2-İzlanda’da ilk pozitif sonuç 28 Şubat 2020 tarihinde Kuzey İtalya’dan dönen bir olguda saptanmış. 31 Mart 2020 tarihine kadar pozitif test saptana kişi sayısı 1308.
3-Çalışmanın detay sonuçları öncesinde ülke tüm nüfusunun 364.000. Ülkeye her yıl giriş yapan 7 milyon turist tek bir havalimanı kullanıyor. Ülkenin normal koşullardaki sosyal izolasyonun büyük avantajının altını çizerek başlamak gerekli.
4-İzlanda’da alınan önlemler: Pozitif saptanan ve yüksek riski temaslı kişilerin en az 14 gün izolasyon, 20 kişiden daha fazla kitlesel aktivitelerin durdurulması, en az 2 metre sosyal izolasyon, hastane ve bakımevlerine ziyaret yasağı.
5-Lise ve üniversiteler kapalı (kreş ve ilkokullar önlemler alınarak açık), ülke uluslararası seyahatlere açık ama gelenlere 14 gün karantina uygulaması var, ülkeden dışarı seyahatler ise yüksek risk olarak tanımlanmış.
6-Bu makaledei İzlanda’da 3 farklı örneklemde #SARSCoV2 pozitif saptanan olguların seyahat öyküleri klinik bulguları ve diğer özellikleri (alttan yatan hastalık öyküsü dışında) paylaşılmış.
7-Çalışma sırasında pozitif saptanan tüm olgular izole edilmiş ve bu olgular ile temas halinde olanlar takip edilerek yakınması olması ya da risk durumuna göre bu olgulara da test yapılmış.
8-Çalışmanın en kuvvetli yanlarından birisi de pozitif test sonucu olan olgulardan elde edilen örneklerin 643’üne sekans analizi yapılması. Sekans sırasında virüsün ülkeye girişi ve yayılımını da takip etmeyi planlamışlar.
9-Çalışmanın ilk gruubu, birçok ülkede olduğu gibi olası hasta grubunda tarama; hastalık ile ilgili şikayeti ya da bulgusu olanlar, yüksek riskli ülkelere seyahat öyküsü olanlar veya enfekte kişi ile temas öyküsü olanlar (9199 kişi) (31 Ocak-31 Mart 2020)
10-İkinci grup, halka yapılan “açık davet” ile test edilen kişiler (10.797 kişi). Herhangi bir yaş, cinsiyet, şikayet kısıtlaması olmadan, ağırlıklı olarak başkent Rejkjavik’de yapılan tarama (13 Mart-1 Nisan 2020)
11-Üçüncü grup ise 20-70 yaş arasında seçilen (random), telefon mesajı ile çağrılan ve test vermeyi kabul eden 2283 kişi (1-4 Nisan 2020)
12-Çalışmanın sonucunda, ülke nüfusunun %6’sına test yapılmış (Nüfusu küçük bir ada ülkesi olmasının avantajı)
13-Olası tanı grubunda olan (yakınması, seyahat ya da riskli temas öyküsü) 9199 kişinin 1221’nde rt-PCR ile (%13.3) SARS-CoV-2 saptanmış. Bu grupta veriler 31 Ocak-15 Mart ve 16 Mart-31 Mart olarak 2 grupta incelenmiş.
14-Erken dönemde test yapılan 1924 olgunun %9.2’si pozitif, %52’si erkek, ortalama yaş 44, seyahat öyküsü 115 kişi de mevcut (%65); bunların 68’i İtalya ve Avusturya’dan gelmiş, olguların %40’ında infekte olgu ile temas öyküsü var, %86.4 yakınması var (%42 ateş, %25 öksürük)
15-Çalışmanın 2.bölümünde test yapılan 7275 kişinin 1044’ünde test pozitif (%14.4), %49.4’ü erkek, ortalama yaş 41.3 yıl, seyahat öyküsü %15.5 (en sık İngiltere, Avusturya, ABD), temas öyküsü %60, yakınması olan kişi %94.3 (ateş, öksürük, yaygın kas ağrıları en sık)
16-Çalışmanın erken döneminde olguların %65’inde seyahat öyküsü (%86.1’, yüksek riskli bölgeler) var iken 15 Mart sonrası bu rakamın %15.5’e gerilediği gözleniyor (dünyada seyahatin durma noktasına gelmesinin de etkisi)
17-Olası tanı, risk ya da temas öyküsü olan bu grupta başlangıçta seyahat öyküsü pozitifliği sık iken çalışmanın ikinci bölümünde aile içi temas ve diğer temas bulaşlarının daha sık olduğu gösterilmiş.
