Thread by @Sotiropoulos

#CharlieHebdo και κράτος: η λεπτή αλλά σαφέστατη γραμμή που διαχωρίζει την ελευθερία της έκφρασης από τον μισαλλόδοξο λόγο με κριτήριο το θρήσκευμα #thread

Η Γαλλική Δημοκρατία αποφάσισε να στηρίξει πολιτικά την βέβηλη σάτιρα του αντιθρησκευτικού και αντικληρικαλιστικού περιοδικού Charlie Hebdo που έχει υπάρξει θύμα τρομοκρατικών ενεργειών από φανατικούς ισλαμιστές στο παρελθόν.

Είναι μια απάντηση και στην πρόσφατη φρικτή ανθρωποκτονία (αποκεφαλισμό) καθηγητή που χρησιμοποίησε βέβηλα αντιμουσουλμανικά σκίτσα στο πλαίσιο της διδασκαλίας του.

Το Charlie Hebdo δεν περιορίζει βέβαια την σάτιρα του στο ισλάμ και τον Μωάμεθ, αλλά δημοσιεύει και σκίτσα με σκληρές σεξουαλικές ή ακραία απαξιωτικές σκηνές που αφορούν ιερά πρόσωπα και άλλων θρησκευμάτων, όπως του Χριστιανισμού και της Εβραϊκής θρησκείας.

Η πολιτική απόφαση του Μακρόν για υποστήριξη του περιοδικού με την φωταγώγηση δημόσιων κτιρίων με τα βέβηλα εξώφυλλα του περιοδικού έχει αποτελέσει αντικείμενο έντονου διαλόγου, κυρίως με την μομφή ότι το γαλλικό κράτος παρεμβαίνει σε μια διένεξη

ή ότι υποστηρίζει έναν ακραίο αντιθρησκευτικό λόγο που προσβάλλει πιστούς και αποτελεί μισαλλόδοξη επίθεση με κριτήριο το θρήσκευμα.

Το κράτος σαφέστατα έχει υποχρέωση να μην παρεμβαίνει σε διενέξεις και σε αντιδικίες που εκκρεμούν. Οφείλει να απέχει από σαφείς δηλώσεις που παραβιάζουν το τεκμήριο της αθωώτητας.

Καθήκον του είναι να εξασφαλίζει ένα θεσμικό περιβάλλον στο οποίο κάθε άποψη μπορεί να υποστηρίζεται από ιδιώτες, χωρίς να απαγορεύεται, εκτός εάν η διατύπωση παραβιάζει την νομοθεσία, οπότε ως κράτος οφείλει να παρεμβαίνει για να επιβάλλει τους ισχύοντες κανόνες δικαίου.

Από την άλλη πλευρά, το κράτος μπορεί να μην θρησκεύεται και να μην παρεμβαίνει, αλλά πολιτεύεται. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει κρατικούς πόρους όπως είναι η κρατική τηλεόραση για την προβολή μηνυμάτων για την υποστήριξη γενικών προταγμάτων

Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνεται σίγουρα και η ελευθερία της έκφρασης. Περιλαμβάνεται όμως και η θρησκευτική ελευθερία, όπως και η απαγόρευση δυσμενών διακρίσεων λόγω του θρησκεύματος του ατόμου. Η θρησκευτική ελευθερία δεν δίνει βέβαια σε κανέναν το δικαίωμα να αφαιρέσει

την ανθρώπινη ζωή ή να παραβιάσει τον νόμο. Αντίστοιχα, η ελευθερία της έκφρασης δεν περιλαμβάνει τον μισαλλόδοξο λόγο που στρέφεται κατά προσώπων ή ομάδων προσώπων λόγω του θρησκεύματός τους.

