Thread by @iuefsosyoloji

Türkiye’deki sağlık eğitiminin gelişmesinde önemli bir katkısı bulunan, kadın doğum, hemşirelik, ebelik, hastabakıcılık gibi pek çok alanda kurucu olan, tıbbi yayıncılığı başlatan ve Darülfünun’un ilk emini olan Besim Ömer Akalın'ı (1 Temmuz 1862 - 19 Mart 1940) tanıyalım. 🔎

Besim Ömer Paşa, 1 Temmuz 1862 tarihinde İstanbul’da dünyaya geldi. Babası ilk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ında mebus olan Nardalı Ömer Şevki Paşa, annesi ise Afife Hanım’dır. Priştine’de eğitim hayatına başlayan Besim Ömer, Kosova Mülki Rüştiyesi’nde ortaöğrenimine devam etmiştir.

Ailesinin İstanbul’a taşınması nedeniyle son senesini Gülhane Askeri Rüştiyesi’nde tamamlamıştır. Çocukluğundan itibaren doktor olmayı isteyen Besim Ömer Paşa bu konuda şöyle der: “Doktor olmama başlıca sebep ebeveynimin, bilhassa babamın hekimlere karşı gösterdiği muhabbettir.”

Bu isteğini gerçekleştirmek üzere ilk olarak Kuleli Askeri Tıbbiye İdadisi’ne giden Besim Ömer Akalın, ardından Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’de askeri tıbbiyeyi 1885 yılında bitirdi.

Tıbbiyeyi bitirdikten sonra Haydarpaşa Tatbikat Hastanesi’nde hekimliğe başlayan Akalın, bir süre çalıştıktan sonra Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’de açılan sınava girmiş ve Muallim Vahit Bey’in yanında yardımcı olarak göreve başlamıştır.

Vahit Bey’in teşvikleri ile doğum alanında uzmanlık eğitimi için Paris’e giden Besim Ömer Paşa buradaki deneyimlerini kitap haline getirdi. Türkiye’de doğumla ilgili ilk çağdaş metin olan "Doğum Tarihi" adlı kitabı yazdı.

Paris’ten döndükten sonra 1892 yılında Türkiye’nin ilk doğum kliniğini açtı. Kadın doğum alanının yanı sıra ebelik alanında da bir öncü olan Paşa, 1895 yılında Ebe Okulu’nda öğretmenlik yapmıştır.

“Doğurduktan Sonra”, “Ebe Hanımlara Öğütlerim” ve “Ebelik” adlı kitapları yayınlayarak Türkiye’deki çağdaş ebeliğin kurucusu olmuştur. Ayrıca hemşirelik alanında da Avrupa ve Japonya’daki gelişmeleri takip etmiş ve Gönüllü Hastabakıcılık Kursu’nu yürütmüştür.

1911 yılında Hilal-i Ahmer’in yapılandırılmasında görev alan Besim Ömer Paşa, cemiyette hemşire yetiştirmek amacıyla dersler vermiştir. Çanakkale Savaşı sırasında ise Kızılay’ın genel müdürlüğünü yapmıştır.

3 Mart 1913 tarihinde Sağlık Genel Müdürlüğüne getirilen Paşa, bir yıl sonra Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti’nin kurulmasında görev almış ve ilk başkanlığını yapmıştır.

Besim Ömer Paşa’nın vereme karşı verdiği mücadelede hatırlanabilecek diğer bir bilgiyse 1906'da Paris’te yapılan ilk Uluslararası Tüberküloz Kongresi’nde Osmanlı Devleti’ni temsil etmiştir. 8 Haziran 1918'de cemiyetin girişimiyle ayrıca İstanbul’da ilk dispanser açılmıştır.

Besim Ömer Paşa tıbbiyede müderris olarak görevine devam ederken 1914 yılında Tıp Fakültesi Reisliğine seçilmiştir. 1. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla oluşan süreçte tıp eğitiminin aksamaması için gayret göstermiştir.

Savaşın zorlu koşullarına rağmen 1916 yılında fakülte bünyesinde Tıp Fakültesi Mecmuası adında bir dergi çıkarılmaya başlanmıştır.

Darülfünun Müdüriyet-i Umumiliği makamı kaldırıldıktan sonra 1 Kasım 1919'da ilk Darülfünun Emini olmuş, 5 Kasım’da da göreve başlamıştır. 16 Kasım 1923’e kadar iki dönem rektörlük yapmış ve 1922 yılında tıbbiyede Türkiye’nin ilk kadın doktorlarının yetişmesine destek olmuştur.

Darülfünun emini İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun aktardığı bilgilere göre 1919 yılında Darülfünun için iki önemli olay yaşanmıştır. Birisi Darülfünun tüzüğünün kabulü, diğeri ise Şûra-yı Saltanat’ın toplanmasıdır.

