Başlayalım mı?
1) Maaş mı daha önemlidir? Yoksa çalışma saatleri mi? Mutlaka bu sorunun yanıtı kişiden kişiye değişir. Ne var ki bir tanesi özellikle önemli olsaydı, bu anketlerde ortaya çıkmasını beklerdik. Bu anket benim değil; şimdi anlatacağım etkiyi göstermek üzere çok kez tekrar edildi.
2) Aslında bu anket sonuçları iktisat teorileri açısından önemli: Kahneman ve Tversky'nin beklenti teorisinden önceki klasik fayda kuramlarının "kayıtsızlık eğrisi" ve "marjinal ikame oranı" kabullerini sarsıyor. Basitleştirerek açıklamak adına terim kullanmayacağım. Başlayalım:
3) "Kör ölür badem gözlü olur" diye bir atasözümüz vardır. Yeterince açıklayıcı: Bir şeyin kıymetini kaybı halinde takdir edebildiğimize dair bir taşlama. Aslında "kayıptan kaçınma" dediğimiz bir olgunun sonucu bu. Başka anketlerle şöyle göstermiştik:
4) Klasik iktisada göre 200 TL kazanmak ile 200 TL kaybetmek arasında bir fark yoktur ve mevcut gelir durumumuzla bağlantısı irdelenmemiştir. Klasik kuramlara göre insan adeta hesap makinesi gibi rasyoneldir (Bu konudan şu konuşmada biraz bahsetmiştim: )
5) Oysa insan için kaybın acısı, kazancın keyfinden büyüktür. Kayıp duygusu beyinde acı, tiksinme gibi bölgelerce algılanırken, kazanç ödül kısmında ateşlenir Bu ikisinin yaşattığı duygu farkı, "200 TL'nin alınışı / verilişi" arasında irrasyonel bir fark ortaya çıkarır.
6) Bu da "kayıptan kaçınma" dediğimiz geniş kapsamlı bir olguyu ortaya çıkarır. Az evvel paylaştığım eski anketlerdeki "alırken garanti, verirken riske yönelmemiz" kayıptan kaçınmanın bir sonucudur. Bunun bir sonucu daha var: Sahiplik etkisi! (Kör ölür badem gözlü olur)
7) Sahiplik etkisi, geçen yıl Nobel Ekonomi ödülünü alan @R_Thaler'in keşfidir. Hocasının 35$'a satın aldığı şarabı 100$'dan elinden çıkarmaya bile razı olmadığını görünce bunda bir bit yeniği olduğunu fark etmiş (Thaler'in literatüre kattıkları hakkında: )
8) Bir malı elde etmeden önce katlanmaya razı olduğunuz maliyet, sahip olduktan sonra "kaybetmeye" razı olduğunuz değerden küçüktür. Yani kabaca "sahip olunca kıymeti artar". Bir otomobilin 30 bin ettiğini düşünüyorsanız, alınca "35'ten gitmesi gerektiğini" düşünmeniz de bundan.
9) Sahiplik etkisi bırakın bir mala sahip olmayı "ona sahip olduğunuzu düşündükten" sonra bile gerçekleşir. Yapılan deneyler, insanların sahip olmadığı ama sahip olduğunu düşündüğü nesneler hakkında bile "daha yüksek fiyat çektikleri" sonucunu ortaya koymuş (beyin böyle bir şey).
10) Şimdi... Gelelim anketlerimize... Normalde "kayıtsızlık eğrisi" kabulüne göre "boş gün / maaş" arasında tercih yaparken "toplam fayda" sabit kaldığı sürece:
a) "çok da fark etmez" ya da,
b) Toplulukta maaş / boş gün hangisi önemliyse o yönde tutarlı bir sonuç
çıkmalıydı.
a) "çok da fark etmez" ya da,
b) Toplulukta maaş / boş gün hangisi önemliyse o yönde tutarlı bir sonuç
çıkmalıydı.
11) Önce bir referans çerçevesi sunmuştuk: 5 günlük çalışma, X miktarında maaş. Eğer günü %20 artırır, maaşı %20 azaltırsam (ya da tersini yaparsam), anketlerde tutarlı bir sonuç görmeliydik (Birinde EVET, birinde HAYIR). Ama görmedik. İkisinde de HAYIR fazla. Çünkü...
12) Muhtemelen katılımcılar soruları yanıtlarken hep "kayba" odaklandılar (kayıp ödülden daha şiddetli algılanıyordu, hatırlayın):
- 1 gün daha tatil, bu güzel, AMA gelirim %20 düşecek! Düştükten sonra ne yapayım boş günü?
- Maaşım artacak iyi, AMA maaşı harcayacak gün nerede?
- 1 gün daha tatil, bu güzel, AMA gelirim %20 düşecek! Düştükten sonra ne yapayım boş günü?
- Maaşım artacak iyi, AMA maaşı harcayacak gün nerede?
13) Burada 5 gün çalışmanın bir denge noktası olduğu yönünde itiraz edilebilir: Haklılık payları da olabilir, ama miktarın ne olduğunu belirtmediğim için bu itiraz zayıf. Ayrıca bu anket/deney farklı sayılarla tekrar tekrar yapıldığında da sonuç pek değişmiyor.
14) Belirtmekte fayda var, bir yandan @VarHicYok ile tartışıyoruz: Anketler bu durumu sizlere daha iyi anlatabilmem için birer vesileydi. Süper izole ortamda yapılmış, muazzam ölçme araçları değil :) Neticede Twitter anketi. Çok ciddiye almayın.
