Tweet

Kapheros

14 Oct, 23 tweets, 14 min read

Oyunlarının temalarını güncel sorunlara dayandırdığı için ‘tiyatro karikatürcüsü’, ‘toplumsal ajitatör’ ve ‘radikal palyaço’ olarak nitelendiriliyordu. Aykırı solcu kimliğiyle siyaset dünyasına sert göndermelerinden ötürü, ‘koronun dışında kalan solun adamı,

bayraksız militan’ olarak da anılıyordu.

İtalyan halk tiyatrosu geleneğinin son temsilcisi oyuncu, yazar ve yönetmen Dario Fo .
Sanatçı kimliğinin yanı sıra muhalif tavrıyla da öne çıkan büyük usta dünyadaki politik olaylara duyarlı olması ve

iktidar ve otoritelere sözünü esirgemeden konuşmasıyla da tanınıyordu.

24 Mart 1926'da İtalya'nın kuzeyindeki Sangiano kasabasında dünyaya gelen Dario Fo, sosyalist fikirlerle anne-babası aracılığıyla tanıştı. Demiryolu istasyon şefi olarak çalışan, amatör aktörlük de yapan

babası Felice Fo ile ailesinin çiftçilik geçmişini bir kitapta anlatan annesi Pina Rota, 2. Dünya Savaşı yıllarında direniş hareketinde yer alıyordu.
Doğduğu kasabadaki cam fabrikasının işçilerinin de birbirlerine kendi memleketlerinden hikayeler anlattığını gören Dario Fo,

çocukken onları dinleyerek hikaye anlatmanın gücünü öğrendiğini söylemişti.
Milano'da güzel sanatlar akademisinde eğitim alan Dario Fo, ordudan kaçarak katılmayı reddettiği 2. Dünya Savaşı'nın ardından tiyatrolarda çalışmaya başladı.

Fo, Oyuncu Franca Rame ile evlendi.

Fo çifti, 1959’da Dario Fo — France Rame Topluluğu’nu kurdu.
Fo-Rame çifti, halka yakın ve toplumsal misyon üstlenen bir tiyatro topluluğu kurarak tiyatro salonlarının yanı sıra grevdeki işçilerin işgal ettiği fabrikaları,

öğrenci gösterilerinin yapıldığı üniversiteleri, meydanları ve cezaevlerini sahne olarak kullanmaya başladı.
Dario Fo'nun gittikçe popülerleşen gösterileri, kurumların ve muhafazakar kesimlerin tepkisini çekiyor, tehdit ve sansürlere maruz kalıyordu.

Karısı Rame ile birlikte devlet kanalı Rai'de yaptıkları "Canzonissima" programına sansür uygulanmasının ardından kanaldan ayrılan çifte, devlet kanalı tarafından 15 yıla yakın bir süre ambargo uygulanmıştı.

Franca Rame 1973'te, güvenlik güçleriyle bağlantılı olduğu iddia edilen faşist bir grup tarafından kaçırılarak işkence ve tecavüze uğramıştı.

Dario Fo ve Franca Rame'nin sol görüşleri nedeniyle 1980'de ABD'ye girişine izin verilmemişti.

Hristiyan geleneğindeki hikayeleri yeniden yorumladığı 1969 tarihli "Mistero Buffo" (Komik Gizem) adlı oyunu da Katolik Kilisesi'ni kızdırmış, Vatikan bu oyunun "dine hakaret" teşkil ettiğini savunmuştu.

Fo’nun, Türkiye’de tanınmasına yol açan ‘Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü (1970)’ adlı eseri, İstanbul Devlet Tiyatrosu’nda 8 yıl sergilenmişti.

Fo, “İtalya’da hep rahatsız edici bulunan yazarları sansür ettiler,. Faşistler, Nicolo Machiavelli’nin “La Mandragola” yapıtından

sahneye uyarlanan bir oyunu yasakladılar. İnanılır gibi değil.” diye anlatıyordu.

68’de İtalyan Komünist Partisi’nin (PCI) kültürel şubeleri olan ARCI’lerde çalışmaya başlarlar. Bir nevi halkevi diyebileceğimiz bu mekanlarda, seyirciyle iç içe oyunlar oynamaya devam ederler.

Neredeyse başrol ayrımı olmayacak şekilde bir konumlanma tarzına geçerler. Hiyerarşiyi reddeder, isimlerin bile alfabetik sıraya göre yazıldığı, eşitliğin her alanda gözetildiği bir anlayışı benimserler.

1977’de İtalyan Feminist hareketin yoğun olduğu dönemde “Kadın Oyunları” oldukça fazla ilgi görür. “Ödenmeyecek Ödemiyoruz” ve “Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü” ile birlikte en bilinen ve en çok oynanan oyunlar haline gelirler.

Fo 1981 yılında “Sonning Ödülü”, 1986 yılında “Obie Ödülü”, 1997 yılında “Nobel Edebiyat Ödülü” ve 1997’de ise “İtalya Kültür ve Sanat Altın Madalyası” olmak üzere toplamda dört ödül kazanmıştır.

‘Darwin, ama baba tarafından mı anne tarafından mı maymunuz?’ adlı son eserinde, yaratılışçılıktan bahseden Fo, “Bir zamanlar beyaz tenli olduğumuz doğru değil. Birçok asır önce, Afrika’nın ortasında doğduk ve doğal olarak bizler siyahtık. Adem ile Havva da siyahlardı ve

özellikle Tanrı da bir baba olarak öyleydi” tezini ortaya atmıştı.

Ülkemizde Oyunları Devlet Tiyatroları, Şehir Tiyatroları ve özel tiyatrolara da en çok oynanan yazar olarak biliyor.

Dario Fo ismi başlı başına bir ekol olarak sahnelere adını yazdırdı.

Yazarlıkta ve sahnelemede gelenekselden güncele yorumları ile bir birikim oluşturdu ve kendi tarzını yarattı.

Oyunlarını geniş kitlelere ulaştırmak için sadece sahneyle sınırlamadı kendini, fabrikalarda, parklarda ve sokaklarda oyunlar sahneleyerek sözlerini

geniş halk kesimine cesurca taşıdı.
Hayata, sanata, iktidara ve gerçekliğe dair sözlerini sadece sahne ile sınırlamadı Dario Fo, enternasyonel kimliği ile bir barış yanlısı olarak da çeşitli coğrafyalarda sürdürülen savaşlara karşı çıkarak Barış Komiteleri’nde yer alarak

barbarlığı teşhir etti, baş kaldırdı ve hayatı boyunca hep barıştan ve özgür bir dünya için mücadele verdi.

Dario Fo’nun "Yüzsüz" oyununu, “Bêrû” adıyla Kürtçe olarak 13 Ekim’de Gaziosmanpaşa Sahnesi'nde sahnelenecekti.

Ancak kaymakamlık, perdenin açılmasına saatler kala oyunun yasaklandığını oyunculara bildirdi.

Oyun, 2017’den itibaren Kürtçe olarak İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Diyarbakır ve Batman’da 100’den fazla kez sahnelenmiş.