Yeni tüzüğün gereğince oy çokluğu ile Besim Ömer Akalın ilk emin olmuştur. Bu görevi 1923 yılına kadar iki dönem yerine getiren Besim Ömer Paşa’dan sonra emin olarak İ. Hakkı Baltacıoğlu seçilmiş, 8 Aralık 1923’te Besim Ömer Paşa onuruna Darülfünun’da çay toplantısı yapılmıştır.

Baltacıoğlu, bu toplantıda Paşa hakkında şöyle der, “Paşa hazretlerinin fikir ve kültür alanındaki verimli eserlerini bütün genişliği ve yönleriyle söz konusu etmeye maalesef zaman yeterli değildir. Bununla beraber bunlardan yalnız ikisini vurgulamakla yetineceğim.+++

Çocuk eğitiminin ne demek olduğu bilinmeyen eski devirlerde, sağlık edebiyatı ile ülkenin sağlık hayatında büyük etki yapan insan, Besim Ömer Paşa Hazretleri’dir. Besim Ömer Paşa, Türk kadınının sosyalleşmesi sorununda, gizli ve güçlü bir akımın önderidir.”

Besim Ömer Akalın, Türkiye’de kadın, aile, çocuk sağlığı ve bu konuların nüfusla ilişkisi üzerine eserler vermiş bir bilim insanıdır. Bilgi ve deneyimlerini yalnız tıbbi yayınlarla aktarmakla yetinmemiş konuların halk sağlığı boyutuyla da ilgilenmiştir.

Bu hususta toplumu aydınlatmak üzere çalışmalar yapmış ve bu alanlarda fayda sağlayacak kurumların kurulması için girişimlerde bulunmuştur.

1925 yılında Ankara’da ilk defa düzenlenen Milli Türk Tıp Kongresi’nde “Doğumdan Evvel ve Doğum Esnasında Çocuk Kayıpları” adlı bildiri sunmuş ve bu konuda alınacak tedbirler hakkında bilgilendirme yapmıştır. Çalışmalarında çocuk ve nüfus siyaseti üzerine ilgilenmiştir.

Dengeli bir nüfus siyaseti için ailelerin en az üç çocuğa sahip olmaları gerektiğini öneren Besim Ömer Paşa, devamlı nüfus kaybının salgın hastalıklardan ve savaşlardan daha kötü olduğunu düşünmektedir.

Bir eserinde Besim Ömer Paşa şu sözleri söyler: “Sağlam bir nüfus siyasetinde başlıca iş çok sayıda çocuk yetiştirmek, ölümleri önlemek ve bunları sağlamak için sosyal kurumlar kurmaktır. Bir ülkenin en sağlam ve sarsılmaz sermayesi çocukların sağlığıdır.”

Dr. Besim Ömer sağlık konularında halkı bilgilendirmek, dünyada meydana gelen tıbbi gelişmeleri anlatmak aracılığıyla 1899-1906 arasında, Türkiye'de tıbbi yayıncılık anlamında bir öncü olan, Nevsal-i Afiyet dergisini çıkarmıştır.

Aykut Kazancıoğlu, Paşa hakkında şöyle der: “Denilebilir ki Hüseyin Remzi Bey’den sonra halk sağlığını büyük kitlelere iletmekte ikinci büyük isim Besim Ömer Paşa’dır.Yeni bilgileri getirmenin lüzumuna inanan Besim Ömer Paşa’nın yayın faaliyeti bu boşluğu hakikaten doldurmuştur."

Ayrıca Hilal-i Ahmer’in kurumsallaşmasında önemli bir payı olan Besim Ömer Paşa, uluslararası Salib-i Ahmer toplantılarında Hilal-i Ahmer’i temsilen toplantılara katılmış, haç yerine hilal sembolünün kullanılmasını önermiştir.

Dr. Besim Ömer’in Hilal-i Ahmer için yaptığı çalışmalar neticesinde cemiyetin teşkilat yönü geliştirilmiş ve yeniden yapılandırılmasıyla birlikte kırmızı aylı sembol cemiyet tarafından kabul görüp kullanılmaya başlanmıştır.

Sivil toplum alanında da bir öncü olan Akalın, Veremle Mücadele Cemiyeti, Türk Tıp Tarihi Kurumu, Himaye-i Etfal Cemiyeti, Süt Damlası, Hilal-i Ahmet Kadınlar Kolu gibi pek çok oluşumun kurucuları arasında yer almıştır.

1933 yılında yapılan üniversite reformu sonrası üniversitedeki görevine son verilen Besim Ömer Paşa iki yıl serbest hekimlik yaptıktan sonra 1935-40 yılları arasında Bilecik milletvekilliği yapmıştır.

Besim Ömer Akalın 19 Mart 1940 tarihinde Ankara’da vefat etmiştir. