Thread by @ibrahimmturhan2

Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, “Üniversite, evrensel değerler temelinde bilimsel bilginin üretimi, öğretimi ve öğrenimiyle uğraşan hocalar ve öğrenciler birliğidir. Akıl, özgürlük ve çeşitlilik üniversiteyi tamamlayan, niteleyen temel kavramlar.” demiş.

En üst yargı organının başkanı @AYMBASKANLIGI Arslan’ın
“aklı kullanmak zihinsel bir kimlik ve ergenlik meselesidir” vurgusuyla Aydınlanmaya ve düşünsel vesayete atıfta bulunmasını çok umut verici buldum. İflah olmaz bir iyimserim.
…
Buradan hareketle biraz serbest çağrışım…

Totaliter düşünceler insanı düşük görür, ona güvenmez. Dayattıkları dogmaların sorgulanmasından korkan sistemler akla düşmandır, insan aklını vesayet altına almayı amaçlar. Bu vesayet, “üst otoritenin” yönlendirmesine bağlı olmadan insanın kendi aklını/mantığını kullanamamasıdır.

Kant; “Sapere aude! ‘Aklını kendin kullanma cesaretini göster’ sözü şimdi Aydınlanmanın parolası olmaktadır”
der ve Aydınlanmayı, insanın bu vesayetten özgürleştiği ölçüde erginliğe erişmesi olarak tanımlar.
Aklın kullanılması kadar bunun yöntemi, işlenecek girdiler de önemlidir

İnsan beyni, sürekli anlamlı örüntüler, nedensellikle anlamlandırabileceği kalıplar arar. İnsana diğer canlılar karşısında üstünlük sağlayan, bu soyut düşünebilme ve modelleme yetisidir. Olgular ve gelişmeler arasında bağıntı kuran akıl, oluşları anlamlandırarak açıklamaya başlar

Örüntüler ve bağıntılarla geliştirdiği açıklayıcı modeller, insana kestirimde bulunma, tahmin yapma gücü sağlar.
Bir adım sonrası ise, nedensellikleri kullanarak olmasını istediği şeyleri olduracak, istemediklerini önleyecek girişimlerde bulunmak, doğayı yönetmek/yönlendirmektir

İnsan türüne gelişiminde sıçrama yapma olanağı sağlayan bu özellik, aynı zamanda bazı sorunlar da doğurdu. Doğaya ilişkin bilgimizin yetersiz olduğu yerde, anlayamadığımız şeyler ve durumlar için hikayeler kurgulamaya başladık. Bu kendimizi güvende hissetmemizi sağlıyordu.

Doğa-üstü (metafizik) böyle doğdu. Doğa güçlerinin hem üretken hem yıkıcı olabileceğini gözleyen insan bunlara tanrısallık atfetti. Aynı zamanda güneş, yağmur, fırtına, deprem tanrılarını hoşnut edip öfkelerinden korunmaya ve lütuflarını garanti altına almaya çabaladı.

Bugün bile Endonezya’nın Java adasında yaşayan Tengger kabilesi üyeleri, her yıl Bromo Yanardağı'nın zirvesindeki kratere tarım ürünlerini veya besi hayvanlarını atarak kurbanlarını sunuyor, “dağın kızgın tanrısını” kendilerinden hoşnut ederek sakinleştirmeye çalışıyor.

Gecenin karanlığında başımızı ışıl ışıl parıldayan göğe kaldırıp bakmamız meraklı doğamızın gereğiydi. Örüntüler arayan insan beyni, yıldızların düzenli biçimde hareket ettiğini, dahası yıldızların konumları ile yağışlar ve nehir taşkınları arasında ilişki olduğunu fark etti.

Yıldız kümelerinin şekillerinde bildiği varlıkları “görmek” ve burçları yaratmak, tanımladığı örüntüleri hikayeleştirerek tahmin modelleri üretmek, sonra da bunu nesiller boyu aktarılacak kutsal bir anlatıya dönüştürebilmek insan türünün doğaya egemenlik kurma çabasının eseridir.

Bilgimiz arttıkça akıl ve bilim yoluyla açıklama gücümüz de arttı. Ateşler fışkırtan volkanların kızgın tanrılar değil yerkabuğunun mağma katmanına uzanan çatlakları olduğunu biliyoruz.
Yaşam kaynağı elementlerin yıldızlardan geldiği gerçek olsa da Jüpiter tapınakları yapmıyoruz.

Doğa/fizik alanı genişledikçe doğa-üstünün/metafiziğin alanı daralıyor.
Yeryüzü’nün evrenin merkezi olduğuna, Güneş’in ve diğer bütün gök cisimlerinin onun etrafında döndüğüne ilişkin
çıplak gözle yapılan gözlemlere dayalı ilk modelden Big Bang’e geçmek 500 yılımızı aldı.

