Thread by @LvdSt

Ik werd een aantal keer getagd onder een vraag van @overlistener, die graag meer van de stikstofcrisis wil begrijpen. Ik bedacht me dat ik eigenlijk nooit een basisdraadje heb gemaakt. Dus bij dezen: stikstofcrisis voor dummies. Hoe komt het en waar staan we nu? (1/45)

Het stikstofprobleem is niet nieuw: het is er al tientallen jaren. Nederland is een vruchtbare delta die zeer geschikt is voor landbouw. Mede daardoor is het een dichtbevolkt land geworden. Met behoorlijk wat industrie, havens met containerschepen en erg veel wegen. (2)

Al die functies leiden tot het ontstaan van stikstofverbindingen. Dieren (ook mensen) produceren ammoniak (NH3) vooral als poep en plas bij elkaar komen en een chemische reactie aangaan. Verbrandingsmotoren stoten stikstofoxiden (NOx) uit. (3)

Die verbindingen noemen we in de volksmond meestal 'stikstof', in elk geval in de context van de stikstofcrisis. NH3 en NOx zijn niet hetzelfde. NOx is - kort door de bocht - bijvoorbeeld schadelijker voor de gezondheid. (4)

De stikstofcrisis draait echter om de effecten van deze stikstofverbindingen op de natuur. Hoewel ook daar de uitwerking van beide stoffen iets verschilt, maakt de optelsom van alle NH3 en NOx dat er te veel stikstof in de bodem terecht komt. (5)

Alle planten hebben stikstof nodig om te groeien. Er zijn planten die behoefte hebben aan een stikstofrijke omgeving, en planten die juist in een stikstofarme omgeving gedijen. Als alle natuur stikstofrijk wordt, verdwijnen er soorten planten... (6)

...En uiteindelijk ook dieren die die planten eten. Of dieren die deze dieren weer eten. Ook voor minder stikstofgevoelige soorten is te veel stikstof trouwens niet goed, want de hele voedselbalans in de grond groeit in feite scheef. (7)

Dit probleem is dus niet nieuw. Nederland is zich er al tientallen jaren in toenemende mate van bewust dat hier iets aan moet gebeuren. Er zijn ook al forse stappen gezet: ten opzichte van 1990 is de stikstofuitstoot in Nederland meer dan gehalveerd. (8)

Overigens hoor ik van criticasters van de agrarische sector nog wel eens dat boeren niks willen doen. Dat is dus niet zo: er is al veel bereikt. Ik hoor ook van boeren nogal eens dat andere sectoren niks doen. Dat is ook niet zo: ook de NOx-uitstoot daalde al fors. (9)

Waarom hebben we het dan juist de laatste anderhalf jaar steeds over stikstof, en eerder niet of in elk geval veel minder? Dat is omdat de rechter het Nederlandse stikstofbeleid - de PAS genaamd - op 29 mei 2019 van tafel veegde. (10)

Het stikstofoverschot in de natuur is ondanks de daling namelijk nog niet opgelost. Er komt in veel van onze beschermde natuurgebieden nog altijd zo veel stikstof terecht dat er soorten onder druk staan. Terwijl Nederland de plicht heeft die soorten te beschermen. (11)

Dat deed Nederland met de PAS onvoldoende. De PAS kende een soort boekhouding waarmee Nederland een verwachte stikstofdaling in de toekomst alvast kon inboeken om nu alvast een vergunning te verlenen voor een project/bedrijf dat extra ging uitstoten. (12)

In de grafiek is - mede daardoor - ook te zien dat de dalende stikstoflijn afvlakt. In sommige natuurgebieden kwam er per saldo zelfs méér stikstof bij. En dat mag dus niet, volgens de rechter. (13)

Sinds de PAS-uitspraak zit de overheid met een gigantisch probleem. Ontwikkelingen die ervoor zorgen dat er stikstof neerkomt ('deponeert') in de natuur, mogen alleen doorgaan als er gegarandeerd minstens zo veel stikstofdepositie wordt voorkomen. (14)

Daardoor is iedereen nu teruggeworpen op een enorm ingewikkeld systeem. Wie bijvoorbeeld een fabriek wil beginnen, moet eerst voor iedere hectare aan beschermde natuur berekenen wat het effect is. En als er een effect is, zorgen voor compensatie. (15)

