Thread by @tsumut71

👉Anadolu'da Moğol istilası ve Mevlana'nın Moğollarla İlişkileri

1)Alaeddin Keykubad’ın yerine geçen oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında baş gösteren Babai İsyanı, Moğolları Selçukluların üzerine yürümek konusunda cesaretlendirmişti.

2)Moğol komutan Baycu Noyan’ın 1242’de Erzurum’u ele geçirmesiyle Anadolu’da Moğol istilası başladı.

3)II. Gıyâseddîn Keyhüsrev, 80 bin kişilik ordusu ile önce Kayseri’ye ardından Sivas’a ve Kösedağ’a geldi. Moğollar üzerine gönderdiği öncü birlikler yenilince, bazı komutanlarla birlikte savaş meydanından kaçan Keyhüsrev, Antalya’ya gitti.Komutansız ordu. kendiliğinden dağıldı.

4)Moğollar bunun bir savaş hilesi olduğunu düşünüp üç gün beklediler. Daha sonra ordugâhı yağmaladılar. Anadolu’yu yakıp yıkarak ilerlemeye başladılar. Önce Sivas’a, sonra Kayseri’ye dönüşte de Erzincan’a girip halkı kılıçtan geçirdiler.

5)Kayseri’de Ahiler 17 gün boyunca şehri savundular. Şehre girmeyi başaran Moğollar pek çok Ahi’yi katlettiler. Ev ve işyerlerini yaktılar. Ahi Evren’in eşi Fatma Bacı Moğollara esir düştü. Ahi Evren bu sırada Konya’da bulunuyordu. Kayseri haftalarca yandı.

6)Tarihçi Ebu’l Ferec bu konuda şunları söylemektedir:
“Bunlar asilzadeleri ve hür kimseleri işkenceye tabi tutarak bunları bütün servetlerinden mahrum edinceye kadar kılıçtan geçirdiler.Daha sonra on binlerce kimseyi öldürdüler ve genç erkek ve kadınları esir ederek götürdüler”

7)Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girdi. II. Gıyaseddin Keyhüsrev ölünce tahta Moğol hakimiyetini istemeyen II. İzzettin Keykavus geçmişti. Kardeşi 4. Kılıçarslan ise Moğol yanlısı idi. Moğollar kardeşler arasındaki mücadeleden faydalanma yolunu seçtiler.

8)II. İzzettin Keykavus, Ahi Evren’i kendisine atabey tayin etmişti. Karaman Bey başta olmak üzere Anadolu’daki Türkmenler Moğollara karşı mücadelesinde II. İzzetin Keykavus’a destek veriyorlardı.

9)Faruk Sümer bu desteğin sebebini “Bütün Türk halkı ve bilhassa Türkmenler Keykâvus taraftarı idiler… Bunun sebebi onun, kardeşinin aksine Moğollara karşı elinden gelen direnmeyi göstermesi idi.” Sözleriyle açıklamaktadır.

10)Türkmenler, Sultan Hanı Savaşı’nda Moğollara ve bunların yanında yer alan 4. Kılıçarslan taraftarlarına büyük zayiat verdirdiler. Bunun üzerine Baycu Noyan komutasında büyük bir ordu Anadolu’ya gönderildi.

11)Bu büyük Moğol ordusunun gazabından korkan II. İzzettin Keykavus Konya’yı terk etmek zorunda kaldı. Bizans’a sığındı. Baycu Konya’dan çekilince Bizans’ın yardımıyla tekrar tahta geçti. Memluk Sultanı Baybars’tan yardım istedi.

12)Moğol yanlısı vezir Muineddin Pervane bu durumu Hülagü’ye bildirince II. İzzettin Keykavus’un öldürülmesi için emir çıktı. Alıncak Noyan emri uygulamak üzere 4. Kılıçarslan’la birleşip Konya’ya hareket edince II. İzzeddin Keykavus Konya’yı terk etmek zorunda kaldı.

13)II. İzzettin Keykavus Altın Orda Devletine sığındı ve burada vefat etti. Muineddin Pervane 4. Kılıçarslan’ı tahta geçirdi ancak onunda Baybars’la yazıştığı iddiasını yayarak onu da öldürtüp yerine küçük yaştaki 3.Gıyaseddin Keyhüsrev’i tahta çıkardı.

14)Moğol Hükümdarı Abaka Han, Anadolu Türkmenlerinin Selçuklu ailesine olan bağlılığından faydalanıp onları kolayca itaat altına almak için 4. Kılıçarslan’ın kızı Selçuk Hatun’u oğluna istedi. Muineddin Pervane Selçuk Hatun’la birlikte Tebriz’e hareket etti.

