Thread by @Erfan_khosravi

یه مدل معلمایی بودن به نام «پرورشی» که چیز خاصی درس نمی‌دادند، فقط می‌اومدن سر کلاس، درباره مسائل بی‌ربط و پراکنده حرف‌های سطحی و بی‌منطق می‌زدن؛ وظیفه‌شون پرورش قوه سفسطه و مهمل‌بافی بود. من خوشم می‌اومد این‌ها رو اذیت کنم. یکی‌شون اصرار داشت که «هیچ موجودی جز انسان مغز نداره».

من اون‌قدر حرصم گرفته بود از این یارو که بی‌هوا بلند شدم گفتم «شما اطلاعات علمی ندارین ولی تا حالا ساندویچ مغز گوسفند ندیدین؟». چهره اون معلم رو هرگز فراموش نمی‌کنم. من رو از کلاس پرت کرد بیرون؛ گفت تو هم مغز نداری و از این حرف‌ها. هفته بعد، بابام اومد مدرسه و نامبرده رو گره زد.

غرض؛ در این ایام باسعادت آگاهی از مغز، بد نیست یادآوری کنیم که مغز فقط مال انسان نیست. همین چند سال با یکی از دوستان پزشک متمایل به عصب‌شناسی مجددا در همین مورد بحث می‌کردیم. دوستمون اصرار داشت که توانایی شناختی در سایر جانوران اثبات‌شده نیست، به خصوص پرندگان که قشر مخ ندارند.

یکی از بزرگ‌ترین تلقی‌های عامیانه درباره مغز جانوران اینه که بقیه حیوانات چون مغز کوچکی دارند یا چین‌خوردگی‌های مغزشون زیاد نیست، عقل ناقصی دارند. در این تصویر می‌تونید مغز انسان و دلفین رو از لحاظ اندازه و مقدار چین‌خوردگی قشر مخ مقایسه کنید. هر دو به یک مقیاس اند…

دلفین تنها جانوری نیست که مغز بزرگ‌تر یا هم‌اندازه انسان داره. مغز فیل هم از انسان بزرگ‌تره و مغز زرافه هم‌اندازه مغز ماست. از لحاظ چین‌خوردگی هم، مغز دلفین و فیل و زرافه از انسان چین‌خوردگی بیشتری دارند. البته، معیار دیگری هم برای تخمین رابطه مغز و هوش درنظر گرفتند.

نسبت وزن مغز به وزن کل بدن معیار نه چندان مناسبی برای تخمین توانایی شناختی است؛ چون با این معیار هم مورچه (دارای نسبت ۱:۷) برنده می‌شه و انسان با نسبت ۱:۴۰ بعد از حشره‌خور درختی با نسبت ۱:۱۰ قرار می‌گیره. دلفین با نسبت ۱:۷۸ رتبه بعدی رو داره و سگ با نسبت ۱:۱۲۵ در جایگاه پایینتر.

از بحث تکامل ساختاری مغز و پیدایش قشر مخ هم باید بگذریم؛ قشر (نئوکورتکس) در پستانداران پیدا شده و خزندگان (که دربرگیرنده پرندگان نیز هست) اصلا نئوکورتکس ندارند؛ اما توانایی شناختی گروه‌هایی از خزندگان فاقد قشرمخ (به خصوص کلاغ‌ها و طوطی‌ها) قابل مقایسه با انسان‌ریخت‌هاست.

و البته نباید تصویر کنیم تکامل قشر مخ در پستانداران نیز به صورت خطی/نردبانی بوده؛ این مغز صاریغ است؛ تقریبا بدون چین‌خوردگی در قشر مخ؛ اما سادگی قشر مخ صاریغ به خاطر تعلق آن به کیسه‌داران/Metatheria نیست. کیسه‌دارانی مثل کانگارو و وومبت مغزهایی چین‌خورده و بزرگ‌تر دارند.

تنها چیزی که از آن اطمینان داریم، همین است که همه جانوران به قدر دفع دخل مقدر توانایی شناختی دارند. مثلا صاریغ وقتی با خطر روبه‌رو می‌شود غش می‌کند و خود را به موش‌مردگی می‌زند؛ البته که این کار را آگاهانه نمی‌کند؛ بلکه به لطف ساختار مغزش وقتی با خطر روبه‌رو شود، «خاموش می‌شود».

صاریغ این کار را آگاهانه نمی‌کند؛ فقط وقتی هیجان‌زده می‌شود و می‌ترسد، اختیارش را از دست می‌دهد، بیهوش می‌شود و پس از رفع خطر، تنها سایه‌ای از مسبب ترس و غش و موش‌مردگی خود را به خاطر خواهد آورد. نسل صاریغ با همین ترفند میلیون‌ها سال در آمریکا دوام آورده و بقا یافته.

بنابراین حرف‌هایی از این قبیل که «پرنده‌ها قشر مخ ندارند، پس خنگ هستند» یا «مغز دایناسورها کوچک بود، برای همین منقرض شدند» یا «حیوانات مغز ندارند، مغز فقط مال انسان است» به یک اندازه مزخرف هستند. اما اگر بخواهیم درباره مغز و بهره هوشی دایناسورهای منقرض‌شده صحبت کنیم، چه؟

این بار (چنانچه در کتاب عصر طلایی دایناسورها برای بچه‌ها توضیح داده‌ام) چاره‌ای نداریم جز ربط دادن همان اندک اطلاعاتی که از شکل و اندازه کاسه سر و جعبه مغزی دایناسورها در دست داریم، به توانایی هوشی دایناسورها؛ با این وجود باز هم دایناسورها خنگ از آب درنمی‌آیند.

کتاب فرهنگ‌نامه دایناسورها را قبل از آن و برای مخاطب بزرگسال نوشتم؛ بنابراین کمی توضیح بیشتر درباره این موضوع داده‌ام. ما برای تحلیل توانایی شناختی از بهره مغزی (Encephalization Quotient) استفاده می‌کنیم که نشان می‌دهد مغز هر جانور چقدر از حدی که جانوران مشابهش دارند، بزرگ‌ترست.

مغز هر جانور را باید با خویشاوندان نزدیک خودش مقایسه کرد؛ زیرا کاربرد و تکامل مغز در گروه‌های مختلف جانوران به شکل‌های گوناگونی روی داده. پرندگان و خویشاوندان قدیمی‌تر آن‌ها مثل تروئودون توانایی شناختی زیادی داشتند، بدون این‌که قشر مخ داشته باشند.

https://twitter.com/witmerlab/status/1098996193261162499

خب همه این‌ها را گفتم که عرض کنم، مغز فقط مال انسان نیست و البته صحبت درباره تکامل مغز و آگاهی از هم آن مختص متخصصان مغز و علوم شناختی نیست. به زودی نگارش کتاب جدیدی درباره دایناسورها را شروع می‌کنم که دربرگیرنده آخرین یافته‌ها درباره مغز دایناسورها هم هست و امیدوارم دیده شود.

کتابی هم درباره تکامل مغز و توانایی شناختی هشت‌پاها در دست ترجمه دارم به نام «ذهن‌های دیگر». ترجمه این کتاب را از اوایل تابستان شروع کرده بودم؛ ولی به خاطر کارهای متفرقه نیمه‌تمام مانده.
ضمنا بابت این کارها از هیچ نهاد و سازمان حکومتی سفارش یا پول نگرفتم.
amazon.nl/Other-Minds-Oc…