Thread by @EasyRid04682094

#LetsTalkDesign odc. 33: Ciało kobiety, ciało Chrystusa
Ikonoklaści w gruncie rzeczy mieli rację. Przedstawianie Boga prowadzi do neopogaństwa, gdyż łatwo może przerodzić się w przekonanie że Bóg rzeczywiście obecny jest obrazie. A przecież obraz - to przedmiot, a więc idol.

Bóg zakazał wszak oddawania czci idolom.
Dlatego pierwsi chrześcijanie mieli raczej wrogie podejście do wizerunków, preferując symbole. Jednak po wejściu nowej religii do mainstreamu, procesy syntezy z kulturą antyczną okazały się nie do powstrzymania

W VI wieku pojawiają się ikony z klasztoru Św. Katarzyny na Synaju, które śmiało określić można jako nową - całkowicie chrześcijańską! - sztukę. Czerpiącą z antyku, ale przekształcającą go w coś radykalnie nowego.

Odnawiały one tradycję malarstwa hellenistycznego, przeniesioną do Egiptu za pośrednictwem portretów trumiennych z Fajum. Te ostatnie - wytwór greko-egipskiego synkretyzmu - były naturalistyczne, ale zamiast przedstawiać rzeczywistość, idealizowały ją by upiększyć zmarłego.

Reguły definiujące to, co dziś nazywamy malarstwem ikonowym, a przede wszystkim ich teologiczne podłoże sformułowano dopiero pomiędzy VIII a IX stuleciem, w toku blisko stuletniej kontrowersji ikonoklastycznej. Argumentom obrazoburców przeciwstawiono subtelny wywód teologiczny:

przedstawienie Boga w jego istocie jest niemożliwe (a podejmowanie takich prób byłoby bałwochwalczym bluźnierstwem), jednak możliwe jest przedstawienie Boga Wcielonego. Ikona nie ma być jednak tylko wizerunkiem lecz pośrednikiem w odczuwaniu boskiej (choć wcielonej) obecności

Wyjaśnijmy obrazek z pierwszego tweeta, bo na pewno nie zwróciliście na niego uwagi: przedstawia Jana VII Gramatyka, ostatniego patriarchę-ikonoklastę, usiłującego wymazać wizerunek Chrystusa. Został porównany do żołdaków, podających Chrystusowi żółć na gąbce i marnie skończył.

Tak ikona stała się tym czym jest: obiektem zawierającym w swojej materii cząstkę boskości; i w ten sposób drogi malarstwa wschodniego i zachodniego rozeszły się bezpowrotnie. Rolę pośrednika w kontakcie materii z Bogiem na Zachodzie spełniały relikwie; obrazy - tylko opowiadały.

Ikona natomiast nie (tylko) opowiadała, lecz pozwalała doświadczyć Boga w jego cielesnej postaci. Dlatego obcowanie z nią, ale i sam proces jej przygotowywania stal się przeżyciem mistycznym; i stąd wzięło się, nieco pretensjonalne w polszczyźnie określenie "pisać ikonę"

W tradycji ruskiej (i staropolskiej), dwuznaczność słowa писать (pisat') doskonale oddaje religijny aspekt tworzenia: ikona to Słowo, które stało się Ciałem; Ewangelia też jest ikoną. Twórca nie maluje obrazu, on odsłania Boską rzeczywistość, tak jak odsłoniło ją wcześniej Słowo

Dlatego ikony malowane są według szczegółowego kanonu, zdefiniowanego przez kolejne sobory. Dlatego, choć ich style ulegają zmianie, wydają się mieć tak mało cech indywidualnej artystycznej ekspresji. Mają być niezmienne. Ale niezmienność rodzi stagnację. Mistykę zabija rytuał.

Czy decyzja Nowosielskiego, aby w 1942 wstąpić do ławry Świętego Jana Chrzciciela była rzeczywiście motywowana religijnie? Syn Ukraińca, żołnierza Petlury, ma podczas wojny niebieską kennkartę. Jest uprzywilejowany w stosunku do Polaków, ale może trafić do wojska. Nie chce.

Nowicjat pozwala mu poznać bliżej sztukę ikonopisarstwa i ten motyw jego powołania wydaje się równie ważny. Wychowany jako grekokatolik, zawsze będzie wskazywał 2 źródła swojego malarstwa: przedwojenne wizyty w Muzeum Ukraińskim (ikony!) i pielgrzymkę do Ławry Poczajowskiej

"Ja, malarz polski, duchowo narodziłem się w Ławrze Poczajowskiej. (...) tego spotkania nigdy nie zapomnę. (...) Wszystko to, co później w ciągu życia realizowałem w malarstwie, było, choćby nawet pozornie stanowiło odejście, określone tym pierwszym zetknięciem się z ikonami"

Nowosielskiemu nie było dane zostać mnichem. Powraca do Krakowa, utraciwszy wiarę zarówno w Boga, jak i w jakąkolwiek przynależność narodową. Podobnie jak wielu innych twórców, po 1945 odreagowuje wojnę. Erotycznym sadyzmem.

