Tweet

Kapheros

23 Dec, 27 tweets, 13 min read

Yazar Halide Edip Adıvar ”Şarkı söylediğinde tanrı onu dinlemek için aşağı inerdi" der.

Anadolu’da mesafe tanımaksızın köy köy dolaşarak, halkların söylediği müzikleri toplayan ve notaya geçiren ilk sanatçıdır.

1869 yılında Kütahya’da doğar.
Soğomon Soğomonyan (sonradan Gomidas ismini alır). Çocukluğu kederli ve yoksunlukla geçer.

Küçük yaşta anne ve babasını kaybetti ve bakımını akrabaları üstlendi.

1881’de daha 12 yaşındayken Kütahya’da G. Dertsakyan adında bir papazın Echmiadzin’e psikopos olarak atanmasıyla birlikte, sesinin güzel olması sebebiyle Gomidas da psikoposla birlikte yeni kurulan ruhban okuluna eğitim almak için Echmiadzin’e gider.

Kilise ayinlerinde ilahiler söyleyen Gomidas, o dönem hiç Ermenice bilmiyordu.
Okuldaki öğrencilerle tanışma esnasında “Ermenice konuşamıyorum, fakat isterseniz size Ermenice şarkı söyleyebilirim” der.

“Gomidas, narin, zayıf, solgun, düşünceli ve nazik bir çocuktu. Genellikle çamaşırhanenin beton zemininde uyurdu” diye tanımlıyor Gomidas’ın sınıf arkadaşı.

İçinde Osmanlı coğrafyasının da bulunduğu farklı mekanlardan gelerek Eçmiadzin’de eğitim alan diğer yetim ve

öksüz Ermeni çocuklarının kendi memleketlerinden getirdiği türkülere büyük merak gösteren Gomisdas, halk müziğine ilişkin yeni keşifler yapmaya başlar.

1895’te mezun olan ve dini hizmette bulunmak üzere hayatının geri kalan bölümünde evlenmeyeceğine dair ant içen bu genç

din adamına gelenek gereği yeni isim verilirken müziğe olan düşkünlüğü de dikkate alınıp, 7. yüzyılda yaşamış Ermeni ozan Gomidas’ın adı uygun görülür.

Halk müziği ve antik enstrümanları, koro, orkestra ve kilise orkestralarında kullanan ilk müzisyendir.

1896’da Berlin’e gider.
Kaiser Friedrich Wilhelm Üniversitesi’nde müzikoloji eğitimi görür. Avrupa’da yaşadığı yıllarda Avrupa’nın önemli müzik adamlarından biri olur.

Piyano, kompozisyon, orkestrasyon üzerine kendini geliştiren Gomidas,

doğu müziğine olan birikimine çok sesli batı müziği uzmanlığını da ekler.

Gomidas, Berlin’de müzik eğitimi aldığı sırada felsefe, estetik, genel tarih ve müzik tarihi üzerine dersler de alır.

Gomidas, Eylül 1899’da Echmiazdin’e döner dönmez müzik faaliyetlerine devam eder.
Özellikle Anadolu’da köy köy gezerek 4000’den fazla Kürtçe, Ermenice, Farsça, Türkçe ve Arapça şarkı ve türküleri derleyerek notaya geçirmesinin yanı sıra bu şarkılar üzerine makaleler yazarak

Dünyanın bir çok yerinde konferanslar verir.

1910 yılında çalışmalarına İstanbul’da devam eden Gomidas’a Pera’da bir ev tahsis edilir.
Bir yıl gibi kısa bir sürede 300 kişilik Kusan Korosu’nu kuran Gomidas, önemli konserler verir ve

İstanbul’da içlerinde Halide Edip Adıvar, Mehmet Emin Yurdakul, Hamdullah Suphi Tanrıöver gibi önemli sanatçıların ve bürokratların bulunduğu ciddi bir hayran kitlesi olur.

Jön Türkler kuşağının önde gelen edebiyatçılarıyla yakın ilişkileri olması dolayısıyla düzenlenen ev toplantılarına sık sık davet edilir.

