Thread by @iuefsosyoloji

Homeros’un Ilias ve Odysseia destanları her edebiyatseverin bir şekilde haberdar olduğu metinlerdir. Çünkü bu destanlar klasik edebiyatın başlangıç noktasıdır ve Batı edebiyatları için de temel teşkil ederler. Gelin Homeros’a ve bu destanların tarihine birlikte bakalım… 🔎

Ilias ve Odysseia, antikçağ kültürünü ve edebiyatını anlamak isteyen her araştırmacının, her edebiyatseverin aralayacağı ilk kapıdır. Ne de olsa bu destanların müellifi olarak bilinen kişi, yani Homeros, Platon’un Devlet’teki deyişiyle, “bütün Yunanistan’ı eğiten şair”dir.

Peki sözlü geleneğin bir ürünü olarak kabul edilen bu destanlar, ilk ne zaman söylenmiştir? Homeros’a gelinceye değin ne kadar kılık değiştirmiştir? Homeros’un bu destanlara katkısı ne olmuştur?

Dahası bu şiirlerin kendisine atfedildiği Homeros kimdir? Gerçek bir kişi midir, yoksa bu şiirleri icra eden şairlerin kullandığı bir mahlas mıdır?

Homeros adı verilen bu kişi, kendi zamanına değin dilden kulağa aktarılan bu şiirleri derleyen ve onları bir başlık altında toplayan ilk şair midir? Bu şiirleri yalnızca sözlü geleneğin bir uzantısı olarak mı söylemiştir, yoksa yazıya da geçirmiş midir?

Kendisinden sonra ortaya çıkan ve Homerosoğulları diye ünlenen gezgin şairler topluluğuyla nasıl bir ilişki içindedir?

İşte Homeros’un bu destanların ardında kaybolan kimliği ve eserini ne zaman, ne şekilde icra ettiği hakkındaki sorular, antikçağdan bu yana araştırmacıların zihnini meşgul etmiştir.

Hatta modern dönemlerde de Friedrich August Wolf’tan Gregory Nagy’e kadar pek çok araştırmacının “Homeros Sorunu” başlığı altında tartıştığı temel konuların özünü oluşturur.

Homeros tartışmalarının seyrini değiştiren kişi ise, 20. yüzyıl başlarında yayımladığı eserlerle söz konusu destanların sözlü kültürün bir ürünü olduğunu ileri süren Milman Parry’dir.

Antikçağ boyunca kaleme alınan hayat hikâyeleriyle Homeros’un kimliği aydınlatılmaya çalışılır. Ancak farklı kaynaklardan beslenen rivayetlerle örülü bu bilgiler ihtilaflıdır. Genel eğilim, İÖ 9/8. yüzyılda Batı Anadolu kıyılarında doğup büyümüş kör bir şair portresi çizer.

Homeros, İÖ 9/8. yüzyılın insanıdır, ama kendisine atfedilen şiirler, İÖ 12. yüzyılın olaylarını anlatır. Temel konusu, Çanakkale’nin Hisarlık mevkiinde bulunan Troia’nın sâkinleriyle Yunan anakarasından sökün edip gelen Akhalar arasındaki savaştır.

Ilias destanı, 10 yıl boyunca kıran kırana mücadelelerle geçen bu savaşın son demlerini konu edinir: “Peleusoğlu Akhilleus’un gazabını terennüm et haydi tanrıça, Akhalara sayısız felaket getiren o uğursuz gazabı” >>

>> dizeleriyle başlar ve yaklaşık 16.000 dize boyunca savaşın bütün hengâmelerini ve savaşan tarafların duygu durumlarını anbean tasvir eder.

Odysseia adlı diğer destandaysa söz konusu savaşa katılan kahraman Odysseus’un eve dönüş yolculuğu anlatılır. Sokrates-öncesi filozoflardan Sofistlere, Platon’dan Aristoeles’e bu metinler tartışma ve inceleme konusu edilir, Yunan kültürünün ve eğitiminin omurgasını oluşturur.

Ayrıca Romalı devlet adamı ve filozof Cicero’nun tanıklığına göre, İÖ 6. Yüzyılda tiran Peisistratos tarafından Atina’da derlenip toparlanmış ve kayda geçirilerek Olympia şenliklerinde okunmuştur.

Metinler üzerine ayrıntılı çalışmalar ise İskenderiye’de başlamıştır. Hatta Homeros’un kimliği, şiirlerinin tutarlılığı gibi temel sorunların temeli burada atılır.

Kütüphanenin yöneticilerinden Ephesosolu Zenodotos ile Byzantionlu Aristophanes başta olmak üzere pek çok âlim, Homeros metinleri üzerine eğilir, nüshaları toplayıp düzenler, bu metinlere ilişkin sözlükler ve şerhler kaleme alırlar.

Homeros metinlerinin modern anlamda ilk edisyonu, Demetrios Khalkokondyles tarafından 1488 yılında Floransa’da yapılır. Bu tarihten sonra da çeşitli elyazmalarını temel alan edisyonlar birbirini izler. Avrupa dillerine çevirisi ise 16/17. yüzyılları bulur.

Homeros metinleri dilimize 19. yüzyılın son çeyreğinde çevrilmeye başlanır. Nâim Fraşeri, İlyada: Eser-i Homer adıyla 1885 yılında, Selanikli Hilmi ise İlyas yahud şâir-i şehir Omiros adıyla 1898 yılında birer çeviri yayımlar. Ama bunlar destanın yalnızca ilk bölümünü içerir.

Bu destanların ilk eksiksiz çevirisi Ahmet Cevat Emre’ye aittir. Bunu Azra Erhat ile A. Kadir’in “İlyada” ve Odysseia” çevirileri izler. Bu çevirilerin ardından Avrupa dillerinden Türkçeye pek çok çeviri yapılır.

Ancak bir klasik filolog olarak ilk defa Azra Erhat tarafından dilimize aktarılmış olan çeviriler yarım asrı aşkın bir süredir literatürdeki yerini korumaktadır.

19. yüzyıl Homeros çalışmaları açısından bir dönüm noktasıdır. Arkeolojiye ve edebiyata meraklı bir tüccar olan Heinrich Schliemann’ın Çanakkale’de giriştiği kazılar, Homeros destanlarında anlatılan olayların tarihsel gerçekliğini ciddi anlamda tartışmaya açar.

Yaptığı kazılar sonucunda Schliemann, Troia hazinelerini bulduğunu dünyaya ilan eder. Ancak bulduğu bu hazineler, gerçekten Homeros’un destanlarına konu olan Troia’ya mı aittir?

Schilemann, meslekten bir arkeolog olmadığından, Troia’nın bütün tarihsel katmanlarını bir hamlede altüst eder ve arkeologlara hangi katmanın Homeros’un Troia’sı olabileceğini çözmek gibi zorlu bir miras bırakır.

Homeros’la ilgili çeşitli söyleşiler için bakınız:
-
-

Homeros’un destanlarının icrasına bir örnek olarak bakınız:
- oeaw.ac.at/kal/sh/demodok…

Homeros paylaşımını arkadaşımız Cânâ Vilken ÇORAKLI hazırladı.

Çok teşekkür ediyoruz.