Tweet

Kapheros

23 Oct, 25 tweets, 13 min read

Gerçekte yaşayıp yaşamadıkları, yaşadılar ise de nerede bulundukları kesin olarak bilinmiyor.
Yapılan kültür araştırmaları ve rivayetlere göre Bursa'da Ulucami'nin imalatı esnasında çalışan 2 işçi oldukları belirtiliyor.

(Kambur Bali Çelebi) Karagöz, demirci ustası,
(Halil Hacı İvaz ) Hacivat ise duvarcı ustası.

Gölge oyunu tekniğinin Türk toplumunda ne zaman kullanılmaya başlandığı hakkında kesin bir bilgi yoktur.
Bir görüşe göre Çinlilerden Moğollara onlardan da Türklere geçmiştir.

Daha sonra da Türk akınlarının istikametine paralel olarak batıya geçmiştir.
Bu tekniğin Türk halk kültüründe ortaya çıkışı ve ne zaman Karagöz ve Hacivat olarak biçimlendiği hakkında değişik görüşler vardır.

Bunlardan en yaygın olanı Ulucami’nin inşaatı sırasında Bursa’da geçmiştir. Cami inşaatında çalışan demirci ustası Kambur Bali Çelebi (Karagöz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacivat) arasında geçen nükteli konuşmaları

dinlemek isteyen işçiler işi gücü bırakıp onların etrafında toplanır, bu yüzden de inşaat yavaş ilerlermiş. Bu durumu öğrenen padişah her ikisini de idam ettirmiş.

Daha sonra çok pişman olan padişahı teselli etmek isteyen Şeyh Küşteri başından beyaz sarığını çıkarıp germiş ve

arkasına bir şema (ışık) yakarak ayağından çıkardığı çarıkları ile de Karagöz ve Hacivat’ın tasvirlerini canlandırıp nükteli konuşmalarını tekrar etmiş. O tarihten sonra da Karagöz oyunları değişik mekanlarda oynanır olmuş.

Günümüzde de Karagöz perdesine Şeyh Küşteri meydanı denir ve Şeyh Küşteri, Karagözcülüğün piri kabul edilir.

Evliya Çelebi'nin rivayetine göre 1623 yılında yapılan şenliklerde Karagöz ve Hacivat oyunları sergilenmiş, hatta sultan IV. Murad'ta izlemiştir.

17. yüzyılda bugünkü halini alan Karagöz ve Hacivat oyunları, Sultan Abdülhamid döneminde siyasi mizah olduğu için sansürlenmiştir.

Karagöz, deve veya manda derisinden yapılan insan, hayvan veya eşya şekillerinin (tasvir) çubuklara takılıp arkadan verilen ışıkla

beyaz perde üzerinde hareket ettirilmesi esasına dayanan bir gölge oyunudur. Karagöz oynatan sanatçıya “hayali” adı verilir. Hayaliler, oyunun yaratıcısıdır ve gösteri sırasında seyircinin özelliklerine göre oyunda değişiklikler yapar,

sahnelerin yerlerini değiştirip, konuyu günceller. Karagöz oyununda konular, komik öğeler öne çıkarılarak işlenmekte, çifte anlamlar, abartmalar, söz oyunları, ağız taklitleri belli başlı güldürü ögeleri olarak yer almaktadır.

Karagöz, oyununun başrol oyuncusudur.
Okumamış, cesur, tepkilerini açıkça gösteren, çabuk öfkelenip kavga eden, yalancılığa ve ikiyüzlülüğe tahammül edemeyen gerçekçi bir halk adamıdır.
Hacivat, Karagöz’ün tam tersi bir tiptir.

Eğitim görmüş, iyi konuşan, bilgili, kişisel çıkarlarını önde tutan, kurulu düzeni kabul etmiş, içten pazarlıklı, nabza göre şerbet veren, tüm mahallelinin akıl danıştığı, yardım istediği kurnaz bir tiptir.