15)Anadolu’da Moğol baskısından bıkan Türkmenler Muineddin Pervane’nin yokluğunu bilerek Hatiroğlu Şerafeddin liderliğinde isyan ettiler. İsyandan önce Baybars kendilerini kurtarması için Anadolu’ya çağrılmıştı.

16)Hatiroğlu Şerafeddin Kayseri’de resmen isyan edip, Moğollara karşı Sultan Baybars’ın hakimiyetini tanıdığını ilan etti. Şerafeddin, Baybars’ın Anadolu’ya gelmesi gecikince kendini güvende hissetmeyerek Niğde’ye çekildi.

17)Baybars’ın geleceği ümidiyle başta Karamanoğulları olmak üzere Türkmen beyleri Niğde’de toplanmaya başlayıp Moğollara karşı ayaklandılar. Anadolu’daki gelişmeleri öğrenen Muineddin Pervane Moğol ordusuyla birlikte Niğde’ye hareket etmiştir.

18)Hatiroğlu Şerafeddin Baybars’ı beklerken Moğol ordusunu karşısında bulmuş ve Ulukışla’ya sığınmak istese de kale komutanı onu Pervane’ye teslim etmiştir. Hatiroğlu Şerafeddin ve bir çok Türkmen öldürülmüştür.

19)Türkmenlerin ölüm haberini alan Baybars ordusuyla birlikte Anadolu’ya hareket etmiştir. Elbistan Ovası’nda Moğol öncü ordusuyla karşılaşan Memluk Ordusu, Moğolları bozguna uğratıp Kayseri’ye girmiştir.

20)Kayseri’de Cuma namazı kılan Baybars “Ben bu ülkeyi yağmaya değil, sahibini Moğol esaretinden kurtarmaya geldim” demiştir.

21)Baybars kendi hakimiyetindeki bölgelere fetihnameler gönderip “Melun Tatarları yendik ve Anadolu’yu bir günde aldık” diyerek tekrar Şam’a dönmüştür. Abaka Han’ın olanları öğrenmesiyle Türkmenler için çok zor ve sıkıntılı bir dönem başlamıştır.

22)Abaka Han, Türkmenleri cezalandırmak üzere Anadolu’ya gelmiş sivil halkı katletmiştir. Erzurum’dan Kayseri’ye kadar 500 bin, yalnız Sivas’ta 200 bin sivili öldürdüğü rivayet edilmektedir.

23)40 bin hane Türkmen Bizans ve Memluk Devleti’ne sığınmıştır. Baybars Türkmenleri Antakya’dan Gazze’ye kadar olan sahil şeridine yerleştirmiştir. Katliam ve göçlerle Anadolu’nun demografik yapısı değişmiştir.

24)Kadı Sırâceddin Urmevi, Kayseri Kadısı Celâleddin Habib, Fahreddin Güçbeği, Zahireddin b. Nureddin Karaca ve Sivas kadısı İzzeddin Hasan b. Muhammed Urmevi gibi birçok din âlimi Abaka Han tarafından şehit edilmiştir.

25)Türkmenler istiklal mücadelesinden hiç vazgeçmediler. Karamanoğlu Mehmed Bey, Moğol hakimiyetindeki Konya’yı almak için harekete geçti. II. İzzeddîn Keykâvûs’un oğlu olduğu iddia edilen Alâeddîn Siyâvûş’u Konya’da tahta çıkarttı.

26)13 Mayıs 1277’de Moğol yanlısı Selçuklu kuvvetleriyle mücadele edeceğini duyurduğu sırada Farsça olan resmî dilin yerine Türkçeyi resmî dil olarak yürürlüğe koydu.

27)Konya’nın Türkmenler tarafından ele geçirildiğini öğrenen Abaka Han, kendisine biat eden III. Gıyâseddîn Keyhüsrev ile birlikte bir Moğol ordusunu Konya’ya gönderdi. Karamanoğlu Mehmed Bey Siyavuş’u da alarak Ermenek’e çekildi.

28) Mehmed Bey daha sonra 20 bin kişilik Türkmen kuvvetiyle birlikte Moğollara saldırdı ancak mağlup oldu. Moğollar Mehmed Bey’in başını kesip Karamanoğullarının bulunduğu yerlerde teşhir ettiler.