18-Çalışmanın 13 Mart-1 Nisan arasında 10.797 kişiye yapılan topluma açık tarama bölümünde 87 olgu pozitif saptanmış (%0.8), %53 erkek, ortalama yaş 40.8 yıl.
19-Açık davet ile test yapılan tüm olguların (pozitif-negatif) %8’inde seyahat öyküsü mevcut (yüksek riskli İspanya, İtalya gibi), test sonucu pozitif saptananlarda ise seyahat öyküsü %23 ve İngiltere dönüşü olanlar ağırlıklı.
20-Açık davet ile test sonucu pozitif saptanan olguların %58’inde hafif öksürük, burun akıntısı, boğaz ağrısı saptanırken, %42 olguda hiçbir yakınma ya da bulgu saptanmadı (asemptomatik?). Test negatif olan grupta da %29 oranında bu bulgular mevcut.
21-Toplum taramasında pozitif sonuçların yaş ile artış gösterdiği, 20 yaşında itibaren artışın daha belirgin olduğu görülmüş, çocuklarda ve kadınlarda test pozitifliğinin daha düşük olduğu saptanmış.
22-Çalışmanın 3.grubu olarak, 1-4 Nisan 2020 tarihleri arasında 20-70 yaş grubunda test edilen 2283 kişinin 13’ünde (%0.6) test pozitif saptanmış.
23-Olguların %70’i erkek, ortalama yaş 50.5 yıl. Hiçbir pozitif olguda seyehat öyküsü yok. Olguların %54’ünde hiçbir bulgu yok iken, %44’ünde burun akıntısı, öksürük, baş ağrısı gibi bulgular saptanmış.
24-Çalışmada 643 SARS-CoV-2 RNA sekans analizi yapılmış. 581 örnekte, virüsü genomunun %90’ından fazlasını kapsayacak şekilde sekans sonucu mevcut.
25-#SARSCoV2 için daha önceden yapılan sekans analizlerinde A ve B haplotipleri Çin’de, B1a haplotipi batı ABD’de, A2a ise Avrupa toplumunda sık olarak bildirilmiş (bu veriler ilk ham verilerden)
26-İzlanda'da haplotiplerin değerlendirmesinde, erken dönemde A2a1 ve A2a2 olan haplotipleri, 15 Mart’dan sonra ise A2a3, A1a, B1a1 haplotiplerinin eklendiği görüldü.
27-31 Ocak-15 Mart döneminde gözlenen haplotiplerin sıklıkla Avusturya ve İtalya kaynaklı haplotipler ile benzerken, sonrasında ki dönem ve toplum taramasında ağırlıklı İngiltere kaynaklı haplotipler ile benzerlikler saptanmış.
28-Başlangıçta seyahat ile ilişkili olan A2a1 ve A2a2 (Avusturya) haplotipleri var iken daha sonrasında İzlanda için yaygın olan A1a1 ve diğer A2a haplotiplerin de artış olmuş. Bu artışta başlangıçta yüksek risk kabul edilmeyen İngiltere seyahatlerinin etkisi olduğu düşünülüyor
29-Çalışmanın devam eden döneminde İzlanda‘da A2a3a (%13.5) ve A2a2a (%7.8) en sık görülen haplotipler olmuş.
30-Toplum taramasına bazı uluslararası tanımlı haplotipler bulunamamış, bunu taramanın erken döneminde seyahat öyküsü olan kişilerin karantinada olup, taramalara katılamamış olması ile açıklamışlar.
31-Haplotiplerin dağılmı konusunda İzlanda verisinin önemli katkılarında birisi de indeks olgu ile temaslı kişilerde elde edilen pozitif sonuçların da sekanslanması.