Που είναι λοιπόν η λεπτή αλλά σαφέστατη γραμμή που επιτρέπει στο Charlie Hebdo και στην Γαλλική Δημοκρατία την ανάρτηση ακραίων αντιθρησκευτικών σατιρικών σκίτσων, εξαιρώντας τον μισαλλόδοξο λόγο;

Η απάντηση βρίσκεται στην αντιρατσιστική νομοθεσία και την σχετική νομολογία των δικαστηρίων, ιδίως του ΕΔΔΑ και των δικαιοδοτικών οργάνων του ΟΗΕ.

Η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, στην ανάλυσή της για την ελευθερία της έκφρασης (Γενικό Σχόλιο 34/2011) έχει καλέσει τα κράτη να αποποινικοποιήσουν το αδίκημα της βλασφημίας.

Οι αναφορές εις βάρος θρησκευμάτων και μορφών ενός θρησκεύματος περιλαμβάνονται στο πεδίο της ελευθερίας της έκφρασης, έτσι ώστε η βλασφημία ως ποινικό αδίκημα να μην συμβιβάζεται με την ελευθερία της έκφρασης.

Οι σατιρικές ή και υβριστικές αναφορές εις βάρος θρησκευμάτων ή ιερών προσώπων καλύπτονται από την ελευθερία της έκφρασης, όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου των Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων, αλλά και στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των ΔτΑ.

Με βάση αυτή τη λογική αφαιρέθηκε και από τον Ποινικό Κώδικα του 2019 το αδίκημα της "βλασφημίας", επειδή κρίθηκε ότι η καθύβριση του θρησκεύματος αυτή καθαυτή δεν βάλλει κατά εννόμου αγαθού. Δηλαδή δεν προσβάλλει κάποια αξία που αναγνωρίζει το δίκαιο ως άξια ποινικής προστασίας

Αυτό που δεν επιτρέπεται είναι ο μισαλλόδοξος λόγος που στρέφεται κατά ατόμου ή ομάδας ανθρώπων λόγω του θρησκεύματός τους. Δεν μπορείς να στοχοποιήσεις δηλαδή φυσικά πρόσωπα, λόγω του θρησκεύματός τους (και μόνον), προκαλώντας βία, μίσος και θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια τους

Μια τέτοια στοχοποίηση απαγορεύεται από την αντιρατσιστική νομοθεσία και διώκεται ποινικά. Αυτή η ποινική δίωξη δεν παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης, γιατί αυτός ο μισαλλόδοξος λόγος δεν καλύπτεται από το πεδίο εφαρμογής της και συνιστά κατάχρηση του ελεύθερου λόγου.

Αυτές οι πράξεις διώκονται ποινικά και στην Ελλάδα. Επιπρόσθετα, κάθε ποινικό αδίκημα στο οποίο ο δράστης έχει επιλέξει το θύμα (και) λόγω του θρησκεύματός του, τιμωρείται με αυξημένη ποινή κατά το άρθρο 82Α του νέου Ποινικού Κώδικα.

Διότι ο νόμος δεν ανέχεται τέτοιες διακρίσεις και τέτοια κίνητρα για τα αδικήματα που τελούνται και τα θεωρεί βαρύτερες περιπτώσεις εγκληματικότητας.

Η ελληνική αντιρατσιστική νομοθεσία κάνει ακόμη ένα βήμα πιο πέρα και ποινικοποιεί και την υποκίνηση, προτροπή, πρόκληση, διέγερσης σε φθορά ή βλάβη π ρ α γ μ ά τ ω ν που χρησιμοποιούνται από άτομα ή ομάδες ατόμων (που θίγονται μεταξύ άλλων λόγω του θρησκεύματός τους),

κατά τρόπο που εκθέτει σε κίνδυνο την δημόσια τάξη. Εν προκειμένω, αντικείμενα που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της θρησκευτικής λατρείας και στοχοποιούνται κατά τα ανωτέρω από μισαλλόδοξο λόγο, προστατεύονται και αυτά από την ελληνική αντιρατσιστική νομοθεσία.