Oyununun diğer tipleri Zenne, Çelebi, Tiryaki, Beberuhi, Laz, Kayserili, Kastamonulu, Rumelili Arap, Kürt, Arnavut, Frenk/Rum, Ermeni, Yahudi, Matiz, Külhanbeyi ve Çengidir.

Esnek yapısı itibariyle doğaçlamaya ve güncel olayların işlenmesine son derece açık olan Karagöz perdesi, zamanının en önemli toplumsal yergi vasıtasıydı.
Halkın beğenmediği hükümet kararlarını eleştirdiği ve kamuoyunu temsil ettiği dönemler vardır.

Osmanlı’nın son dönemlerinde Karagöz sanatçıları devlet ileri gelenlerinden bazılarının hırsızlığını, rüşvetçiliğini vs. perdede canlandırdıkları için bu taşlamalar çok keskin bulunmuş, oyunlar yasaklanmış, devlet ileri gelenlerinin perdeye yansıtılmaları ağır cezalara bağlanmış.

Karagöz ve Hacivat gölge oyunu bir çerçeveye gerilmiş patiska arkasında bir ışık kaynağından faydalanılarak oynatılır. Perdeye "Ayna" denir.
Perdenin iç tarafında perdenin altında tahtadan bir raf bulunur.
Buna da "peş tahtası" denir. Oyunun araç ve gereçleri bu rafta bulunur.

Oyunun araç ve gereçleri zil, tef, kamış, düdük (nareke) perdeyi aydınlatacak kandil veya ampuldür. Ayrıca Y şeklinde çubuklar vardır. Bunlar birden fazla tasviri tutmaya yarar. Tasvir, perde üzerindeki görüntüdür.

Karagöz ve Hacivat kuklaları 32 ya da 40 cm boyutunda olup deve, sığır, ya da manda derisinden yapılır.

Karagöz ve Hacivat oyunları 4 bölümden meydana gelir. Giriş (Mukaddime), Diyalog(Muhavere), oyun(Fasıl),
Bitiş (Etilog)

Karagöz ve Hacivat hakkında ikinci söylenti şu şekildedir: Hacivat Mekke'den Bursa'ya gidip gelen tanınmış biridir. Karagöz ise İstanbul Tekfuru Konstantin'in seyisidir. Tekfur onu yılda bir defa sultanına gönderir. Karagöz de bu ziyaretlerde Hacivat ile sohbet ederdi.

Onların söyleşmeleri gölge oyunu olarak oynatılır.

Daha az bilinen bir söylenti ise Filibeli Mithat Bey'in Bursa Belediye Başkanı Muhittin Bey'e yazdığı mektupta şöyle geçer: Karagöz Orhaneli Karakeçili aşiretinden Kara Oğuz adlı bir köylüdür.

Adı Kara Öküz'e çevrilir ve arkadaşı Hacı Ahvad ile düzenledikleri oyun Şeyh Küşteri'nin ilgisini çeker.

en az 4 yüzyıl boyunca ramazanlarda, bayramlarda, sünnetlerde, kahve toplantılarında geçerli olan Karagöz, içinde bulunduğu toplumun bir çeşit ibret aynası olur ve

tiyatro, sinema, televizyon öncesi dönemlerin temsil gereksinimini karşılar.

Her sanatçı kendi döneminde, Karagöz ve Hacivat gölge oyununa yeni konular eklemiştir. Sanatçılar dönemin şartlarına göre konuları şekillendirirdi.

Hacivat: Hasretinle beni koyup gidenin, hoş geldin.
Karagöz: Hasta iken turşu suyu içenim, boş geldin
Hacivat: Gel Karagöz, gidelim Göksu’ya yiyelim dolma.
Karagöz: Sümüklü burnumu ye de, namerde muhtaç olma..

Günümüzde hala Karagöz ve Hacivat'ın gerçek kişiler olup olmadığı netleşmiş değildir, tartışmalar devam etmektedir.

Artık sadece bir avuç gönüllü tarafından yaşatılmaya çalışılmaktadır….