32-İzlanda’da enfekte olan 14 olgunun değerlendirmesinde olguların haplotiplerinin İtalya ve Avusturya kaynaklı kişiler aracılığı ile geldiğini düşündürüyor. Bu serinin izleminde İzlanda’ya spesifik bir mutasyonda saptanmış.
33-Peki çocuklarda durum ne: Şikayeti ya da risk/temas öyküsü olan 10 yaşından küçük test yapılan 564 çocuğun %6.7’sinde test pozitif olarak saptanmış, diğer yaş gruplarında bu oran %13.7. Çocuklarda sıklık düşük de olsa çocuklar da infekte oluyor.
34-Toplum taramasında ise test yapılan 10 yaşından küçük 848 çocukta pozitif sonuç saptanmamış. Genelde semptom ya da teması olan çocukların olası tanı grubunda olarak diğer grupta test edildiği düşünülebilir.
35-Yakınması olan ya da risk/temas öyküsü olan grupta da, toplum taramasında da pozitif test sonucunun kadınlarda daha düşük oranda bulunduğu görülmüş.
36-Bu çalışmada, İzlanda’da çocuklarda ve kadınlarda görece düşük rakamların nedeni ile ilgili bir veri saptanmamış.
37-Çalışmanın erken döneminde İzlanda’da da enfeksiyonun kaynağı seyahat iken, son dönemde sık kaynaklardan biri olarak aile içi temas öyküsü var. Ancak birçok olguda direkt kaynak da artık gösterilemiyor.
38-İzlanda’da toplumda tarama ile test pozitifliği %0.8 düzeyinde ve 20 gündür stabil, hastalığı kendi önlem stratejileri ile kontrol altında tutmayı başarmış durumdalar.
39-Pozitif olguyu saptadıktan sonra, izole edip, temaslı takibi ve sosyal izolasyon işe yaramış durumda. Ama Türkiye’de günde 30.000 civarı test yapıyoruz, burada toplum taraması toplam 10.000 test ile olmuş. Nüfusunun 360.000 bin olması ve ada olması kontrolü sağlamış temelde.
40-Toplum taramasında test pozitif olguların %57’sinde burun akıntısı ve öksürük olması, toplumdaki endişe nedeni ile bu bulguları olanların daha çok test yaptırmaya gelmesi ile ilişkili olabilir. Çünkü negatif sonucu olan olgularda da bu bulgular mevcut.
41-Tarama sırasında %43 olgu asemptomatik iken, bu kişilerde birkaç gün içerisinde bulguların çıkabildiği gösterilmiş (tüm olgular asemptomatik değil, pre-semptomatik olgular olduğunun altını çizmiliş, sosyal izolasyonun bu dönem öneminin bir nedeni de bu)
42-Virüs haplotipleri için alınan seyahat yasağı kararlarının ve yüksek riskli kriterlerinin etkisi var. Erken dönemde Avusturya ve İtalya kaynaklı olgu ve haplotipler yaygın iken daha sonrasında İngiltere (o dönemde seyahat kısıtlaması yok) kaynaklı olgular görülmüş.
43-Sonuç cümlesi İngilizce kalsın istedim çünkü bence kısaca “gevşememeliyiz” diyor “However, the virus has spread to the extent that unless we continue to test and isolate, track contacts, and quarantine, we are likely to fail in our efforts to contain the virus.
44-İzlanda’nın korunma stratejileri ve test politikası nüfusu ve coğrafyasına göre belirlenmiş, her ülkenin bunu yapabilmesi çok zor hatta imkansız. Alınacak dersler olmakla birlikte, bu stratejileri örnek olarak dünyada kullanabilecek ülke sayısı kısıtlı.
45-Filiasyondaki hastaların haplotip analizleri ile ilgili çok güzel şekiller var ama açık erişim olup olmadığından emin olmadığım, paylaşamadım burada. Filiasyonda amaç kimseyi suçlamak olmadığının da güzel bir örenği bu makale, rasyonel veriler ile.
46-İzlanda çalışması, aslında birçok tahmin edileni söylüyor, ama önemi, şimdiye kadar yorum olarak verilen birçok bilginin, kanıta dayalı, farklı örneklemlerde, epidemiyolojik, klinik ve detaylı sekans analizleri ile verilmiş olması. Özlemişim böyle derli toplu makaleyi.
