Thread by @ibrahimmturhan2

Merkez Bankası Başkanı, basında yer alan mülakatta; “Türkiye'nin risk priminin bu kadar yüksek olmasına çok anlam veremediğini” söylemiş.
Zaten anlayabilse sorunun en az bir kısmı çözülmüş olurdu.

İşe yarayacağından kuşkuluyum ama iyi niyetle anlamasına yardımcı olmaya çalışalım.
Kredi temerrüt takası primiyle ölçülen ülke risk primi de kredi derecelendirme kuruluşlarının verdiği kredi notu da aynı şeyin göstergesidir; borçları zamanında ve tam olarak geri ödeyebilme gücü.

Bankacılık mesleğinden olduğu için kendisinin de iyi bileceğini tahmin ettiğim üzere kredi değerliği beş başlıkta incelenir.
Bunlara (İngilizcedeki karşılıklarının baş harflerine atfen) “kredinin 5 C’si” adı verilir.

1)Capacity
2)Capital
3)Collateral
4)Character
5)Conditions

1️⃣Borç ödeme gücü (capacity)
Borçlunun gelirlerinin ve nakit varlıklarının borç faizlerini ve gerektiğinde borçlarını tam ve zamanında ödemeye yetip yetmediğini ölçer.
Son dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranının arttığı bir gerçek. Ama hâlâ cari açık veriyoruz.

Üstelik üretimin girdisi durumundaki enerji, ham madde ve bazı kritik yarı mamüllerde yapısal olarak ithalata bağımlıyız.
Ayrıca geçmiş dönemde tanık olduğumuz üzere dış politika riskleri, ekonominin yaratabildiği döviz gelirini de ödenmesi gereken borcu da etkileyebiliyor.

Dahası, yürürlükte olan Kamu Mali Kontrol ve Yönetim yasasına da aykırı olarak, Hazine’nin, bütçede açıkça yer verilmeyen yükümlülükleri olduğu, KÖİ projeleri yüzünden gerçekte kamu borcunun görünenden fazla olabileceği, görev zararı uygulamasına geri dönüldüğü biliniyor.

Bankacılık kesiminin sorunlu alacakları da borç geri ödeme gücünü olumsuz etkiliyor. Bankalar, defter değerlerinin ancak yüzde 25’i ila 40’ı kadar piyasa değeri taşıyorsa, bu konuyla ilgili herkes bir sorun olduğunu anlar. Yabancı yatırımcı kamuya yük gelebileceğinden endişeli.

2️⃣Sermaye (capital)
Sermayeden söz konusu olduğunda, devletler durum farklı. Buna en yakın ölçüt ülkenin resmi uluslararası rezervleri. Burada geçen dönemde hiç uğruna ve boşu boşuna saçıp savrulan, arka kapıdan satılan rezervleri ve #128MilyarDolarNerede sorusunu hatırlayalım.

Teorik olarak geri ödenmesi gerekebilecek yükümlülük olan swaplardan sonra net rezervin eksi olması bir yana, brüt rezervlerin kaç aylık ithalatı karşılayacağı ya da kısa vadeli dış borçlara oranı dikkate alındığında Türkiye gibi bir borçluyu Sn. Başkan nasıl değerlendirirdi?

Mülakatta rezervler konusunda IMF’nin ölçme ve değerlendirme yönteminin kullanılması gerektiğine vurgu yapmış.
Acaba IMF’nin gelişen piyasa ekonomileri için uyguladığı rezerv yeterlilik göstergesine (ARA_EM metric) göre Türkiye’nin görece durumu hakkında değerlendirmesi nasıldır?

3️⃣Teminat (collateral)
Ülke risk primi söz konusu olduğunda teminat Hazinenin itibarı ve ekonominin büyüklüğüdür. Son dönemde iç borçların kura ve faize duyarlılığının arttığını, ayrıca TL’nin döviz karşısında değerinin istikrarlı olmadığını Merkez Bankası görmüyor olamaz.

GSYH’yı bir tür teminat olarak kabul edelim. Sonuçta Hazinenin vergi gelirleri GSYH’ya bağlı. Kredi veren bir bankacı elindeki teminatın 2013’te 958 milyar dolar (ABD’ye oranla yüzde 5,7) iken geçen yıl 230 milyar değer kaybettiğini (yüzde 3,4’e düştüğünü) görse ne yapardı?