29)Siyavuş ise yakalanarak Moğollara teslim edilmiştir. Canlı canlı derisi yüzülmüş, yüzülen derisinin içine saman doldurulmuş, ibret için Anadolu şehirlerinde dolaştırılarak teşhir edilmiştir.

30)Mehmed Bey’den sonra Karamanoğullarının başına Güneri Bey geçti. Onun döneminde Moğol şehzadesi Kongurtay da kukla Selçuklu Sultanı ile birleşerek Konya’ya, Türkmenler üzerine hareket ettiler.

31)Kongurtay, Konya ve çevresindeki Türkmenleri katlettikten sonra kaçan Türkmenleri arkalarından gitmiş ve Ermenek’ten Mut bölgesine kadar Karamanoğullarından yakaladıklarını öldürmüştür. Bu katliamın etkisi Mısır’a kadar ulaşmıştır.

32)Bir müddet sonra Karamanoğulları Konya’yı Moğollara biat eden kukla Selçuklu yönetiminden almak istemişlerdir. Bunun üzerine Moğol ordusu Geyhatu komutasında 20 bin kişilik orduyu Konya’ya göndermiştir. Karamanoğulları yine dağlık bölgelere çekilip saklanmışlardır.

33)Karamanoğullarının Kilikya Ermenilerinden Tarsus’u almaları üzerine yine bir Moğol ordusu Karamanoğullarının üzerine gönderilmiş ve Güneri Bey dağlara çekilmek zorunda kalmıştır.

34)Geyhatu Moğol tahtına oturmak için Anadolu’dan ayrılınca Karamanoğulları Konya’yı Moğolların elinden aldılar. Moğollara biat eden Selçuk Hükümdarı 2. Mesud Geyhatu’dan yardım istedi. Geyhatu geldiğinde Güneri Bey yine dağlara çekildi.

35)Geyhatu bu sefer Karaman’dan Kütahya’ya, Beyşehir’den Milas’a kadar olan Menteşeli, Lâdikli, Eşrefoğlu ve Karamanlı Türkmenlerinden on binlercesini katletti ve bir o kadarını da esir aldı.

36)Gazan Han zamanında Moğolların iç çekişmelerinden faydalanan beylikler (Germiyanoğulları, Hamidoğulları, Candaroğulları) vergi vermemeye başladılar. Karamamoğlu Mahmud Bey Larende ve Konya’yı Moğollardan geri aldı. Moğol emiri Emir Çoban, Konya’yı tekrar ele geçirdi.

37)Emir Çoban’ın yerine oğlu Timurtaş geçti. Timurtaş zamanında Konya Karamanoğulları tarafından tekrar ele geçirildi. Timurtaş adına para bastırıp hutbe okutunca Moğol Hükümdarı Ebu Said Bahadır Han ile arası açıldı.

38)Memluklere sığınan Timurtaş, Ebu Said Bahadır Han’ın isteğiyle idam edildi. Karamanoğlu Bedreddîn İbrahim Bey, Konya’yı tekrar ele geçirdi. Karamanoğulları Konya ve çevresinin kesin hakimi oldular.Bahadır Han’ın ölmesiyle birlikte Anadolu’da Moğol hakimiyeti yıkılmaya başladı.

39)Buraya kadar Moğol istilası hakkında kısaca bilgi verdik. Şimdi Mevlana’nın müridlerinin Karamanoğulları karşısında Moğollar’a neden destek verdiklerini Eflaki’nin “Ariflerin Menkıbeleri” eserinden inceleyelim.

40)“Ariflerin Menkıbeleri” Mevlana’nın torunu Ulu Arif Çelebi’nin hizmetine girmiş olan Ahmed Eflaki tarafından 35 yılda yazılmıştır. Mevlana’nın hayatı hakkında bizlere bilgi veren ana kaynaktır. Bu eserde, Ulu Arif Çelebi’nin Moğollara destek verdiği şu anekdotla anlatılmıştır:

41)Moğollarla mücadele eden Karamanoğulları Ulu Arif Çelebi'ye niçin kendileriyle olmayıp Moğollardan yana olduğunu sorduklarında o şöyle cevap vermiştir:

"Biz dervişleriz. Bizim nazarımız Allah'ın iradesine bağlıdır. O iktidarı kime verirse biz de onun tarafını tutarız"

42)Yine Ariflerin Menkıbeleri’inde Mevlana’nın Anadolu’yu işgal eden, binlerce Türk’ü katleden Moğol Komutan Baycu Noyan’ı “Evliya” olarak nitelendirdiği bilgisi yer almaktadır.