Vooral de industriële stikstof (NOx) is heel vluchtig. Er komt relatief weinig dichtbij neer, maar de stikstof waait wel honderden kilometers weg. Zo kan een serieuze fabriek dus compensatie moeten zoeken voor alle(!) natuur in Nederland. (16)

Er is sinds dat PAS-vonnis eigenlijk een soort patstelling. Er kan eigenlijk niks zolang er geen maatregelen komen die glashelder aan kunnen tonen dat de stikstofdepositie op al die specifieke natuurgebieden daalt. Ofwel: iemand moet ergens stikstofruimte inleveren. (17)

Dit is wel een cruciaal punt om de discussies goed te begrijpen: er zijn eigenlijk twee stikstofcrises. De natuurcrisis op lange termijn in het begin van dit draadje. En de juridische crisis op korte termijn die ontwikkelingen onmogelijk maakt. (18)

Daarbij spelen een paar sectoren de hoofdrol. Allereerst de bouw: zij zijn vooral slachtoffer in dit verhaal. De uitstoot van de sector is zeer beperkt. Maar ook een heel klein beetje stikstof in de natuur is taboe. En dus kwamen projecten stil te liggen. (19)

Dan het verkeer: we zijn met z'n allen 100 per uur gaan rijden. Dat helpt de natuur maar nauwelijks. Maar het schept wel wat ruimte om vergunningen af te geven. Zeker voor kleine uitstoters met een groot maatschappelijk belang, zoals bouwprojecten. (20)

Het wegverkeer heeft wel een groter aandeel in de totale stikstoftaart. Mogelijk wordt die ook nog wat onderschat doordat cijfers minder goed in beeld zijn. Voor wegen geldt een rare uitzondering: compensatie voor natuur ver weg hoeft niet. Er geldt een 'afkapgrens' bij 5km. (21)

De industrie dan: die heeft een groter aandeel aan uitstoot (uit de schoorsteen) dan depositie (op de natuur). Veel waait - omdat NOx dus erg vluchtig is - de grens over. Althans volgens de modellen waarop de berekeningen zijn gebaseerd. (22)

Andere sectoren die behoorlijk bijdragen zijn de zeescheepvaart (internationale afspraken over schonere motoren zouden kunnen helpen, maar die zijn er niet van vandaag op morgen) en consumenten/huishoudens (moeilijk op te sturen). (23)

De grootste twee taartpunten - samen bijna driekwart van de depositie - zijn echter 'buitenland' en 'landbouw'. Aan buitenland kunnen we niet heel veel doen, behalve afspreken dat Belgen, Duitsers en Britten ook wat aan hun stikstofuitstoot doen. (24)

Daarbij is trouwens wel de opmerking van belang dat we als Nederland veel meer stikstof naar het buitenland exporteren dan dat er vanuit het buitenland hier neerdaalt. (25)

Blijft over de landbouw, of in dit geval vooral de veehouderij. Die heeft een aandeel van ongeveer 40 procent in de totale stikstofdepositie, en bijna tweederde als je het buitenland buiten beschouwing laat omdat we daar weinig aan kunnen doen. (26)

Het is in die zin logisch dat er erg naar de veehouderij wordt gekeken om het stikstofoverschot terug te dringen. Maar tegelijkertijd is het wantrouwen in de agrarische sector jegens de overheid groot. Dat gaat veel verder dan stikstof. (zie draadje) (27)

https://twitter.com/LvdSt/status/1184536253385117698?s=20

De stikstofcrisis voedt dat wantrouwen nog eens extra. Het zou bijvoorbeeld best logisch zijn om een regeling te bedenken in de trant van: boeren leveren (op vrijwillige basis) op korte termijn een deel van hun dieren in en worden daarvoor gecompenseerd. (28)

Dat schept immers ruimte om vergunningen vlot te trekken en de juridische crisis op te lossen. Dit soort opties komen echter niet eens op tafel. Want elke boer denkt bij dit scenario: die dieren krijg ik nooit meer terug. Geef ze een vinger en ze pakken mijn hele hand. (29)

Dat komt omdat de overheid nog steeds niet echt weet wat ze in de toekomst met de landbouw wil. Minister Schouten streeft naar 'kringlooplandbouw', maar de invulling van die term is zo vaag dat iedereen er zijn (tegenstrijdige) verhaal op plakt. (30)