Δεν επιτρέπεται δηλαδή να χρησιμοποιηθούν λατρευτικά αντικείμενα κατά τρόπον που οδηγεί στην φθορά ή την βλάβη τους, εάν ο τρόπος αυτός θέτει σε κίνδυνο την δημόσια τάξη.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει αναγνωρίσει ότι επιτρέπεται ακόμη και ακραία σεξουαλική σάτιρα εις βάρος θρησκευτικών λειτουργών.

Στην απόφαση της 25.1.2007 (Vereinigung Bildender Künstler κατά Αυστρίας), το θέμα ήταν ένας πίνακας ζωγραφικής που παρουσίαζε κληρικούς και πολιτικούς σε ένα σεξουαλικό όργιο (ανάμεσα στους οποίους και την μητέρα Τερέζα).

Το έργο αφαιρέθηκε από έκθεση ζωγραφικής ύστερα από νομικές ενέργειες ενός από τα εικονιζόμενα πρόσωπα (πολιτικού), αλλά το ΕΔΔΑ έκρινε ότι αυτή η αφαίρεση αποτέλεσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης κατά το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ.

Η απόφαση της Γαλλικής Δημοκρατίας να φωταγωγήσει κτίρια με πρωτοσέλιδα του σατιρικού περιοδικού που έγινε σύμβολο από την τρομοκρατική επίθεση λόγω του περιεχομένου του είναι πρωτοφανής.

Θυμίζει όμως έντονα ότι οι φωταγωγήσεις δημόσιων κτιρίων με σύμβολα υπέρ αιτημάτων που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα ή άλλους γενικούς στόχους αποτελεί μια συνήθη πρακτική στις δυτικές δημοκρατίες.

Για παράδειγμα, κατά την εβδομάδα των Pride τα δημόσια κτίρια φωταγωγούνται με τα χρώματα του ουράνιου τόξου που αποτελεί την σημαία της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Είναι μια έκφραση υποστήριξης και συμπερίληψης από το ίδιο το κράτος.

Δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι παρέμβαση σε μια διένεξη ή σε μία αντιδικία

Είναι μια επιβεβαίωση θεμελιωδών αρχών που διέπουν την λειτουργία του πολιτεύματος και την ανάγκη ανάδειξης των αρχών του πλουραλισμού. Η Γαλλία δεν παρέχει απλώς τον χώρο για την ανάπτυξη του μηνύματος, αλλά εγκρίνει το ίδιο το μήνυμα, ως περιεχόμενο κι όχι μόνο ως σύμβολο.

Απο αυτή την άποψη, η απόφαση του Μακρόν είναι πιο ακτιβιστική από την ανάρτηση ενός συμβόλου ή από την φωταγώγηση. Το κράτος δεν συμπαρίσταται απλώς, αλλά αναλαμβάνει το ίδιο την ευθύνη για το περιεχόμενο.

Είναι σαφέστατα μια παρεμβατική πολιτική απόφαση. Δεν θεωρώ όμως ότι υπερβαίνει το πλαίσιο της διακριτικής ευχέρειας που έχει η πολιτική διαχείριση του θέματος.

Είναι βέβαια και θέμα περιεχομένου, ποια ακριβώς πρωτοσέλιδα έχουν αναρτηθεί και κατά πόσον ο μισαλλόδοξος λόγος τους στρέφεται και κατά προσώπων για το θρήσκευμά τους, εκτός από τα ίδια τα θρησκεύματα.

Εκεί υποθέτω ότι θα έχει γίνει κάποια προσεκτική επιλογή, τόσο από το περιοδικό όσο και από το γαλλικό κράτος. Ένα κράτος που δεν θρησκεύεται μεν, αλλά πολιτεύεται και μάλιστα πολύ έντονα και παρεμβατικά.

Ενδεχομένως, όμως, αυτό να είναι απαραίτητο πλέον για την γαλλική κοινωνία. Αυτό μόνο οι ίδιοι μπορούν να το κρίνουν πλέον αυθεντικά, με την λαϊκή ετυμηγορία.