खरंतर १८९६ सालीच शाहू महाराजांनी कोल्हापुरात उच्चशिक्षणासाठी येणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी राजाराम कॉलेजला जोडून एक वसतिगृह स्थापन केले होते. यात सर्व जातीधर्माच्या विद्यार्थ्यांना प्रवेश होता. या वसतिगृहाचे व्यवस्थापन ब्राम्हण मंडळींकडे होते. शिक्षण ही आपलीच मक्तेदारी आहे 👇 
अशी मानसिकता या मंडळींची होती त्यामुळे ब्राह्मणेतर मुलांची संख्या हळूहळू कमी झाली, कालांतराने ते वसतिगृह फक्त ब्राह्मणांचेच बनले. शाहू महाराजांच्या डोक्यात शिक्षण क्षेत्रातील ही मक्तेदारी नाहीशी करण्याबाबत चक्रे फिरत होती. याला वेग आला तो पी.सी.पाटलांमुळे (थोर कृषीतज्ञ).👇
मॅट्रिक परीक्षा उत्तीर्ण झालेल्या पी.सी.पाटलांनी त्यांना आलेल्या समस्या शाहू महाराजांना सांगितल्या. गावाचा राजा समजल्या जाणाऱ्या पाटलांच्या पोरांना अशा समस्यांना सामोरे जावे लागत असेल तर मागासलेल्या जातींची काय अवस्था होत असेल या विचाराने महाराज अस्वस्थ झाले.👇
आणि महाराजांनी तातडीने विचारविनिमय करून मराठा विद्यार्थ्यांसाठी वसतिगृह सुरु करण्याचा निर्णय घेतला. १८.०४.१९०१ रोजी 'व्हीकटोरिया मराठा बोर्डिंग' हे वसतिगृह चळवळीतील पहिले वसतिगृह कोल्हापुरात स्थापन झाले. याचे पहिले विद्यार्थी म्हणजे पी.सी.पाटील. जरी वसतिगृहाचे नाव मराठा असले👇
तरी येथे अन्य जातींच्या मुलांना आश्रय मिळत होता. व्हीकटोरिया बोर्डिंग साठी महाराजांनी सुरवातीला ५५० रुपयांचे अनुदान मंजूर केले, नंतर २००० रुपये वार्षिक उत्पन्न मिळेल इतका जमीनजुमला आणि ४७००० रुपयांची स्थायी देणगी दिली. यानंतर जैन बोर्डिंग ची स्थापना केली.👇
त्यानंतर लिंगायत, मुस्लिम, अस्पृश्य, सोनार, शिंपी, पांचाळ, गौड सारस्वत, इंडियन ख्रिश्चन, चां.का.प्रभू, वैश्य, ढोर-चांभार, सुतार, नाभिक, सोमवंशीय आर्यक्षत्रिय, कोष्टी अशा विविध जातीधर्माची २० वसतिगृहे स्थापन केली. महाराजांनी प्रत्येक वसतिगृहास इमारती, खुल्या जागा, 👇
कायमस्वरूपी उत्पन्नाची साधने उपलब्ध करून दिली. हे सर्व करत असताना शाहू महाराजांनी त्या त्या जातीचे पुढारी एकत्र येऊन चळवळीत सहभाग कसा घेतील आणि चळवळ कशी वाढवतील यासाठी प्रयत्न केले. त्यामुळे वसतिगृह चळवळ ही फक्त कोल्हापूरच्या राजाची चळवळ न राहता ती एक लोकचळवळ म्हणून पुढे आली.👇
अस्पृश्य समाजातील मुलांसाठी एक वसतिगृह असावे असे महाराजांना मनोमन वाटत होते. काही कार्यकर्त्यांना पुढे करून, प्रोत्साहन देऊन अस्पृश्यांसाठीसुद्धा एक वसतिगृह १९०८ साली स्थापन झाले. मुंबईचे गव्हर्नर सर जॉर्ज क्लार्क यांची कन्या मिस व्हायोलेट क्लार्क हिने आपल्या नृत्याचा 👇
एक कार्यक्रम आयोजित करून त्यातून जमलेले ५००० रुपये शाहू महाराजांनी स्थापलेल्या अस्पृश्यांच्या वसतिगृहास भेट दिले. या मानवतावादी दृष्टीचा सन्मान म्हणून महाराजांनी वसतिगृहाचे नाव 'मिस क्लार्क होस्टेल' असे ठेवले. महाराजांचे मुस्लिम समाजावर मोठे प्रेम होते.👇
मुस्लिम समाजात शिक्षणाबद्दल असलेली अनास्था दूर व्हावी यासाठी महाराज अनेक वर्षे प्रयत्न करत होते, त्या प्रयत्नांना यश आले आणि मुस्लिम बोर्डिंगची स्थापना झाली.
महाराजांनी सुरवातीला १० मुले जमवून त्यांना सधन कुटुंबात वार लावून दिले होते. (ठराविक विद्यार्थ्याने, ठराविक दिवशी, 👇
महाराजांनी सुरवातीला १० मुले जमवून त्यांना सधन कुटुंबात वार लावून दिले होते. (ठराविक विद्यार्थ्याने, ठराविक दिवशी, 👇
ठराविक कुटुंबात जेवायचे.) हळूहळू अनेक शिक्षणप्रेमी कुटुंबे आपणहून या कार्यात सहभागी होऊ लागली. हळूहळू विद्यार्थ्यांची संख्याही वाढू लागली, मग त्यांच्या जेवणाची सोय करताना कार्यकर्त्यांची दमछाक होऊ लागली. हे महाराजांच्या लक्षात येताच त्यांनी वसतिगृहांवर कृपेचा वर्षाव केला👇
आणि 'कोठीशाळा' नावाची इमारत वसतिगृहासाठी दिली, ७००० रुपयांचा स्थायी निधी ट्रेझरीत ठेवला, शहरात ७ एकर जमीन, रामनाथगिरी मठाच्या देवस्थानच्या १०० एकर जमिनीचे उत्पन्न वसतिगृहास कायमचे लावून दिले. ही वसतिगृहांची चळवळ हळूहळू राज्याबाहेरही पसरू लागली.👇
महाराज अभिमानाने सांगायचे - "ज्याप्रमाणे इंग्रज मोठ्या अभिमानाने ब्रिटिश पार्लमेंटला 'मदर ऑफ पार्लमेंट्स' असे म्हणतात त्याप्रमाणे कोल्हापुरास 'मदर ऑफ बोर्डिंग हाऊसेस' म्हणजेच विद्यार्थी वसतिगृहांची माता असे सार्थ यश मिळाले आहे."
👇
👇
शाहू महाराजांनी कोल्हापूर संस्थानाबाहेरील वसतिगृहांना सुद्धा सढळ हाताने अर्थसहाय्य केले, राजाश्रय दिला.
आता यातून प्रश्न असा उभा राहतो की महाराजांनी जातवार वसतिगृहे का काढली? खरंतर शाहू महाराज आयुष्यभर जातीभेद व अस्पृश्यता नष्ट होण्यासाठी प्रयत्न करत राहिले.👇
आता यातून प्रश्न असा उभा राहतो की महाराजांनी जातवार वसतिगृहे का काढली? खरंतर शाहू महाराज आयुष्यभर जातीभेद व अस्पृश्यता नष्ट होण्यासाठी प्रयत्न करत राहिले.👇
तरीपण वसतिगृहे काढताना जातवार काढली याचे कारण समजून घेताना आपल्याला आधी तो काळ समजून घेतला पाहिजे. शेकडो वर्षांची भक्कम जातिव्यवस्थेची उतरंड समाजमनावर होती, प्रत्येक वरची जात आपल्यापेक्षा खालच्या जातीला तुच्छ समजत होती. जातीचा उच्च-नीच भाव फक्त वरच्या स्तरात होता असे नाही.👇
अस्पृश्यांमधील जाती सुद्धा एकमेकांच्या जातींना तुच्छ समजत होत्या. आणि ही मानसिकता एका रात्रीत बदलणे शक्य नव्हते. महाराजांच्या दृष्टीने प्रत्येकाला शिक्षण मिळणे हे अत्यंत महत्वाचे होते. आपापल्या जातीच्या वसतिगृहात राहून का होईना पण ही मुलं शिकली पाहिजेत, शिक्षण घेतल्यावर 👇
यांना जातीभेदातील फोलपणा आपोआप लक्षात येईल असा महाराजांचा आशावाद होता. शिक्षणाची गंगा येनकेन प्रकारे वाहती करण्यासाठी महाराजांनी जातवार वसतिगृहे स्थापली. महात्मा फुलेंनी सुरु केलेल्या शैक्षणिक चळवळीला शाहू महाराजांनी वसतिगृह चळवळीच्या माध्यमातून विराट रूप दिले.👇
आणि याची फलनिष्पत्ती म्हणजे महाराष्ट्रातील उच्चशिक्षणाने विभूषित झालेली ब्राह्मणेतरांची पहिली पिढी घडली. या चळवळीची प्रेरणा घेऊन 'रयत शिक्षण संस्था' उभी राहिली आणि महाराष्ट्रात खेडोपाड्यांतून शिक्षणाची गंगा वाहू लागली. आज आपण सगळे चांगलं शिक्षण घेत आहोत 👇
यामागे शाहू महाराजांचा फार मोठा वाटा आहे. त्यामुळे समाजाला अज्ञानाच्या जोखडातून मुक्त करणारे शाहू महाराज मला #खऱ्या_स्वातंत्र्याचे_शिल्पकार वाटतात.
क्रमशः
#राजर्षी_शाहू_महाराज
#खऱ्या_स्वातंत्र्याचे_शिल्पकार
क्रमशः
#राजर्षी_शाहू_महाराज
#खऱ्या_स्वातंत्र्याचे_शिल्पकार
• • •
Missing some Tweet in this thread? You can try to
force a refresh
