Thread by @ibrahimmturhan2

Kasım 2000 - Şubat 2001 hatırlatmasına çok sayıda soru geldi.
Biz içinde yaşadığımızdan olsa gerek imâ etmenin yeterli olacağını düşünmüştüm. Ama zamanın ne kadar hızlı geçtiğini yine unutmuş, bugünün kuşakları için o dönemin çoktan tarih olduğunu atlamışım.
O zaman haydi buyurun

1999’da Türkiye Marmara bölgesini etkileyen ve derin acılar bırakan 17 Ağustos ve 12 Kasım depremleriyle sarsılmış, resmi verilere göre 20 bine yakın insan yaşamını yitirmiş, bir yıl öncesinde başlayan ekonomik kriz derinleşmişti.
Enflasyon yüzde 70 iken ekonomide daralma yaşandı

Hazinenin borçlanma faizi yüzde 100’ün üzerindeydi.
9 Aralık 1999’da, enflasyonu kalıcı olarak düşürmeyi amaçlayan döviz kuru çapasına dayalı bir istikrar programı çerçevesinde IMF ile stand-by kredi anlaşması yapıldı.

1 ABD Doları + 0,77 EURO olarak hesaplanan kur sepeti bir yıllık bir süre için açıklandı.
Temel varsayım; kur artışının enflasyonun en belirleyici sebeplerinden olduğu ve kur çapasının geçmişe endekslemeyi sona erdirecek, enflasyon beklentilerini yönetecek bir araç olduğuydu.

Bu program üçlü bir sacayağı üzerine oturtulmuştu.
1) Döviz kuru çapası
2) Sıkı maliye politikası (faiz dışı fazlayı artırmak)
3)Yapısal reformların gerçekleştirilmesi (özelleştirmenin hızlandırılması, enflasyon hedefi ile uyumlu gelirler politikası)

Sabit/yönetilen kur politikası Merkez Bankasının TL üzerindeki kontrolünü ve para politikasının esnekliğini tamamen ortadan kaldırıyordu. TCMB, kur çapasının devam ettirildiği 18 aylık dönem süresince sadece döviz satın alınarak TL yaratabilecekti.

TCMB net iç varlıkları için tavan -1.200 trilyon TL (altı sıfır silinmeden önceki) olarak,
net uluslararası rezervler her çeyrek için $12 milyardan $13,5 milyara çıkacak şekilde belirlendi.

Programın dayanağı kısa vadede yeterli yabancı sermaye girişi olmasıydı. Bunu da IMF’nin gücencesi sağlayacaktı.
IMF Türkiye Masası Şefi Carlo Cottarelli’nin ve Dünya Bankası Türkiye Direktörü Ajay Chhibber’in kendi ağızlarından bu destek güvencesini şahsen duyanlardanım.

Kur çapası istikrar programlarında döviz kurundaki istikrar, başlangıçta ekonomide genel istikrar sağlar. Ama bazı zayıf noktalar da vardır. Yerli para reel olarak değer kazanır. Yabancı para girişi, sabit kur sebebiyle parasal genişlemeye yol açar.

Yerli para cinsinden faizler düşer, kredi genişlemesi olur. Bu ise talep artışı, enflasyonun inmemesi, yerli paranın reel değer kazanması ve ithalat talebinde tırmanışa neden olma riski taşır. Sıkı maliye politikası ve yapısal reformlar bu bakımdan yaşamsal önem taşır.

Türkiye’de de aynen bunlar oldu.
İç talebin artması ve TL’nin reel değerlenmesi ihracatın duraklamasına neden oldu. Cari açık hızla arttı. Yapısal reformlar yapılamadı. Kamu zamları, petrol fiyat arışı ve yüzde 60’ı aşan ücret artışları sebebiyle gelirler politikası iflas etti.

Özelleştirmeler yapılmayınca IMF, stand-by anlaşması koşullarına uyulduğu durumda vermeyi taahhüt ettiği ikinci dilim krediyi vermedi, üçüncü dilimle birleştirerek vereceğini bildirdi. 2000 Eylül ayından itibaren finansal piyasalarda gerginlik arttı. Ülke risk primi yükseldi.