43)Prof. Dr. Mikail Bayram Mevlana’nın Moğollarla olan ilişkisinin hocası Şems’le tanışmasıyla başladığını söylemektedir. Moğollar Erzurum’u işgal ettiklerinde Şems de Erzurum'dadır. Moğollar Kayseri'ye geldiğinde o yine oradadır.

44)Tarihçi İbn-i Bibi’nin, Kösedağ Savaşı’nda Moğol ordusu yanında savaşan Kalenderi dervişlerinin olduğunu naklettiğini ve Şems’in de bir Kalenderi (Cavlaki) olduğunu hatırlatan Mikail Bayram,Mevlana’nın bir diğer hocası Seyyid Burhaneddin’in Moğol yanlısı olduğunu söylemektedir

45)Moğollar Kayseri’de binlerce insan katlederken o sırada Kayseri'de bulunan Seyyid Burhaneddin'in eteğine paralar saçtıklarını yine Ariflerin Menkıbeleri yazarı Eflaki nakletmiştir.

46)Mikail Bayram, Seyyid Burhaneddin ve Şems gibi Moğollarla birlikte Kayseri’ye giren dervişlerin de Kayseri’deki büyük Ahi katliamında rol aldıklarını nakletmektedir ve Seyyid Burhaneddin’in eteğine saçılan paralar bu katliamın ganimetidir. Katliamdaki hizmetinin karşılığıdır.

47) Mevlana ve Moğollar arasındaki irtibatı sağlayan kişi Şems’tir. Tam bir Moğol taraftarı olan Şems’in sohbetleri olan "Makalat" adlı eseri incelendiğinde bu zatın Anadolu insanını Moğollara itaat etmeye ve Moğol yönetiminden razı olmaya çağırdığı görülecektir.

48)Mevlana’nın sohbetlerinden oluşan Fihi Ma Fih adlı eserinde onun Moğollara bakış açısıyla ilgili önemli bilgiler mevcuttur. Burada Mevlana’nın Müslümanların rahatının yalnız Moğolları hoş tutmakla mümkün olacağı yönündeki görüşleri dikkat çekiyor.

49)Bu eserde yer alan bilgiye göre bir sohbet esnasında birisi Mevlana’ya sorar. “Moğollar, bizim mallarımızı alıyorlar; bâzı bâzı da bize mal bağışlıyorlar. Acaba hükmü nasıldır?”

Mevlana cevap verir.

“Moğol, neyi alırsa Tanrının eline düşmüş, haznesine girmiş sayılır.”

50)Yukarıda sıkça adı geçen ve Moğollara biat eden vezir Muineddin Pervane, izlediği Moğol yanlısı siyaseti bir Müslüman olarak kendine yakıştıramaz, öz eleştiri yapar ve bir sohbet esnasında Mevlana’ya der ki:

51)“Bundan önce kâfirler, putları öperler, putlara secde ederlerdi. Biz de şu zamanda onun tıpkısını yapıyoruz. Gidiyor, Moğollara secde ediyoruz; sonra da kendimizi Müslüman sayıyoruz.” Mevlana cevap verir:

52)“Amma burda bir başka şey var. Hatırınıza şu kötüdür, beğenilmeyecek bir şeydir düşüncesi geliyor ya; gönül gözünüz, kesin olarak niteliksiz bir pek büyük şey görmüştür ki bu, size kötü, çirkin görünüyor.”

53)Vezir Pervane bir başka sohbette : “Gece gündüz canım da, gönlüm de tapınızda hizmet etmede; fakat Moğollarla uğraşmaktan, onların işleriyle oyalanmaktan vakit bulup da tapınıza gelemiyorum” deyince Mevlana şu cevabı verir:

54)“Onların (Moğolların) gönülleri olsun da birkaç Müslüman, emniyet içinde ibadete koyulsun diye kendinizi, malınızla, bedeninizle feda ettiniz. Şu halde bu da hayırlı bir iştir.”

55)Bu söylem bana Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan, “İngilizleri hoş tutalım da başımıza daha büyük felaketler gelmesin” diyerek yapılan milli mücadele aleyhtarlığını hatırlatıyor.

56)Özellikle Teali İslam Cemiyeti’nin beyannamesi vardı. Mustafa Kemal ve arkadaşlarının İngilizleri kızdırdığı için başımıza Yunanların musallat edildiğini söylüyordu bizim din alimleri.

57)Bazı araştırmacılar Mikail Bayram’ın Mevlana’nın Moğollarla işbirliği yaptığı hakkındaki görüşlerine katılmakla birlikte, Mevlana’nın bunu Moğolların Anadolu’da daha fazla Müslüman kanı dökmemek için yaptığını söylerler. Bayram'ın cevabı şudur:

58)“Tam tersine. Mevlana Moğollara belli hedefler gösteriyor, diyor ki gidin o adamı öldürün. Moğol subaylar gidip o adamı öldürüyorlar. Adını da vereyim. Tacettin-i Kâşi. Zengin bir adamdı. Mevlana’nın işaret etmesiyle Moğol zabitler adamı öldürdüler. Bunun kaynağı Eflaki’dir.

59)Ariflerin Menkıbelerinde Mevlana’nın Moğol yöneticilerle işbirliği ve iyi ilişkiler içinde olduğu görülmektedir. Ahi olup, Mevlana taraftarı olan Mehmed-i Seyyidabadi Moğolların harmanları talan edeceklerini ve kendi buğdaylarına ilişmemelerini Mevlana’dan rica etmiştir.

60)Mevlana’nın araya girmesi ile Konya’da bütün harmanlar Moğol askeri tarafından yağma edilirken Mehmed-i Seyyidabadi’nin üzeri beyaz örtü ile örtülmüş harmanına ilişilmemiştir.

61)Moğollar Konya’daki sürüleri talan etmektedirler. Hacı Mecdüddin Meraği Mevlana’ya gelerek kendi sürüsünü Moğolların elinden kurtarmasını talep eder. Moğollar onun tek bir koyununa bile ilişmezler.

62)Ariflerin Menkıbeleri’ndeki bu örnekler Mevlana’nın işgalci Moğollarla iyi ilişkiler içinde olduğunu, Mevlana’nın sözünün Moğollar tarafından dikkate alındığını gösteriyor. Bakalım Mevlana’nın Moğol idarecilere yazmış olduğu mektuplarda durum nasıl?

63)Mektuplarda da Moğol idarecileri ile iyi ilişkileri içinde olduğu, Moğol yanlısı siyaseti destekler bir tutum takındığı, Moğol idarecilerin Mevlana’ya itibar ettikleri görülmektedir.

64)Mevlana’nın Moğolların Anadolu naibi Taceddin Mutez’e yazmış olduğu mektuplarda ki övgü dolu sözleri şöyledir:

"Devlet güneşi, emirler padişahı, Rabbani emir, anısı büyük, düşüncesi güzel, emin ve kutlu kişilerin gıpta ettikleri er, yoksulların ışığı…"

65)Mektuplardan birinde Mevlana işi gücü yolunda gitmeyen katibi Hüsameddin’in damadı Nizameddin için yardım istemiştir:

“(…) sultancasına ululuğuna layık olarak bu sefer de yardım gölgesini, oğlumuz Nizameddin’in üstüne salarlar da bu ağır yükün altından çıkar…”

66)Bir başka mektupta Şeyh Sadreddin’den boş kalan bir yurdun kendisine verilmesini istemiştir: “Şeyh Sadreddin’den boş kalan bir yurt var. Şimdi şeyhi yok. Orasını lütfederseniz pekte yerinde olur bu.”

67)Mevlana yine Moğolların Anadolu naibi Taceddin Mutez’e yazdığı bir mektupta kendisine gönderdiği paraları aldığını yazmaktadır. Bu mektuplar Abdülbaki Gölpınarlı tarafından Türkçeye çevrilip yayınlanmıştır.

68)Mikail Bayram, Mevlana’nın “Moğollara itaat etmek vaciptir, Moğollara itaat etmeyen Allah’la mücadele ediyor” dediğini ve Ahi Evran’ı Moğollara itaat etmediği için “Ey başsız ayaksız Hoca! Sen Allah’la güreş tutmaya mı kalktın?” dizeleriyle eleştirdiğini söylemektedir

69)Bu bilgiselde Moğol işgali ve Mevlana’nın Moğol işgali karşısındaki tavrına dair ön bilgi vermeye çalıştım. Okuyanları konuyu araştırmaya sevk edeceğini düşünüyorum.

70)Bir sonraki bilgiselde Ahi Evran Hoca Nasreddin’in kim olduğu ile Moğolların Kırşehir emiri ve Mevlana’nın müridi Nureddin Caca (Cacabey) tarafından öldürülmesinden bahsetmeye çalışacağım. Bu bilgisel Mevlana’nın Moğollarla ilişkisini anlamanıza biraz daha yardımcı olacaktır.