Thread by @imTolstoyevski

Sabit kur vs Dalgalı kur
Spekülasyon vs Manipülasyon
Devalüasyon vs Değer kaybı
Dolar vs "Milli Para"
Kur krizi vs Borç krizi

hakkında bir zincir. "Bilmeniz gereken her şey" değil de, aklıma gelenler.

1/ Öncelikle, o kadar "versus" demişken: Muhammed Ali vs Joe Frazier

2/ Sabit kuru öğrenirken aklımda hep aynı soru vardı: NİYE HERKES BUNU YAPMIYOR?

Bir ülke parasını dolara eşitleyebiliyorsa niye dalgalı kurla uğraşıyoruz?

Bu soru, "para basabiliyorsak niye borcumuzu ödeyemiyoruz" ile aynı aileden. Cevap da aynı: Her şeyin bir bedeli var.

3/ Diyelim lirayı dolara sabitledik, 1'e 5. Herkes hep bu fiyattan alıp satmak zorunda.

Ticaretimizi dolarla yapıyoruz. Katar'a portakal sattık, 20 dolar kazandık, bunu TR'de bozdurduk, 100 lirayla yedik içtik

Piyasada lira aynı, dolarsa bollaştı. E kur nasıl sabit kalacak?

4/ Merkez Bankası, lira rezervini kullanarak ülkeye soktuğun doların yarısını satın alıyor ve kasasına kitliyor. Artık piyasada 20 değil de 10 yeni dolar var. Ek olarak da 50 lira (MB'nın rezervinden çıkıp dolaşıma giren).

Yeni giren paranın oranı 10/50 = 1/5. Kur sabit kaldı.

5/ Ertesi gün Suudilerden 100 dolara petrol alacaksın. Yani piyasadan dolar eksilecek. Bunun etkisini karşılamak için, bu sefer de rezervdeki doları satıp piyasadan lira çekiyorsun.

Yani "sabit kur" deyince kur sabitlenmiyor, MB'nın sürekli müdahalesi lazım. Yoksa karaborsa.

6/ Bunu anlamadan önce: Şu ana kadar anlattığım sisteme "pegging" deniyor. Dolar veya bir döviz sepeti üstünden bir hedef tutturulmaya çalışılır. Dolayısıyla Euro'nun tam 6 değil de 5.95 olması, doların 5 değil de 5.05 olması filan normaldir.

Sabit kurun yaygın hali bu.

7/ Katı sabit kurda ise resmi kur dışında alışveriş yasak. Ama MB işini yapmazsa, piyasa gerçekleri bunu dinlemez.

Bunun en fantastik halini Burma'da görmüştüm. Havaalanındaki kur 1 dolara 6 kyat idi. Dışarda, sokak aralarında, milletin önerdiği fiyatı bir tahmin edin. 10? 20?

8/ Tam 4000 kyat! Devlet sopası belki 2+2'yi 5 yapar ama 6'yı 4000 yapamaz.

Sabit kuru tutturmak zor. Piyasayı kur dalgalanmalarından korunmanın bedeli, MB'nın dev döviz rezervlerine sahip olması. Bu döviz de ülkeye bedavadan gelmiyor, ya ihracat ya da malvarlığı satışı olacak.

9) Rezervleri eriyen ve sabit kuru koruyamayan ülkeler, piyasayı yansıtmak için DEVALÜASYON a gider ve hedef kuru günceller.

Devalüasyon: devletin bilerek yaptığı.
Değer kaybı: piyasanın organik biçimde yaptığı.

Bunu ben de bazen yanlış kullanıyorum:

https://twitter.com/arda_tunca_at/status/1029744756660862978

10) Devalüasyon, ticaret açığının bir sonucu değil, onu engelleyen bir strateji de olabilir. Örnek Çin:

Kuru düşük tutup (piyasadan dolar çekip), vatandaşın alım gücünü, hayat kalitesini ve ithalatı düşürürsün ama ihracat da artar (ucuz işçilik). Yani net döviz girişi artar.

11) Bu yeni dövizi MB satın alır. Yani ABD'ye mal satan Çinli, kazandığı dolarını devlete satıyor ve dolar bollaşmamış (değerlenmemiş) oluyor.

MB bu dolarları alacak parayı nereden buluyor? Onu basarak. Vatandaşın zaten fakir kalmıştı, üstüne enflasyon oldu.Ama MB dolar zengini.

