Tweet

Kapheros

13 Jun, 24 tweets, 13 min read

19. yüzyılın sonlarında Ninova’dan çıkarılan kırık kil tabletlerin üzerinde dünyanın en büyük hazinelerinden biri yazılıydı.
Tabletler, Sami dillerinin en eskisi olan ve çivi yazısıyla yazılan Akadçaydı.
Yazı karakterleri, kalem niyetine kullanılan nesnenin tablet yüzeyine

bastırılmasıyla oluşturuluyordu.
Ortaya çıkan karakterlerin çiviye benzemesi nedeniyle bu yazı türü çivi yazısı olarak isimlendirilmişti.
Gılgamış Destanı, Homeros’un İlyada ve Odysseia’yı yazmasından en az bin üç yüz yıl önce çivi yazısıyla kil tabletler üzerine yazılmıştır.

Araştırmacı George Smith British Museum’daki kırık kil tabletlerden Gılgamış Destanı’nın parçalarını bir araya getirdi.
Gılgamış Destanı, tarihin en eski yazılı destanının adı olup, 56 kil tablete Akad çivi yazısı ile kaydedilmiştir.

Uruk kralı Gılgamış'ın ölümsüzlüğü arayışının öyküsünün anlatıldığı destan aynı zamanda Nuh Tufanı'nın en eski sürümünü de nafile olduğunu ve Tanrı Enlil’in öğütleriyle, insanın ancak büyük bir ad bırakmakla ölümsüzlüğe erişebileceğini kabul etmiştir.

Gılgamış Destanı'nın en önemli özelliklerinden biri de, anlattığı "Tufan" öyküsünün, küçük değişimlerle üç büyük dinin kutsal kitaplarında aynen yer almasıdır.

Bu tabletlerdeki metne göre destan, Gılgamış’ın özelliklerini övgüyle anlatarak başlar.

Yarı insan, yarı tanrı olan Gılgamış karada ve denizde olan biten her şeyi bilen başarılı bir yapı ustası ve yenilmez bir savaşçıdır. Destanının, öbür bölümlerinde Gılgamış’ın başından geçen serüvenler anlatılır.

Gılgamış destanında Tufan’ı tanrıça İştar ve Bel’in başlattığı anlatılır. Gılgamış, Tufan’dan kurtularak sağ kaldığını öğrendiği Utnapiştim’i bulmak üzere yola çıkar. Utnapiştim ölümsüzlüğün sırrını bilen bir bilgedir

Utnapiştim’i bulan Gılgamış, onun verdiği ölümsüzlük otuyla gençliğine yeniden dönecek ve ölümsüzlüğe kavuşacaktır.
Çoğu destan karakterinin aksine Gılgamış gerçekten yaşamış bir insandır, gerçekliği belirsiz bir karakter değildir.

Gılgamış, M.Ö. 3000’e doğru, ilk Sümer yerleşkelerinden olan Uruk şehrinin kralıdır.
Destanın felsefesi “insanın dünyada büyük bir isim bırakmakla ölümsüzleşebileceği” şeklinde yorumlanır.

Destan, Mezopotamya’daki devlet yapısı, dini inanışlar ve ritüeller gibi birçok önemli olayla ilgili günümüze ışık tutan tarihi belge niteliğindedir.
Zalim olarak nitelenen Gılgamış’ın özellikleri ise şaşırtıcı.

Şiir kahramanı, seven, duygulanan, ağlayan, neşelenen, şakalaşan, nefret eden, savaşan, yorulan bir kralı anlatan destanda canavarlar, Gılgamış’a düşman olarak nitelenen diğer tanrıları zikretmek için kullanılır.

Gılgamış Destanı’nın yazıya geçirilmesinden çok önce sözlü şekilde var olduğundan dolayı kültürel etki içinde günümüze ulaşan hikayenin daha erken Sümerce ya da geç Babilce olup olmadığı konusu çokça tartışılmaktadır.

Ninova, Kral Asurbanipal'in Mezopotamya'da bulabildiği her edebi eserin kopyalarını barındıran kütüphanesini kurduğu başkentti. Bu eserler çivi yazısı ile kil tabletlere yazılı olduğundan, kütüphaneyi yok eden alevler tabletlere hiçbir şey yapmamış, sadece pişirmişti.

Bu eserlerin bulunduğu binalar yıkıldı ve Mezopotamya edebiyatı, 19. yüzyılın ortalarında yeniden keşfedilinceye kadar, 2.000 yıldan uzun bir süre toprak altında kaldı.

19. yüzyıldaki Mezopotamya kazıları, dünya tarihini kelimenin tam anlamıyla değiştirdi.
İlk 11 tablet, destanın standart versiyonunu, 12. tablet ise daha eski bir Sümer şiiri olan Gılgamış ve Yeraltı Dünyası'nı (cehennem) anlatır

Tarihçi D. Brendan Nagle :
"Hastalık, yaşlılık, ölüm, nam bırakma ve ulaşılamaz olanı elde etme arzusu gibi ezeli ve ebedi insani meseleleri ele alan bu muhteşem şiir, yok oluşa karşı direnmek ve geride bir isim bırakmak için Mezopotamya'nın destansı

mücadelesinin bir metaforu olarak düşünülebilir. (Nagle, The Ancient World: A Social and Cultural History)"

Bilim adamları, sözlü Sümer geleneğinde var olan ve Gılgamış’ın maceralarını anlatan öykülerin ilk kez yaklaşık MÖ 2100’lerde yazıya geçirilmiş olduğunu tahmin etmektedir.

Sinlegi-unninni adında ve muhtemelen bu dönemde yaşamış olan bir rahibin, destanın son Akad (Babil) versiyonunu yazdığına inanılmaktadır.
Rahip, Sümer Tufan öyküsünü destana göre şekillendirip her ikisini birleştirmiş ve Gılgamış ile Enkidu arasında bir dostluk yaratmıştır.

Gılgamış’ın varlığının tarihsel kanıtı, Uruk’un (bugünkü Warka, Irak) sur duvarlarının inşasıyla onu öven yazıtlarda bulundu ki bu yazıtlar, onun hayatın anlamını sorgulamasını ve büyük başarılarını ilk kaydeden tabletlerdir.

Burada, Kiş kralı Enmebaragesi ve tabii ki Sümer kral listesi ve hükümdarlığı boyunca gelişen efsaneler gibi Gılgamış’ın, zamanının bilinen tarihsel figürleri tarafından ona atfedilen başka referanslar vardır. Günümüzde hala Gılgamış hakkında konuşulmakta ve yazılmaktadır.

Alman arkeoloji ekibi Nisan 2003’te Gılgamış’ın mezarını bulduklarını iddia etti. Arkeolojik kazılar Fırat Nehri’nin eski yatağı çevresinde ve manyetizasyon içeren modern teknoloji yoluyla yürütülmektedir. Büyük kralın mezarının içinde Gılgamış Destanı’nı betimleyen yapı,

özel binalar, bahçe duvarı yapıları ortaya çıkarmıştır.
Efsaneye göre Gılgamış’ın ölümü üzerine sular ayrıldığında, Gılgamış Fırat nehrinin dibine gömülmüştür.