Zo kun je betogen dat je in Nederland een grote voedingsindustrie hebt die restproducten kwijt moeten. Varkens eten alles en kunnen al die aardappelschillen en mislukt banket opeten. Flinke varkenshouderijen zijn dus ideaal. (zie verhaal) (31)

ed.nl/brabant/varken…

Maar vanuit diezelfde gedachte over reststromen kun je ook redeneren zoals de WUR hier. Als we dieren houden voor de reststromen en vruchtbare grond gebruiken voor ons eigen eten (en niet voor veevoer), gebruiken we land het efficiëntst. (32)

wur.nl/nl/show/Kringl…

Er zijn oneindig veel manieren om van mening te verschillen over hoe we tot een duurzame landbouw komen. Duidelijk is wel dat het huidige systeem knelt, al is het maar economisch voor boeren zelf. En ondertussen is er dus geen duidelijke visie maar wel een stikstofcrisis. (33)

Dat maakt dat boeren Schouten, die niet echt lijkt te weten wat ze wil, nogal eens beschuldigen van een dubbele agenda. Ze heeft ook een ondankbare rol in een coalitie met @TjeerdD66 (halveer de veestapel) en @JacoGeurts (ik ga geen gedwongen krimp meemaken). (34)

Veel boeren worden door de juridische crisis heel rechtstreeks geraakt. Bijvoorbeeld omdat ze voorheen nooit een vergunning nodig hadden, maar sinds de PAS-uitspraak ineens wel. Maar die vergunning kunnen ze dan weer niet krijgen, want er is geen stikstofruimte. (35)

Als er ondertussen wel weer wegen worden aangelegd of huizen worden gebouwd, levert dat dus scheve gezichten op. Ook is er veel onvrede over de 'stikstoftransfermarkt' die sommige provincies hebben opengesteld. (36)

Wie een weg wil aanleggen of een fabriek wil bouwen, kan nu namelijk zelf een boer uitkopen om die stikstofruimte te vergaren. Boeren vrezen dat dat massaal gebeurt en de positie van de sector verzwakt. (37)

ed.nl/binnenland/pro…

Het gevaar van het gebrek aan visie bij de overheid is niet alleen dat overleg met de agrarische sector in wantrouwen blijft hangen. Het gevaar is ook dat de overheid beslissingen over de landbouw gaat nemen puur vanwege stikstof, en niet vanuit een breder perspectief. (38)

Het is bijvoorbeeld qua stikstof heel aantrekkelijk om zo veel mogelijk melkvee rondom natuurgebieden weg te saneren. Want koeien zijn de grootste uitstoters. Toch is dat in iets breder perspectief niet per se de beste oplossing voor landschap en natuur. (39)

Natuurgebieden zijn bijvoorbeeld vaak gebaat bij een hoge(re) grondwaterstand. In de zone rondom zo'n natuurgebied krijg je dus ook relatief natte grond, waarop geen aardappels te telen zijn. Maar die wel perfect en passend zijn om koeien te laten grazen. (40)

Ook op macroniveau is het denk ik wel van belang om de stikstofcrisis in perspectief te plaatsen. De bredere vraag is niet: 'hoe lossen we de stikstofcrisis op', maar 'hoe komen we tot een duurzaam en leefbaar (platte)land'. (41)

En dan vallen afwegingen wellicht weer anders uit dan als je alleen naar stikstof zou kijken. Kijk je naar stikstof, dan zijn veehouders de grote uitstoters. Kijk je naar CO2, dan kom je eerst bij energievoorziening en industrie uit. (42)

Ook een reële discussie is of we wel 160 natuurgebiedjes in Nederland moeten willen hebben. Misschien is twee grote in Frankrijk op wereldschaal wel veel beter. Waarbij we dan in Nederland accepteren een soort megastad-met-platteland te worden. (43)

Maar los van dat dit een beetje gechargeerd is (de Waddenzee en Veluwe zullen velen het behouden wel waard vinden), is het een achterhaalde discussie. We hebben ons in Europa verbonden aan het beschermen van deze gebieden en daarbij zijn we tegen de lamp gelopen. (44)

En dat is uiteindelijk vooral de crux. De natuurcrisis is een best groot en reëel probleem. Maar de juridische crisis is eigenlijk nog groter. En die is er dus omdat we ons telkens niet hebben gehouden aan afspraken om de natuur beter te beschermen. (45)

En daarnaast is er dus ook een forse opgave om tot een toekomstbestendige landbouw te komen. Daarbij lijkt het vooral nodig dat a) de overheid zelf weet waar ze heen wil en b) dat er breder dan stikstof wordt gekeken. Een schone taak voor een volgend kabinet. (46/eind)