12) Gördüğünüz gibi bu bir denge oyunu:

Enflasyon (fakirlerin hayat kalitesi), ithalat (kalan herkesin hayat kalitesi), ihracat ve yerli sanayinin gelişmesi arasında bir denge var. MB da bu süreçte aktif bir rol alıyor.

Çin bunu iyi kötü becerdi, peki patlak bir örnek var mı?

13) 1997'de Tayland hem kendini yaktı, hem de bölgeyi.

Tayland 90'larda çılgınca büyüdü. Ülkeye giren döviz ihracatla değil yatırım ve borçla olmuştu. Ve o yatırımlar bir türlü katma değeri yüksek üretime dönüşmedi.

Millet lastiğin patlayacağını sezdi ve spekülasyon başladı.

14) SPEKÜLASYON : Piyasa koşullarını sezip risk almak.

MANİPÜLASYON: Yalan haber yayarak piyasa koşullarını değiştirmek ve piyasa kendini düzeltene kadar keriz silkelemek (veya insider trading).

@mahfiegilmez şurada anlatmış:

https://twitter.com/mahfiegilmez/status/1029680378779459584

15) Biz spekülasyonu küfür gibi kullanıyoruz, halbuki pazarlama deyimiyle "early adopter"lar: Risk alıp, düşük gördükleri bir değere yatırım yaparlar.

Böylece aşırı düşük fiyatlar olmaz. Fiyat yükselince satarlar, yani balonları indirirler. Dolayısıyla düzenleyici etkileri var.

16) Eğer az spekülatör varsa uç fiyatlar olabilir, manipülasyon da daha olası olur. Çok spekülatör varsa, fiyat aralıkları daralır. (Law of large numbers).

Çoğumuz, bunların peşinden giden koyunlarız. Kaybedince de kazanan herkesi "manipülatör" sanıyoruz.

Tayland'a dönelim:

17) Lastik patlarken 1 dolar 25 baht'a sabitlenmişti.

Özel sektör borç ödemeleri geliyor, MB rezervleri az, ihracat az. Bunu gören yatırımcı kaçmaya başladı. Nasıl kaçıyorlar?

Yatırımlarını satıp döviz alarak. Yani döviz iyice revaçta oluyor, kuru sabit tutmak iyice zorlaşıyor.

18) Devalüasyona gitmeleri lazımdı ama o zaman alımgücünün düştüğü kabak gibi belli olacaktı.

Bakın, alımgücü her halükarda düşüyor. Kur rejimi ve para politikaları buna deva değil. Üretim ve tüketim arasındaki farka bakar o.

Fakat politikacılar, faturayı ödemek istemezler.

19) Neyse sonunda döviz rezervi bitince zorla DALGALI KUR a geçildi.

Bu sistemde isteyen istediği fiyata döviz alım satımı yapar. Yani aslında tek bir kur yok, ama referans olarak alınan fiyatlar var (Tahtakale, Kapalıçarşı, Melih Gökçek'in diktiği saat kuleleri).

20) Bahtsız Tayland'ın bahtı, bir anda 25'ten 40'a düştü (56'da dip yapmış).

Ülkenin en büyük finans şirketi battı. Atıyorum, 25 bahttan 1 milyar $ kredi almış dışardan, vatandaşa dağıtmış, şimdi geriye faizle 1.1 milyar ödemesi lazım, ama tanesi 40 bahttan bu parayı bulamıyor.

21) Sonunda bunları IMF kurtardı, 15-20 milyar borç verip

IMF'yi bizim AKP'liler de, muhalif tayfa da pek anlamıyor. 10 kişiden 9'unun diyeceği "emperyalist kapitalist ağababaları". Kalan 1 kişi de Tom Cruise zaten.

Çok kısa IMF'ye değinelim, sabit kurla alakalı çünkü:

22) 1944 Bretton Woods anlaşması sonucu IMF'nin rolü, uluslararası kurların düzenlenmesiydi. Doların değeri altına endeksleniyor, diğer paralar da dolara.

Yani savaş sonrası dönemde uluslararası bir SABİT KUR rejimi var, IMF de bu rejimdeki ayarları (devalüasyonlar) gözetecek.

23) 70'lerde dolar aşırı değerlenince Bretton Woods çöküyor. Ama IMF yokolacağına, rolünü genişletiyor: ekonomik kriz önleme/sınırlama.

Şimdi bir, normal dalgalanmalarla oluşan krizler var, IMF buralara dev bir kredi kartı gibi çalışıyor. Yani diyelim 5000 dolar maaşın var ama

24) düğün yüzünden bankada paran kalmamış ve tam da o sırada araban bozuluyor. Tamir edecek paran yok. İşe gidebilsen dünya kadar para kazanacaksın ama gidemediğin için tamir parasını da kazanamıyorsun.