Jednak stopniowo, ciało kobiety w jego obrazach ulega czemuś, co i on, i krytycy określają mianem sakralizacji. Próbując przekroczyć granicę między cielesnym i duchowym, poszukuje uniwersalnej formuły, początkowo poprzez abstrakcję.

Po okresie eksperymentów, Nowosielski wypracowuje własną formułę przedstawiania kobiecego ciała - ciała w specyficzny sposób idealizowanego, przedstawiającego nie tyle kobiecość, co (wszech)obecność kobiecości.

Synteza następuje w ikonie. Obrazy religijne Nowosielskiego są prawdziwymi ikonami w tym sensie, że stoi za nimi poważna refleksja teologiczna i przeżycie religijne. Droga artysty od fascynacji pięknem liturgii, poprzez grozę wojny i świadomie wybrany ateizm prowadzi go do Boga.

Wierzył w niego głęboko, choć z dużym lekceważeniem dla aspektów instytucjonalnych i formalnych. Jego pogarda dla "dogmatycznego" malarstwa ikon tradycyjnych była legendarna (nazywał je zarazą). Nigdy też nie określał swojej pracy "pisaniem" ikon.

A jednak "pisał" je dużo bardziej prawdziwie niż zawodowi ikonopiścy. I wielu kapłanów doceniało jego twórczość, dzięki czemu podziwiać możemy dekoracje wielu podlaskich cerkwi, zyskujących dzięki niemu - i prof. Aleksandrowi Grygorowiczowi - nowy blask.

Jednak nierzadko dla prawosławnych jego idea sztuki okazywała się zbyt kontrowersyjna. Wierni odrzucili ikonostas dla cerkwi w Orzeszkowie oraz ikony dla cerkwi w Klejnikach.

Wiele straciliśmy też na konserwatyzmie ks. Dziewiatowskiego z soboru Św. Trójcy w Hajnówce. Niezwykła budowla proj. Grygorowicza opierała się na koncepcji Nowosielskiego, obejmującej również wystrój wnętrza i kolorystykę obiektu. Sprzeciw proboszcza uniemożliwił jej realizację.

Malarstwo sakralne Nowosielskiego znalazło za to entuzjastów wyznania katolickiego, dzięki czemu powstały trzy niezwykłe dzieła: polichromie w kościele Ducha Świętego w Tychach (ratują beznadziejny pomysł architektoniczny Niemczyka)

... freski w kościele Opatrzności Bożej w Wesołej

... oraz - tu muszę popaść w dygresję - kościół mojego dzieciństwa, w którym ja również, jako dziecko, uczyłem się obcować z ikoną. Ikoną w wersji Jerzego Nowosielskiego.

Krakowskie osiedle Azory nie jest miejscem do którego docierają turyści; w sumie może lepiej. W każdym razie, jakbyście tam trafili, to w razie czego mówcie że jesteście za Wisłą. I koniecznie odwiedźcie kościół Franciszkanów pw Niepokalanego Poczęcia NMP

Zaprojektowany przez Przemysława Gawora i Małgorzatę Grabacką, jest świetnym przykładem dobrego soc-modernizmu. Wnętrze zaś zawiera niezwykłą Drogę Krzyżową Nowosielskiego, a w bonusie jeszcze witraże Jerzego Skąpskiego!

W 1999 Jerzy Nowosielski przestał malować. "Jurek postanowił umrzeć. Odłożył wszystko. Koniec!" Ostatnim jego dziełem był krzyż dla kościoła Dominikanów na Służewie.
Zmarł 21 lutego 2011.

Nie jest wymieniany wśród największych polskich malarzy współczesnych (choć stał się najdroższym!). Nigdy nie przebił się na Zachodzie; dostrzegano co najwyżej jakieś-tam podobieństwo jego kobiet do Modiglianiego, ale wymiar duchowy jego sztuki pozostawał zbyt obcy.

Może taki jest... zbyt polski. Polsko-ruski. Człowiek który połączył mistycyzm z awangardą. Syn katoliczki, prawosławny z wyboru. Malarz ikon dla katolików. Artysta, w którego twórczości, oprócz wielu innych aspektów, odbija się też dziedzictwo I Rzeczypospolitej. Wielokulturowe.

Przypominam, że jeśli ktoś chce wesprzeć starania o stypendium @MKiDN_GOV_PL dla cyklu #LetsTalkDesign, to może wysłać maila na adres: [e-mail] i napisać, że mu się #LTD podoba.
EOT