Tweet

Kapheros

28 Feb, 26 tweets, 14 min read

Yaşar Kemal, onun için şu sözleri söylüyor:
“Yer altını güne çıkarmak büyük hüneriydi.
Yer üstündeki insanlar da ondan yepyeni bir dünya öğreniyordu.
Okuldan kaçan, gönderilmeyen kızları okula gönderiyordu. Halkın içinde o bir büyüydü.”

Halet Çambel, ilk Türk kadın arkeolog, ilk Hititolog, ilk Türk kadın eskrimci, Berlin’de düzenlenen olimpiyatlara katılan ilk Türk kadın sporcu ve ilk açık hava müzesini düzenleyen kişi.
Berlin Büyükelçisi İbrahim Hakkı Paşa’nın kızı Remziye Hanım ve

Berlin askeri ataşesi Cemil Bey’in kızı olarak 1916 yılında Berlin’de dünyaya geldi.
1935 yılında İstanbul Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nden mezun olur.
Aynı yıl Fransa hükümetinden aldığı bursla Paris Sorbonne Üniversitesi’nde arkeoloji eğitimine başlar.

1936 yılında Atatürk’ün isteği ile Suat Fetgeri Aşeni ile eskrim dalında Berlin Olimpiyatları’na katılır ve Aşeni ile olimpiyatlara katılan ilk Türk kadın sporcu olur.
Berlin’de bulunduğu sırada Hitler ile tanıştırılma teklifini reddeder.

Bu olayı ise şu sözlerle anlatır: “Biz dedik ki ‘Hayır, biz Hitler’le tanışmayız ve elini sıkmayız, çünkü eğer devletimiz göndermeseydi, biz zaten gelmezdik. İstemiyoruz!’ O iş öyle bitti. Sonra Jesse Owens isimli bir koşucu kazandı atletizm yarışmasını.

Tabii o ari ırk teorileri falan hepsi battı. Kıyametler koptu.”

1944 yılında İstanbul Üniversitesi’nden doktora derecesini alır. Öğrencilik döneminde Kurt Bittel’in başkanı olduğu Boğazköy kazısı ile 1938’de L.Delaporte’un Malatya-Arslantepe kazılarına katılmıştır.

1946 yılında Kayseri-Adana arasında kalan bölgedeki Hitit eserlerini incelemek için Dr. Bossert ile Karatepe bölgesindeki kalıntıların ortaya çıkartılması, Halet Çambel’in kariyerinde bir dönüm noktası oldu.

Burada yapılan araştırmalarda, Hitit hiyeroglifleri ve Fenike yazısının bir arada kullanıldığı görüldü. Bu keşifle birlikte, Fenike yazısı tercüme edilebildiği için, Hitit hiyerogliflerinin de çözülmesini sağlandı.

Karatepe-Arslantaş Höyüğü’nde Bossert tarafından başlayan kazı çalışmalarına 1952’den sonra Çambel sürdürdü. Karatepe’de ortaya çıkarılan arkeolojik buluntuların restorasyonu, korunması ve sergilenmesi için bir açık hava müzesi kurulmasına ön ayak oldu.

Bölgede Halet Abla ya da Halet Bacı olarak da anılan Çambel, kız çocuklarının eğitimiyle, köylülerin sağlığıyla, geçim dertleriyle ve daha birçok şeyle ilgileniyordu.
Bir röportajında o dönem bölgede yaptıklarını şöyle anlatıyor:

“Tarihi eserlere sahip çıkılması eğitimle mümkün. Komşulara ‘Çocuklar sizden, defter kalem bizden. Çocukları gönderin, saat beşten sonra okutalım’ dedik. Çocuklar sabah beşte geldiler. Mutfağın yanına sıralar kurduk, işten sonra derse giriliyordu.

Burada ayrıca geleneksel olarak kilim dokumacılığı yapılıyordu ancak doğal değil kimyasal boya kullanılıyordu. Bunlar da akıyordu. Biz dedik ki, doğal boya kullanırsanız daha iyi olur. İlk dokunan kilimi biraz yüksek fiyatla biz satın aldık.

Bu sefer herkes heveslendi ve doğal boyaları kullanmaya başladı. Buraya ilk geldiğimiz yıllarda köyde doktor yoktu. Burada bir ilk yardım istasyonu kurduk. Bir arkadaş ilaç gönderdi. Burada her türlü yara-bereye, yanığa, basit hastalıklara elimizden geldiğince yardımcı olduk."

1960’ların sonunda Ceyhan üzerine yapılması planlanan Aslantaş Barajı, Karatepe ören yerini baraj gölü içerisinde küçük bir ada haline getiriyordu.
Çambel bir yıl boyunca barajın tüm mühendislik planlarını inceledi.

DSİ yöneticilerine, barajın kültür varlıkları üzerindeki yanlışlarını ortaya koyan bir rapor sundu. Ve baraj kotunun, Karatepe’yi tehdit etmeyecek şekilde düşürülmesini sağladı.
1960 yılında İstanbul Üniversitesi’nde Prehistorya Anabilim Dalı’nı kurar ve kürsü başkanı olur.

Çambel 1964 yılında Ergani’de Çayönü höyüğü kazısına başlar. 1976’da TÜBİTAK’a bağlı bir Arkeometri Ünitesi kurulmasına katkıda bulunur.
Halet Çambel bu yoğun çalışmaların yanı sıra, Çukurova’nın zengin folkloru ve etnografyasıyla da yakından ilgilenmiş,

bu amaçla saha çalışmaları için pek çok uzman dostunu Karatepe’ye davet etmiştir.
Aşık Veysel, Ruhi Su, Yaşar Kemal gibi ünlü sanatçıların yanı sıra, birçok kişi ve uzmanın Çukurova’ya gelmesini, yörede derlemeler yapmasını kişisel çabalarıyla sağlamıştır.

Sözlü geleneğin yanı sıra bölgenin etnografyasının da belgelenerek toplanması konusunda yoğun bir çaba göstermiş, kullanılan aletlerden eşyalara, besin hazırlamadan depolamaya kadar her türlü etnografik malzemenin, en iyi şekilde günümüze kazandırılmasını sağlamıştır.

1962-1963’te misafir profesör olarak Almanya’ya, Saarbrücken Üniversitesi’ne gitmiş ve konuk öğretim üyesi olarak görev yapmıştır. 1964’ten itibaren Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün asli üyesi olmuştur. 1979 yılında, American Philosophical Society’e ilk Türk üye olarak seçilmiştir.

2005 yılında, insan ile insanın kültür mirası arasındaki karşılıklı ilişki olanaklarını geliştirmeye adanmış bilim insanlığı ve bundaki eşsiz rolü nedeniyle Prens Claus Vakfı tarafından verilen ödüle layık görülmüştür.

Prens Claus ödülleri, bütün dünyada kültür ve kalkınma alanındaki üstün başarıları nedeniyle sanatçı ve aydınlara verilen önemli bir onursal ödüldür.
2010 yılında TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’nü, 2012 yılında İstanbul Üniv. “Onur Ödülü” nü almıştır.

“Bir lahit içinde ekili bir domates bir ailenin geçim kaynağı. Bu lahiti nasıl kurtaracaksınız? Domates sorununu kolay çözemiyorsunuz tabi çünkü bir gerçekle karşı karşıyasınız. Bunun doğurduğu problemi çözmek için ülkenin sosyal problemlerini bilmek gerekir.

Bu nedenle Anadolu’da yaşamak, belki daha önemlisi Anadolu’yu sevmek gerekir.”

"O yıllar Karatepe kuş uçmaz kervan geçmez bir yer. Tam bir yoklar yeri. Öncelikle okul yok, okuyabilen yok, para yok, pul yok... Kazıda köylüleri kullanıyoruz.

Kazıda kullandığımız köylüler bize para gelirse bir şeyler alıyor yoksa bedava çalışıyor. Bazen de bir şarkı ile ödeşiyoruz.”

Halet Çambel 70 yılını hayat yoldaşı Nail Çakırhan’la birlikte geçiriyor. Nail Çakırhan; TKP’nin ilk üyelerinden,

Nazım Hikmet’in ‘Hoş geldin’ şiirini kendisine ithaf ettiği yakın dostu, alaylı mimar, komünist şair. Nail Çakırhan, Türkiye’nin ilk Ağa han Ödülünü alan sanatçıdır.

Halet Çambel, 12 Ocak 2014 tarihinde İstanbul’da hayata gözlerini yumdu.