Kredi kartından önce, üretken insanlar bile böyle saçmalıklarla boğuşuyordu.

25) Fakat bir de ekonomi politikaları yüzünden krize girenler var. Yani aynı ülkeyi aynı dönemde 10 kez yönetseler, 10'unda da krize sokacaklar.

IMF bunlara bazı reform şartları karşılığında para veriyor ancak. Yani finansman + makroekonomik danışmanlık hizmeti. +

26) Yani IMF'ye muhtaç olmak kötü, ama IMF şeytan olduğu için değil. Sana başka kimsenin vermediği (doğrudan yatırımla, borçla, sıcak parayla vs) parayı veriyor.

Ve zorla değil, şartlarını beğenmiyorsan alma, git başkasını -kendi vatandaşın dahil- ikna et sana yatırım yapmaya+

27) Dolayısıyla bizimkilerin "IMF'ye ihtiyacımız yok" böbürlenmeleri bir noktaya kadar haklı, ama Katar'dan acil 15 milyar dolar dilenecek seviyeye gelmişsek, bu noktada şunun hesabını yapmak lazım:

Katar sana hangi şartlarla o finansmanı sağlıyor? IMF'ye kıyasla nasıl?

28) Senelerdir birkaç milyarlık IMF borcu ödemekle övünürken, bir yandan da 400+ milyarlık dış borç stokuna eriştik. Bunca laf sonrası, şimdi IMF'ye dönüş daha mantıklı olsa bile yapamayacağız, yahut yine fantastik bir u-dönüşü izleriz havuz medyasından.

Neyse Tayland diyorduk:

29) Dolarla değil de "milli para" baht ile ticaret yapsalar ne olurdu? Hani bizimkiler diyor ya, "dolar güvenilirliğini yitirmiştir" diye...

Kur oyunlarının etkisi sınırlı, asıl mesele üretim tüketim. Sen Rusya'ya lirayla portakal sat, onlardan rubleyle doğalgaz al, n'olur?

30) Doğalgaz kadar portakal satamadığın için rubleye karşı değer kaybedecek paran. MB ruble rezervini eritecek.

Ve bir süre sonra dolara karşı da değer kaybetmiş olacaksın çünkü dolar-ruble dengesi neredeyse sabit. (arbitraj denen konuyla ilgili)

Bu da bizi son kısma getiriyor:

31) Kur krizlerinin çoğu "spekülatif atak" filan değil birer semptomdur. Altında yatan şey finansman krizidir. Ve geçici finansmanla geçecek bir kriz de değil, borç krizi.

Bunu anlamak için, baştaki kavramlara döenyim: Bu finansman durumuyla, sabit kur uygulasaydık ne olurdu?

32) Cari açığımıza bakıp, devalüasyonu öngörenler dövize hücum ederdi (5 lira olmadan 3 liralık sabit kurdan dolar alırlardı, paraları bitene kadar).

Kuru 3'te sabit tutmak için MB'nin tüm rezervleri biter ve normalden aylar önce devalüasyona zorlanırdık. Spekülatif atak budur

33) Yani illegal bir durum yok ama büyük cari açık + sabit kur yüzünden zayıfsın ve işi bilenler senin parana karşı konum alıyorlar, aldıkça da kaderini çizmiş oluyorlar.

Bizim dalgalı kurda o şekilde bir atak çok daha etkisiz. Dolayısıyla "operasyon" suçlaması iyice manasız.+

34) Kriz tabakaları, yüzeyden temele:

kur -> finansman (yatırım, sıcak para) -> dış borç (çoğu özel sektör) + siyasal faktörüler (MB baskısı) -> ticari açık -> üretkenlik krizi.

Üretime odaklanarak bitireyim şu zinciri:

35) TR'de işgücüne katılım az (hele kadınlar), katılıp iş bulabilen daha da az, o işlerde katma değeri yüksek üretim yapan iyice az.

Bu kalemlerin hepsinde OECD sonlarındayız ama sanki bambaşka bir ülkeymişiz gibi tüketiyoruz, devletiyle özeliyle bir masal aleminde yaşıyoruz.

unroll @threadreaderapp

Ek: "Katma değer" konusunda veri bulmak ve yorumlamak daha zor ama şunu bırakayım:

Bilgi ve iletişim teknolojileri (bizden kötü tek ülke Meksika)
data.oecd.org/chart/5g9V