Tweet

Kapheros

19 Jan, 24 tweets, 10 min read

Psikolog Bertram Forer, 1948 yılında öğrencileri üstünde bir araştırma yapar. Forer ilk olarak öğrencilerine bir kişilik testi verir. Kişilik testini tamamlayan öğrencilerine ise bir süre sonra zarf içinde kişiliklerinin yorumlandığı kağıtlar dağıtır.

Forer öğrencilerinden kişilikleriyle ilgili yorumların ne kadar doğru olduğunu puanlamalarını ister. Puanlama 0 ve 5 arasındadır. (0 = Tamamen Yanlış, 5 = Tamamen Doğru). Sonuçta öğrenciler kişilik yorumlarına ortalama 4.26 puan verir.

Forer'ın çalışmasındaki kişilik yorumları aslında rastgele bir gazetede yer alan astroloji sayfasından alınmıştır. Ayrıca her öğrenciye aynı yorum verilmiştir.
Nasıl oluyor da aynı yorumları okuyan öğrenciler bu yorumların kendilerine bu kadar uygun olduğunu söyleyebilir.

Bu etkiye Barnum veya Forer Etkisi denir.
Doğru çıkan falların, bilimsel açıklaması.
Herkes ve her durum için geçerli, kapsayıcı yargıların, kişiye özel ve spesifik durumları tanımlıyor gibi aktarılmasıyla, kişinin bilişsel yanılgıya düşmesi.

Beynimiz, mevcut durum ya da geçmiş ile ilgili verilen bilgilerin doğruluk oranına bakarak, gelecek ile ilgili bilgilerin, doğru olma olasılığını hesaplar. Verilen bilgiler kapsayıcı ve seçenekler barından cinsten olunca, hiçbir şey bilmeseniz de

yargılarınızın %85 oranında, doğru olacağı, deneysel olarak ispatlanmıştır.

Forer’in bu çalışmasıyla, çok genel, hemen hemen herkese uyabilecek ifadelerin, biraz övücü bir tonda, kişiye özgü bir durummuş gibi söylenmesinin,

insanların eleştirel düşünce kabiliyetini körelttiği ve söylenenlere inanma eğilimini güçlendirdiği gözlenmiştir.

Olumlu düşünce ve biriciklik yanılsaması olarak da tanımlanan bu durum, astroloji, grafoloji ve

bunun gibi pek çok alana gösterilen yoğun ilginin temelinde yatan en güçlü mekanizmalardan biridir.

Benzer psikoloji deneyleri sonraki yıllarda birçok defa tekrarlandı. 1985’de D. H. Dickson ve I. W. Kelly bu çalışmaları derlediler.

Eldeki veriler bazı tutarlı davranışlar gösteriyordu. Öncelikle, katılımcılar kendilerine sunulan bu sahte profillerin yüksek oranda “mükemmele yakın” olduğunu söylüyorlardı. Profilin “kişiye özel” hazırlandığının söylenmesi inanılırlığı artırıyordu.

Profildeki hoşa giden ifadeler daha kolay kabul ediliyordu, meğerki hoşa gitmeyen ifadeler daha yüksek statüde görülen birinden gelsin.

Bir diğer mekanizma ise insanın ümitsizce inanma isteğidir.

Gelecek belirsizdir ve insanlar geleceğin belirsizliğinden dolayı huzursuz hissederler. Huzursuzluk, özgüven eksikliğinin yol açtığı kaygılar ve günlük hayatta sık sık göğüs gerilen sıkıntılar bir bir insanın üzerine çullandığında,

insan kendini biricik ve değerli hissetme ihtiyacı duymaktadır. Bu yüzden onu biricik ve değerli hissettirecek her türlü ifadeyi, ona umut verecek haberleri reddedemez, onlara bel bağlar.

Barnum Etkisi özünde fallarda çıkan çoğu şeyin aslında herkese uyabilecek kadar yaygın ama sadece kendinde var sanılacak kadar özel veriler içeren bilinçaltına hitap eden cümlelerle insanları etkilemesinin bağlantısını anlatıyor.

Yani daha anlaşılır olmak gerekirse; falınızda yolunda gitmeyen işlerin yoluna gireceği, üç vakte kadar bir haber geleceği, adında ‘A’ harfi bulunan,
uzun, esmer bir beyle mutlu bir aşka yelken açacağınızı söyleyen falcı fena halde yanılıyor.

Bertham Forer 1948’da ortaya koyduğu çalışmada astrolojinin, bilinen her türlü falcılığın, bazı kişilik testlerinin ve grafoloji, kuantoloji, frenoloji gibi sözde bilim adı altında toplanan bu tarz çalışmaların algılarımızı yanlış yönlendirdiğini ortaya koymuştur.

Sık kullanılan “Fala inanma, falsız kalma!” deyimi ile de ifade edildiği gibi, çoğu kişi falların hayatımıza olumsuz bir etki yapmayacağına, bilakis moral ve motivasyonu yükselttiği için olumlu etkilerinin olacağını düşünmektedir.

Ancak bugün yapılan bilimsel çalışmalar, düşünme sistemlerinin, egzersizlerle geliştirilebildiğini, buna karşılık bilişsel yanılgılara teslim olmuş düşünme sistemlerini kullanmanın geriletici etkisi olduğu kanıtlanmıştır.

Astroloji ve astrologlar, sizinle ilgili aslında hiçbir şey bilmemektedir. Astrologların söyledikleri şeyler ve yaptıkları analizleri sadece bireysel olarak değerlendirdiğimiz için, diğer insanlarla kıyaslamaktan, yani genel geçer istatistiklerden izole bir şekilde algılıyoruz.

1990 senesinde John McGrew ve Richard McFall tarafından yapılan bir deneyde, 4 erkek ve 19 kadın gönüllünün dosyaları 6 profesyonel astroloğa verildi. Astrologlardan, bu dosyalardaki kişileri, astrolojik doğum haritalarıyla eşleştirmeleri istendi.

Profesyonel astrologlar, bu konuda hiçbir deneyimi olmayan kişilerin kafalarına göre eşleştirme yapan bir kontrol grubundan bile daha başarılı olamadılar! Üstelik 6 astroloğun yaptıkları tahminlerin hiçbiri de, aynı kişiye dair diğer astrologların tahminleriyle örtüşmedi.

Astroloji, bilimsel bir yöntemi tekrar etmez.
Yapılan testler, aynı sonucu vermez.
Herhangi bir bilimsel yöntemi de bulunmamaktadır.

Barnum Etkisi ünlü aldatmacaları tanıttığı ve Bailey Sirki’ni kuran şovmen P. T. Barnum’a atfedilir.
Forer Etkisi, onu keşfeden bilim insanına ithafen, psikolog Bertram Forer’dan geliyor.