Şehzade Mecid Efendi’nin de Gomidas’ın hayranlarından olduğu, konserlerine katıldığı ve Gomidas’ı saraya davet ettiği bilinmektedir.

Gomidas’ın 1915 yılının Mart ayının sonlarında Türk Ocağı’nda verdiği konserden hemen önce Hamdullah Suphi’nin yaptığı konuşmada Gomidas’tan övgüyle bahsedilir
Gomidas, Jön Türkler ve saray çevresinin ilgisinde olmasına rağmen 24 Nisan 1915 Cumartesi günü hayatının akışı değişir

24 Nisan günü Ermeni cemaatinin önde gelen siyasi liderleri ve aydınları tutuklanır. Tutuklanan 235 Ermeni aydın İstanbul merkez hapishanesine götürülür ve ilerleyen günlerde tutuklananların sayısı 700’e ulaşır.

Tutuklanan Ermeniler Çankırı ve Ayaş’a gönderilir.
Gomidas Vartabet de tutuklanıp Çankırı’ya götürülen kişiler arasındaydı. Çankırı’ya vardıklarında gelen bir telgrafta, Gomidas’ın da içinde olduğu 8 kişiye dönüş izni verildiğini yazıyordu.

Dönüş izninin nasıl çıktığı konusunda kesin bir bilgi olmasa da yakın ilişkileri olduğu bilenen Halide Edip ya da Mehmet Emin gibi isimlerin aracılık yaptığı iddia ediliyor. Yine kendisini defalarca saraya davet etmiş olan şehzade Abdülmecid Efendi’nin bu kararda

rol oynamış olması ihtimalinin yanı sıra dönemin ABD’nin Osmanlı İmparatorluğu büyükelçisi Henry Morgenthau’nun girişimiyle geri gönderildiği de iddialar arasında.

Yolculuğun başında güçlü durup herkese moral verdiği söylenen Gomidas’ın, yolculuk esnasında bir süre sonra korku

ve tedirginlik duyarak tuhaflaştığı söylenmektedir. İstanbul’a döndükten sonra da bu davranış değişiklikleri devam eder ve çevresindekiler onun için endişelenmeye başlar.
1916’da sağlığı kötüye gitmeye başlar.

Ekim sonunda Gomidas, Lape (La Paix) Hastanesi’nde tedavi görmeye başlar. 1919’da ise daha iyi bir tedavi göreceği umuduyla Paris’e götürülür.
Gomidas’ın artık hastaneye gelen dostlarını ve ziyaretçilerini kabul etmediği,

hayatının son 18 yılında insanlarla konuşmayı tamamen kestiği söylenir.

22 Ekim 1935 yılındaki ölümüne kadar tüm yaşamını Paris’in banliyölerinden Villejuif’te bir psikiyatri hastanesinde geçirdi.

Gazeteci Aram Andonyan, “Gomidas Vartabed ile Çankırı Yollarında” adıyla çıkardığı kitabında Gomidas’ın sürgünden dönmesinin ardından geçirdiği değişim şu şekilde anlatılıyor:
"Dıştan sakin görünmesine rağmen jandarmalardan hala korktuğu belliydi. Ağaçları jandarma sanıyordu. "

Andonyan da, Çankırı’daki sürgünden kurtulmayı başaran birkaç mahkumdan biridir.

20. yüzyılın en önemli Fransız bestecilerinden birisi olan
Claude Debussy, “Sizin müziğinizin önünde diz çöküyorum” der Gomidas için.

“İnsan ve sanatçı olarak çok nadir karşılaşabileceğiniz bir değerdi. Gomidas benim evime de gelir, saatlerce çalar, söylerdi. Bu ziyaretler Ermenilerle Türklerin birbirlerini boğazladıkları zaman dahi devam etti.

İkimizin de içinde, bu vaziyet, birbirimize ifade edemediğimiz bir acı uyandırmıştı” (Aktaran İpek Çalışlar, Halide Edip, Biyografisine Sığmayan Kadın, Everest, 2010, s.130).
Gomidas’ın yaptığı 4000’den fazla derlemeden yalnızca 1200’ü günümüze kadar ulaşabilmiştir.