znaczy tyle co stażysta, praktykant (oczywiście w latach 80. słowo to było już lekko zarchaizowane). Ciężko byłoby więc ten tytuł zostawić w tym kształcie (film znamy dziś pod oryginalnym tytułem, bo stał się globalną

franczyzą kulturową, a w międzyczasie polska wersja kompletnie wypadła z użycia i stała się nieczytelna). Dlaczego więc Elektroniczny morderca?Morderca zgodnie z tytułem, terminator to neologizm utworzony z łacińskiego terminus (kres, granica, kamień graniczny por. bóg Terminus).

Terminator zaprowadza więc koniec (życia, cyborgów, czy z kim on tam walczy). A ponieważ tytuł „Morderca” byłby mało seksowny, trzeba było go dookreślić, zachowując efekt świeżości w angielskim wywołany przez użycie neologizmu, a także oddać sens filmu. Słownictwo związane z

komputerami było w tamtym czasie mniej rozwinięte niż dziś, postawiono więc na najbardziej czytelną elektronikę. Proszę zauważyć, że w tytule nie udało się utrzymać opartego na łacinie neologizmu zapewne przez fatalne wykształcenie klasyczne polskiego społeczeństwa.

Wirujący seks: co za beka, przecież to nie ma żadnego związku z oryginalnym tytułem. Angielski tytuł opiera się na udanej zabawie odcieniami znaczeniowymi przymiotnika dirty. Anglosasi mają dirty mind, dirty talk i kilka podobnych idiomów. W polszczyźnie brudne myśli to

chyba jedyny odpowiednik, rozmówki mogą być raczej świńskie, nie przypominam sobie innych przykładów.
Pola znaczeniowe tych słów różnią się więc znacząco, przymiotnik brudny w języku polskim kojarzy nam się dosłownie z brudem, co jest skojarzeniem całkowicie niepożądanym.

Tłumacz dokonał więc kontaminacji. Metaforę pierwszego słowa przeniósł w sposób dosłowny na drugie, a dosłowny w tytule taniec oddał metaforycznie. Zachował i strukturę gry słów i podszyte erotyzmem brzmienie tytułu.

I wreszcie Podziemny krąg. Tłumaczenie, które uważam za jedno z najbardziej udanych nie tylko w odniesieniu do filmów, ale w ogóle całej polskiej popkultury.
Jaki jest problem z Fight clubem? Przede wszystkim wieloznaczne i obudowane licznymi kontekstami słówko club.

W polszczyźnie funkcjonuje ono głównie w kontekstach sportowych. Zupełnie nie oddaje ono kontekstów towarzyskich elitarnych, pół-formalnych (wszystkie te golf cluby i jacht cluby u Anglosasów nie są przecież klubikami sportowymi, tylko salonami pól władzy).

Klub walki w Polsce to po prostu sala, gdzie można pouprawiać boks lub inne judo. W żaden sposób nie oddaje to ducha filmu.
I tu tłumacz zrobił rzecz w mojej ocenie genialną. Znalazł dwa słowa niezwykle nasączone znaczeniami.

Słowo podziemny, czyli niejawny, tajny, które dodatkowo w kulturze polskiej odsyła nas bezpośrednio do Państwa Podziemnego, a więc organizacji bojowej/terrorystycznej walczącej ze złym systemem.

I słowo krąg z całym bogactwem swoich towarzysko-kryminalnych hiperlinków: krąg podejrzeń, krąg towarzyski, kręgi piekielne, kręgi władzy itd.
Powstało połączenie ociekające tajnością, nielegalnością, antysystemowością, doskonale oddające przekaz filmu.

Tłumaczenie uważam za kongenialne, a może nawet przewyższające oryginał.
Co z tego wszystkiego wynika? Że znajomość języka angielskiego to za mało, by kompetentnie tłumaczyć z języka angielskiego. Co więcej, goła znajomość, przy towarzyszącej jej pustce intelektualnej, może

wręcz w tłumaczeniu przeszkadzać. Tak samo jest oczywiście z licencjatami europeistyki i rozumieniem mechanizmów UE, formalnym wykształceniem i mądrością itd.
Fajnopolak przekonany o swojej wartości jest w gruncie rzeczy istotą niesamodzielną, a biorąc pod uwagę powolną

degenerację neoliberalizmu może się okazać, że zostaniemy z tymi ludźmi jak Himilsbach z angielskim, musząc im za jakiś czas tłumaczyć nowy świat, gdy oni są wyłącznym produktem dzisiejszego.

Tak, już koniec.