Thread by @profdrmaydin

Rusya’nın Ukrayna'yı işgal operasyonu Montrö'yü yeniden gündeme getirdi. Fazlasıyla teknik ayrıntılara sahip Sözleşme hakkında herkes kendince fikir beyan ediyor. Türkiye Cumhuriyeti’nin önemli anlaşmalarından olan Montrö Söz. hakkında ilk elden ve kapsamlı bilgi almak için👇👇👇

Boğazların kullanımıyla ilgili tarih içindeki farklı uygulamalar ve Montrö'yle ilgili çeşitli tartışmaları elem alan daha yakın tarihli bir akademik değerlendirme için bkz.: hukuk.deu.edu.tr/wp-content/upl…

Montrö'ün Türk Boğazlarından geçişle ilgili farklı düzenleme ve kurallarını özet şekilde okumak için #BaskınOran'ın derlediği #TürkDışPolitikası (2001) kitabının 1. cildinde (s. 370-384) #KudretÖzersay'ın yazdığı bölüme bakabilirsiniz.

Ona da üşeniyorsanız, #KudretÖzersay yukarıda belirttiğim bölüm için geçiş rejimini özetleyen mükemmel tablolar çıkartmıştı. Buyrun 👇 çeşitli şartlar altında ticaret gemilerinin durumu.

Bu da savaş (devlet) gemilerinin geçişiyle ilgili düzenlemeler.
NOT: Bunlar sadece geçişle ilgili kurallar. Ayrıca Karadeniz'e kıyıdaş olmayan devletlerin geçirebilecekleri gemilerin türleri, tonajları, burada bulundurabilecekleri toplam tonaj vb konularda da ek düzenlemeler var.

Ukrayna'nın Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar'ın TR’den Boğazların ve hava sahasının Rusya'ya kapatılmasını istediklerini açıklamasıyla gündeme gelen konuda esas bakılacak unsur Montrö'ye göre TR hangi şartlarda Boğazları gemi geçişine kapatabilir sorusu.

indyturk.com/node/476331/ha…

Bu talep üzerine açıklama yapan Dışişleri Bakanı @MevlutCavusoglu öncelikle uzmanların bir "savaş hali" olup olmadığına baktıklarını, "savaş hali" tespit edilirse 19, 20 ve 21. maddelerdeki istisnalar dikkate alınarak Boğazların kapatılabileceğini söyledi.
haberturk.com/montro-deki-sa…

Burada ilk mesele "savaş hali" olup olmadığının tespiti. Zira Türkiye'nin geçişle ilgili yapabilecekleri bununla yakında ilişkili. Tabii "insanlar birbirini öldürüyor, Rusya işgal başlattı, bu savaş değilse ne?" demek Uluslararası Hukuk açısından pek anlamlı değil.

Uluslararası Hukuka göre "savaş hali" oluşması için ya bunun ilgili devletin yasal organlarınca ilan edilmesi gerekiyor (II. Dünya savaşından beri bunu pek kimse yapmıyor) ya da BM gibi yetkili bir kurumun savaş hali olduğunu belirlemesi gerekiyor.

Tabii 3. ülkeler (örn. Türkiye) ortada bir savaş hali gördüklerini açıklayabilirler ama bu hukuken daha sıkıntılı ve tartışmaları bir durum. Bunları okuyan UA hukukçu dostlar varsa, bu konuda daha doğru/net bilgiler eklerlerse sevinirim.

Pratikte ortada en azından "silahlı çatışma durumu" olduğu açık; Savaş Hukuku açısından bunun çatışan taraflarla ilgili uygulama ve kurallar açısından savaş halinden çok farkı yok. Yine de Montrö'yle ilgili durumda açıkça savaş halinden bahsedildiği için bunun tespiti gerekiyor.

Türkiye değerlendirmeleri sonucu ortada "Savaş Hali" olduğuna karar verirse, Türkiye "savaşan devlet" olmadığı için öncelikle tüm ülkelerin "ticaret gemileri" Boğazlardan "barış zamanı koşullarına uygun" olarak (yani sınırlama olmadan) geçerler.

Çatışma uzarsa gemilerin kargolarına göre ortaya çıkabilecek olası tartışmayı başlamadan bitirmek için söyleyeyim: Ticaret gemileri "bayrağı, yükü, tonajı" ne olursa olsun "gece ve gündüz" bir bildirim yaparak ve "sağlık denetimi dışında hiç bir formaliteye tabi olmadan geçerler.

