Thread by @magago

Sen dúbida un dos episodios máis fascinantes do século XV foi a gran revolta irmandiña. Pero a visión popular sobre este momento pertence máis ao presente que o pasado! Explícome. 👇

Para empezar, fíxate nesta gráfica que sinala a presenza do termo no corpus de textos de Google Books en español. Aínda que nos textos galegos fálase antes das Irmandades medievais, o termo e, en certo xeito, a forma de velo, nace nos 70 e sobre todo a partir dos 90.

Para comezar, está unha imaxe arquetípica: os paisanos do rural con fouces, forcas e antorchas queimando castelos, verdade?
Ben, pois FALSO. A verdade é moito máis fascinante e... evidente!

Pero a ver, en que cabeza cabe queimar un castelo e derrubalo violentamente? Coa cantidade de cousas interesantes que hai dentro e que se poden aproveitar! Tratátase de causar o menor dano posible para levar todo o do interior: trabes, pedras... o que se puidera!

Na Pobra do Deán, por exemplo, as Irmandades tumbaron o castelo do Deán de Santiago. Cando un tempo despois tentou recuperalo... non quedaba nada! Presentoulles un pleito aos veciños para que lle restituiran a pedra, a madeira, todo!

Cando as irmandades tomaron o castelo de Palmeira, xa había barcos agardando para levar a pedra para construír o mosteiro de Santo Antonio do Xobre. Nada máis saír o alcaide! Esta xente era moi práctica. Nesa sociedade a ninguén se lle ocorría queimar un ben valioso!

Outro mito moi grande é o tema dun suposto alzamento labrego. O certo é que, se mal non lembro, só houbo un exército irmandiño netamente campesiño, e foi na Ulla. O resto son partidas constituídas sobre todo por burgueses e vilegos. Un fenómeno moi urbano!

Tamén a idea da turba asaltando chea de furia as fortalezas. Vaia, estaban fartos e cabreados. Pero de turba pouco. As escavacións no castelo da Rocha Forte revelaron o uso MASIVO de máquinas de guerra por parte das irmandades para tumbar o castelo.

Unha imaxe máis cabal dos irmadiños, en consonancia con outras milicias armadas urbanas da Europa do momento, é o uso de espadas e arcos. De feito as flechas gustábanlles moito. En Compostela axustizaba aos reos (uns vascos que roubaran unhas pescadas, por exemplo) a flechazos.

E o terceiro mito é o da represión posterior. Segundo Carlos Barros, apenas temos documentación das represalias posteriores da nobreza contra as Irmandades. Certo é que moita represalia podía non ficar por escrito (coma noutros casos da nosa Historia), pero non hai case nada.

Por que? Pois temos unha anécdota fantástica. Cando Pardo de Cela volve en 1469 do exilio para recuperar as fortalezas, dille ao seu sogro, o conde de Lemos, que aforcase aos vasalos rebelados nos carballos. Pero o conde contestoulle que el non se mantiña dos carballos.

E o certo é que moitos dos líderes irmandiños continuaron vivos e activos despois da revolta. Parte da clave é que foran moi listos: case todo o fixeran polo libro e con cobertura legal. E sabemos que nalgúns casos gardaron celosamente a autorización para derrubar castelos.

Lembro a unha profe de instituto case cabreada cando lle expliquei isto último. Levaba décadas explicándolle aos alumnos a terrible represión. "E de onde a sacaches?", pregunteille. "Pero como non puido ser así?". Sacábano da memoria da guerra civil?

E o segundo é que os Irmandiños non eran exactamente rebeldes. Afirmaban querer volver a un estado anterior, un estado un tanto idílico ou imaxinario no que había xustiza. E parte da clave está no apoio que tiveron do inmenso poder da Igrexa galega, que meteu cartos a esgalla.

E iso. Os irmandiños son un caso arquetípico dos enormes matices do pasado, e de como tendemos a proxectar neles o presente. Que sobre todo se fixeran populares a finais dos 80 e 90 é moi interesante, e dá lugar a todo tipo de hipóteses.

É unha historia da que sentirse orgullosos. Pero o orgullo tamén é saber que non foi un asunto dunha turbamulta cabreada, senón un proceso moi ben pensado. Perderon, si. Pero o deseño da operación salvounos en parte das súas consecuencias máis atroces.

*Nota: máis que "nacer", mellor dicir que o termo "se estende". Pero vaia, os Irmandiños non se chamaban a si mesmos irmandiños. Eran das Irmandades. O do *-iño é un concepto para facelos máis galegueiros.