Tweet

Kapheros

20 Jan, 26 tweets, 14 min read

İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa ülkeleri askeri ve ekonomik olarak kötü durumdadır.
Savaştan galip çıkan Sovyetler Birliği ise güçlenmiştir.
Artan Sovyet baskısını gören ABD, Avrupalı devletlerin Sovyetlerin eksenine girmesinden endişe ederek,

Avrupalı devletlerin kalkınmasını sağlamak amacıyla bir plan hazırladı.
ABD kesenin ağzını açmış, ekonomisi çöküntüye giren ülkeleri Sovyetler’e kaptırmamak için Marshall planını devreye sokmuştu.

5 Haziran 1947 günü Harvard üniversitesinde konuşma yapan ABD Dışişleri Bakanı George Marshall, konuşmasında bu plandan bahsetti.
Marshall Planı 11 Eylül 1947 yılında ABD kongresi tarafından onaylanmıştır.

ABD Başkanı Harry Truman, Marshall Planı kapsamında Türkiye'ye yapılacak bir yardıma imza attı. Sovyetlerin “komünizm” propagandalarına karşı, siyasi bir mekanizma gibi görünen bu yardım, ABD’nin o dönemde ekonomik yönden Türkiye’yi kendine bağlamasının da bir aracıydı.

Bu dönemde, Amerikan askeri yardımı çerçevesinde Türkiye’ye verilen malzemenin bakım ve yedek parça giderlerinin Türkiye bütçesinden karşılanması, Türkiye’nin ekonomisinde sıkıntıya neden oldu. Amerika’dan gelen yardımın bakım ve yedek parçası için Türkiye’nin bütçesinden

yılda yaklaşık 145 Milyon $ ayrılması gerekti. Bu durum, Türkiye’nin II. Dünya Savası sonrasında elinde bulundurduğu döviz stokunun kısa sürede erimesine neden oldu. Bu doğrultuda yapılan ithalat arttıkça dolar sıkıntısı da büyüdü ve Türkiye’nin dış ticaret dengesi bozuldu.

bu silah ve malzemenin mülkiyeti, Temmuz 1947 Antlaşmasının 4. Maddesi gereği ABD’ye aitti ve ABD’nin onay vermediği durumlarda Türkiye tarafından kullanılması mümkün değildi. Bu madde, ileride, 1964 yılında Kıbrıs’taki olaylar nedeniyle Türkiye,

Kıbrıs’a askeri müdahalede bulunmak için Amerikan yardımıyla gelen silahları kullanmak istediğinde önem kazanacaktı ve Amerika, Türkiye’nin bu silahları Kıbrıs’ta kullanmasına izin vermeyecekti.

Amerika ile yakın ilişkilerin kurulduğu ve Cumhuriyet tarihinde ilk kez, ekonomi politikasına dışarıdan müdahalenin gerçekleştiği bu dönemde, Türkiye’nin ekonomik politikası önemli değişimler geçirmiştir.

Türkiye’nin Marshall Planı çerçevesinde aldığı borçlar genellikle ithal makineler almakta kullanılmaktaydı. Ülkede bulunan traktör sayısı bir anda artınca işlenen tarım alanları da artmış, beraberinde çiftçilerin kazançlarını da yükseltmişti.

Bu dönemlerde Türk ekonomisi %11 dolaylarında büyüme göstermişti. Aynı zamanda yeni yollar yapıldı ve demiryolu inşaları durduruldu. Yeni yolların yapılması ve demiryollarının durdurulmasıyla kamu taşımacılığı, özel mülkiyet taşımacılığına evrildi.

Amerika’da üretim fazlası buğdaylar Türkiye’ye yardım kapsamında getirilerek, depolar doldurulmuş Türk üreticisinin buğdayları ellerinde kalmış ve ilk başlarda artış gösteren tarım alanında düşüşler yaşanmaya başlamıştır.

Tarım alanında kullanılan makineler tarımdaki işsizliği arttırmış ve kentlere göçler artmıştır. Buda çarpık kentleşmeyi getirmiş ve kentlerdeki yoksulluğu arttırmıştır.