Türkiye'nin 1998'de getirdiği bazı trafik düzenleyici kurallar var ama bunlar da nihai olarak gemilerin geçişine engel olunmasına izin vermez. Tabii ticaret gemileri savaşan taraflara silah taşıyorsa ne olacak sorusu haklı bir sorudur. Bu durumun uygulama örneği için+

+II. Dünya Savaşı yıllarına bakabiliriz. Türkiye bu savaşta zaman zaman gelen istihbarat veya ilgili ülke şikayetleri çerçevesinde çeşitli gemilerini durdurup aramıştır ama bu konuda çok seçici ve isteksiz davranmış, uygulamaSI savaşın gidişatıyla çok yakından ilişkili olmuştur.

En çok şikayet Boğazlardan geçen Alman gemileri konusunda Müttefik ülkelerden gelmiş, Türkiye savaşta Almanya kazanır görünürken bu şikayetleri büyük ölçüde gözardı etmiş, savaş sonu yaklaşırken ise şikayetlere binaen Alman gemilerini durdurup, aramış ve hatta geri çevirmiştir.

Ticaret gemilerini bir kenara bırakıp, savaş gemilerine dönersek; Türkiye savaşan olsaydı tüm gemilerin geçişi Türkiye'nin takdirine bağlı olurdu. Türkiye savaşan olmadığı için, öncelikle savaşta olmayan ülkelerin gemileri barış zamanındaki kurallar çerçevesinde geçerler.

Savaşan devlet gemileri ise 3 istisna haricinde geçemez: 1) Bağlama limanına dönmekte olan gemiler; 2) Milletler Cemiyeti'nin (bugün için BM'nin) zorlama önlemlerini uygulayacak gemiler; 3) TR'nin taraf olduğu bir yardım anlaşması kapsamında geçenler.

Önümüzdeki pratik durumda, savaş halinin kabul görmesi hailinde bu kuralların savaş taraflar olarak kabul edilecek Rusya ve Ukrayna'ya birlikte uygulanması gerekecektir. BM Güvenlik Konseyi'nin ayrıca bir cezalandırma/yaptırım kararı olmadan sadece Rusya gemilerine uygulanamaz.

Yine önümüzdeki örnekte, uzmanlar Rusya'nın Karadeniz'e çıkartmak isteyeceği tüm gemileri halen çıkartmış olduğunu, getirilecek sınırlamanın pratik bir anlamı olmayacağını söylüyorlar. O nedenle burada Türkiye'nin uygulama kararı tamamen "siyasi mesaj" amaçlı olacaktır.

Benim tahminim Türkiye'nin bu sınırlamayı devreye sokmayacağı yönündedir. Bu çerçevede savaş hali konusunda karar vermeyi geciktirmesi de ihtimal dahilindedir.

Savaş hali dışında Türkiye'nin Boğazlar'dan geçişi sınırlandırabileceği bir diğer durum Türkiye'nin "pek yakın savaş tehlikesi" altında olması durumudur. Türkiye böyle bir tespitte bulunursa, tüm ülkeler açısından savaş gemilerinin geçişi Türkiye'nin takdirine bağlıdır.

Yalnız burada kamuoyunda "pek yakın savaş tehlikesi" kavramını Türkiye'nin yakın çevresinde (örneğin Ukrayna ile Rusya arasında) bir savaş olması ile ilişkilendiren yorumlar gördüm. Kastedilen bu değil elbette; Türkiye'nin bir savaş tehlikesine maruz kalması durumu.

Aksi halde, İran-Irak savaşı da Türkiye'nin sınırlarında yapıldı, Karabağ Savaşı da çok yakınımızdaydı vs. Yanlış yorumluyorsam, lütfen uluslararası hukukçular düzeltsin.

Bir de Türkiye'nin savaşta olma hali var ki, o zaman her şey tamamen Türkiye'nin takdirinde. Bunlar dışında Boğazlardan geçiş rejiminde ana ilke "serbestlik"tir & Md. 28.'e göre, sözleşmenin süresinden bağımsız olarak, bu ilkenin "sonsuz süresi olacaktır". @threadreaderapp unroll