4️⃣Kişilik ve niyet (karakter)
İşte bence yüksek risk priminin bam teli burası…
Geçmişte güven veren bir duruş sergileyen borçlunun son dönemdeki davranışlarında çarpıcı değişiklikler gözleniyor. Bu da kredi değerlendirmesini kuşkusuz etkiliyor.
Kısaca özetleyelim:

a) Geçmişte siyasal olarak istikrarlı bir görünüm sergileyen borçlu, içeride ve dışarıda sık sık krizlerle anılan bir hale gelmiş. İşin tuhafı bu krizlere neden olan konularda istikrarlı bir duruş da sergilemiyor. Sık sık manevra yapıyor. Ama huzursuzluk ve endişe hakim olmuş,

b) Borçlu hünün birinde anlamlı bir gerekçe yokken kendisine de yararlı olan bir pazarı (yurt dışı TL piyasası, Mart 2019) yok ediyor. Geçmişte verilen sözlere güvenip TL pozisyon almış yatırımcılar büyük sıkıntı yaşıyor. Dahası bir de düşman ilan ediliyor ve baskıya uğruyor.

c) 1980’den beri iyi-kötü işleyen bir piyasa ekonomisi ve 1990’dan beri sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir ekonomi iken her şey anlık olarak değişebilen düzenlemelerle belirlendiği bir yer haline geliyor. Güvenceler anlamsızlaşıyor, öngörülebilirlik kalmıyor.

c-devamı)
Kurallar oyunun ortasında değişebiliyor ve herkese aynı uygulanmıyor.

d) Denetim bir baskı ve tehdit aracı olarak kullanılmaya başlıyor. Siyasal otorite telefon talimatlarıyla özel şirketlerde fiyat belirlemeye, hatta yöneticileri değiştirmeye kalkışıyor.

e)Resmi verilere, devletin istatistiklerine güven sarsılıyor.

f)Birçok işlem, şeffaf olmayan yöntemlerle ve yerleşik teamüllere, hatta düzenlemelere aykırı biçimde yapılmaya başlıyor.

g)Karar süreçleri kurumsallıktan uzaklaşıyor. Aynı konuda birbiriyle çelişen kararlar alınıyor

Şimdi biraz da Sn. Başkanın en üst makamında oturduğu kuruma bakalım.
(i) Temmuz 2019’dan sonra 20 ayda TCMB başkanları üç kez görevden alındı.
(ii) Para politikasının araç bağımsızlığı yasaya aykırı biçimde ihlal edildi. Para politikasına hükümet karar vermeye başladı.

(iii) Öngörülebilirlik ve inandırıcılık kalmadı. “Enflasyonda kalıcı düşüşe işaret eden güçlü göstergeler oluşana ve orta vadeli yüzde 5 hedefine ulaşıncaya kadar politika faizi, enflasyonun üzerinde bir düzeyde oluşturulmaya devam edilecektir.” dedikten sonra faiz indirildi.

(iv)TL’yi savunacak hiçbir güvenlik duvarı kalmayınca yurt içi yerleşikler kurum düzeyinden bağımsız döviz talep etmeye başladı. Bu, yabancı para cinsinden borç geri ödeme gücüne ilişkin endişeleri körükledi.
(v)Öngörülebilir bir gelecekte enflasyon hedefine ulaşmak imkansız oldu

En kötüsü ise bütün bunlar konudan anlayan herkesin apaçık gözleri önündeyken,
karar alıcıların bu durumu görmezden gelmeyi, sorumluluklarının gereğini yerine getirmekten kaçınmayı, kısa süreli çıkarlar uğruna görevlerini ihmal etmeyi ısrarla sürdürüyor olması.

Bazı durumlarda ise durumun ciddiyetini hiç anlamadıklarını ve konuyu gerçekten bilmediklerini düşündüren tavırlar sergiliyorlar.
Fed’in bu yıl varlık alımını azaltmaya başlamayacağına güvenerek faiz indirmek, faiz kararının gerekçesi olarak müteahhitlerin tepkisini söylemek gibi

Umarım Türkiye’nin risk priminin neden bu kadar yüksek olduğunun, TL’nin neden güven vermediğinin anlaşılmasına katkımız olur.
Mesleğimiz gereği ve iyi niyetle…

Ölçüt, ülkelerin sahip olduğu rezervin gereken rezerve oranı. Dolayısıyla 1’den büyükse iyi, küçükse kötü diye okumak gerekiyor.
IMF’nin son verisine göre durum şöyle:

Brezilya %160,8
Hindistan %197,2
Endonezya %121,4
Meksika %128,4
Ortanca değer %108,5

Türkiye %74,7❗️