Yapılan ikili anlaşmalara, Türkiye ekonomisinin nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda

ABD Hükümeti’nin öne sürdüğü şartlar da ilave edilmişti. Neticede dış baskılar altında sanayi yatırımları büyük ölçüde terk edildi. Ağırlık, tarımda makineleşmeye ve karayolları yapımına kaydırıldı. Marshall yardımlarına ve döviz rezervine güvenilerek ithalata ağırlık verildi.

Amerika, bu politika sayesinde en az maliyetle Türkiye’den isteklerini fazlasıyla elde edebilmişti. Türk yöneticiler, Marshall Planı sayesinde Türk ekonomisinin kendi kendine yeterlilik kabiliyeti kazanacağına inandırılmıştı.

Marshall Planı’nın uygulama sahasında Türk Hava Kurumu uçak ve uçak motoru fabrikaları da bulunmaktaydı. 1952’de 12 bin dolar ücretle Amerikalı iki uzman Türkiye’ye getirilecek ve bunların tavsiyesiyle THK uçak ve uçak motoru fabrikaları,

18 Haziran 1952’de Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu’na devredilecekti.

1946-50 dönemi, devletçiliğin tasfiye yılları olmuştu.
1950’de Türkiye, yabancı ülkelerle olan ticaretini % 60 oranında serbest bırakmıştı.

Ülkelerin özel sermaye’ye ağırlık vermeye başlaması en çok ABD’nin işine yarayacaktır. Özel sermayenin serbest kalması aynı zamanda ABD sermayedarlarının da bu pazarlara girişini kolaylaştırmıştır. Böyle olunca ithalatı hızla ilerleyen ülkelerde ihracat düşük seviyede kalmıştır.

Aynı şekilde bu durum Türk dış ticaret açığını artırmıştır. 1950 yılında 22,3 milyon dolar olan dış ticaret açığı liberalizm nedeniyle iki yıl içerisinde 193 milyon dolara ulaşmıştı.

Marshall Planı, Türkiye’de 1923 yılından beri süre gelen Atatürk’ün hazırlattığı

zirai ve sınai kalkınma biçimini sonlandırmıştı.
Tarımda devleşme hedefi, sanayileşmenin ihmal edilmesine neden olmuştu. Bunda ABD’li uzmanların raporları da etkiliydi. Örneğin Thornburg Raporu’nda Türkiye’de makine ve motor fabrikası projeleri reddedilmişti.

Uçak ve dizel motor imal etmek için, Ankara’da bir tesis kurulması fikri de kabul edilmemişti.
Madenciliğe sekte vuran Yabancı Sermaye Kanunu’nun çıkarılması da raporlar doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. Bu kanunla Türk madenlerinin yabancıların eline geçmesinin yolu açılmıştı.

Marshall Yardımı’nın ana sistemi, önce verip sonra daha büyük alma olarak özetlenebilir. Plan, bir nevi sömürgeleştirme sistemi yaratmıştı. ABD yardımları ile Türk sanayisi, sömürgeleşme sürecinden geçtikten sonra ABD’nin açık pazarı konumuna gelmişti.

Marshall Planı sonrası oluşan yeni ekonomik ortamda Türkiye artık dış borca bağımlı hale gelmişti.
Marshall Planı sürecinde Türkiye’de uygulanan ekonomik anlayış ülke içinde zengin bir sınıfın oluşmasını sağlamıştır.

Demokrat Parti’nin başa geçmesiyle daha da güçlenen bu sınıf, sonraki dönemlerde yerini iyice sağlamlaştırmıştır.

Marshall Planı ile ülkemize "bedava" buğday, çocuklara süt tozu yardım olarak geldi. Süt tozunun zorunlu olarak içirildiği bu yıllarda,

Türkiye'de ilk çocuk felci salgını görülmeye başlandı.
Felçlere, hatta ölümlere yol açan bu hastalığa karşı aşıları da ABD, milyon dolarlar karşılığında Türkiye'ye sattı.

Marshall Planı ile Amerikan eksenine giren Türkiye, hala o pozisyondan çıkamamıştır