Bankacılık sektöründe ciddi sorunlar vardı. Grup şirketlerine kullandırılan krediler, düzmece forwardlarla kapatılmış gösterilen döviz pozisyon açığı,
Egebank, Yaşarbank, Sümerbank, İnterbank ve Esbank’ın TMSF’ye devredilmesinin yarattığı güven sorunu kırılganlığı artırmıştı.

27 Ekim 2000 tarihinde Bank Kapital ve Etibank TMSF’ye devredildi. Sırada hangi bankanın olduğuna ilişkin spekülasyonlar yapılıyor, TL para piyasasında borçlanma talebinin artması olumsuz bir gösterge kabul ediliyor, bankalar ellerinde likidite olsa da kredi vermekten kaçınıyordu

2000 yılında yapılan DİBS ihraçlarının beşte birini aldığı ve toplam DİBS stokunun yüzde 10’undan fazlasını taşıdığı tahmin edilen, mevduat tabanı yeterli olmadığı için bu büyük DİBS stokunu taşımak için kısa vadeli borçlanma yapmak zorunda olan Demirbank hedefe koyuldu.

17 Kasım Cuma günü sermaye çıkışı günlük 110 milyon USD ile başladı. Pazartesi borsa ciddi biçimde düştü. Yabancı yatırımcı elindeki TL varlıkları satıp döviz almaya çalışıyordu. Bono faizleri yüzde 50 seviyelerinde kalırken gecelik repo faizleri yüzde 100'ün üzerine çıktı.

21 Kasım 2000 tarihi itibarıyla Demirbank’ın elinde bulunan DİBS stokunun değeri, 3,5 milyar TL civarındaydı ve 2,9 milyar TL'lik kısmını repo yoluyla fonlanmıştı. Repoda günlük faizler %250'ye çıkınca banka bir günde 8 milyon, tıplamda 280 milyon TL fonlama zararına uğradı.

22 - 30 Kasım tarihleri arasında, TCMB, Açık Piyasa İşlemleri kanalıyla piyasaya 3,9 katrilyon TL likidite sağlamak zorunda kaldı. Piyasaya sağlanan bu likidite nedeniyle Net İç Varlıklar hedefi aşıldı. İnterbank faizi yüzde 300’ü olurken, gecelik repo faizi de yüzde 150’yi aştı.

18 Aralık’ta IMF ile 5,8 milyar SDR (7,5 milyar USD) kredi içeren ilave bir stand-by yapıldı. Türkiye Kasım 2000’de sermaye çıkışı ve spekülatif döviz hareketini çok yüksek faiz ile ve büyük döviz rezervi kayıplarıyla güç bela atlatabildi ve kur çapasını savundu.

Doğal olarak sermaye çıkışları sürdü. Sonunda “kendi kendimize kaldığımızda, 21 Şubat 2001’de ekonomiyi tam anlamıyla çökerten ve büyük siyasal-toplumsal değişimlerin önünü açan kriz yaşandı.
Kur serbest bırakıldı ve USD kuru 670 bin TL’den 1 milyon 200 bin TL’ye çıktı.

2000 Kasım’ında yolun sonuna gelindiği görüldüğü halde Türkiye sabit kur rejiminde neden ısrar etti?
IMF’nin döviz kurunun bir bant içinde serbest bırakılmasını istediği söylenir. Buna kim, neden karşı çıktı?
Kasım 2000-Şubat 2001 arası kimler pozisyonlarını nasıl değiştirdi?

11 Kasım günkü paylaşımımda işte bunları hatırlattım ve sordum:
“22 Kasım 2000 - 19 Şubat 2001
döneminin dikkatle incelenmesini öneririm.
Sabit kur sisteminden niye çıkılamadı? Kim ne aldı, ne sattı?”
Arada bir şeyler oldu sanki...
Sonunda görünen o ki yine biz bize kalıyoruz.

Not: [Büyüme eski seriye göre yüzde -6,4 yeni seriye göre yüzde -3,4 oldu]