Bu dönüşüm tarih boyunca kolay ve sükunet içinde de olmadı. Yerleşik açıklama çerçevesini benimseyenler, değişimi mevcut toplumsal düzene yönelik tehdit olarak gördü. Yeniliğin getirdiği değişimin sonucunda güçlerini ve konumlarını yitireceklerinden korkanlar değişime direndi.

Galileo’nun, Bruno’nun uğradığı baskı ve işkenceleri sadece “Ortaçağ karanlığının umacıları” şablonuyla açıklamak, indirgemecilik olur. Bruno’yu kazığa bağlayıp yakanlar, bütün bir inanç sistemini, buna dayalı ekonomik, siyasal ve toplumsal düzeni savunuyordu.

Akıl üzerine koyulan vesayet, alternatif kurguları, yenilikleri ve değişimi önlemenin kullanışlı bir aracı olarak görüldü.
“Aklınız ermez… Bunlar akılla açıklanmaz… Bilim nedir ki…
Bu konuları sorgulamak bizi aşar…Bu sorular tabudur…” vb. kalıplar vesayetin yansımaları oldu.

Bir parantez açarak 19. yüzyılın kaba pozitivizmini kastetmediğimi vurgulayayım.
Aklın hatasız yargı ve çıkarım gücü olduğunu, gözleme dayalı yöntemin kusursuz, kısacası bilimin eksiksiz ve kutsal olduğunu savunmuyorum kuşkusuz. Bu konudaki felsefi tartışmalardan da haberdarım.

Bununla birlikte, post-modern felsefe, anarşist bilgi kuramı gibi epistemolojik bilim eleştirilerinin ve görecelilik, eş-ölçülemezlik gibi eleştirel yaklaşımların özünde paradigma içi tartışmalar olduğunu akılda tutmakta yarar var. Buradan dogmatizme destek aramak beyhudedir.

Ayrıca tarih bize hümanist değerler taşımayan, bireysel düşünce özgürlüğünün ve eleştirel aklın önünü açmayan, bir başka deyişle evrensel ve kolektif olduğu kadar özel alanda da işlevsellik kazanmayan bir Aydınlanmanın, kolaylıkla rasyonel despotizme dönüşebileceğini gösterir.

Modern dönemde de totaliter ideolojiler, insan aklını teslim alan benzer kurgular üretti. Kendilerine”bilimsellik” atfetseler de yanlışlanamaz -hatta sorgulanamaz- kesin yargıları vardı. Bu bakımdan da dogmatizmin en koyusunu hem de bilimin geliştiği bir çağda temsil ettiler.

Pol Pot’un Kültür Devrimi’nden Baas rejimlerine kadar bir dizi modernleştirme hareketi Aydınlanmacı Despotizme örnektir.
Çok uzağa gitmeye gerek yok.
12 Eylül’ün darbeci paşaları da kendilerince yerleşik düzeni korumak için çabalıyordu, 28 Şubat’ın “Aydınlanmacı” şahinleri de.

Aydınlanma, bireyin ‘şimdi ile ilişkisini’ özerk özne olarak kurması, modernlik ise “şimdiyi kahramanlaştırma”dır. Despotizmin ve dogmatizmin geleneksel ve dinsel kurguların ürünü olabileceği gibi modern ve seküler görünümlü anlayışlar içinden de çıkabileceğini unutmamak gerekir.

Demokratik ve insancıl bir Aydınlanma özgürlük, eşitlik, adalet ve çoğulculuk temelinde kurulabilir. Bu bağlamda @AYMBASKANLIGI Başkanı Arslan’ın; “insanı güdülmesi gereken bir sürü” olarak gören despotizme karşı akıl, özgürlük ve çeşitlilik kavramlarını öne çıkarması çok önemli.

Anayasa Mahkemesi’ne göre idari, mali ve bilimsel özerkliğin üniversite özerkliğinin ayrılmaz unsurları olduğuna dikkat çeken Arslan’ın şu vurgusu da önemli:
“Bunlardan birine yönelik müdahale diğerlerini de etkileyecek, üniversite özerkliğini ciddi anlamda sakatlayacaktır.”

İktidara demokratik çerçevede eleştiriler yönelten öğretim üyelerine yönelik baskıların arttığı, demokratik protesto haklarını barışçıl biçimde kullanan öğrencilerin şiddete maruz kaldığı ve cezalandırıldığı bir ortamda @AYMBASKANLIGI ‘nın bu yaklaşımının benimsenmesini dilerim.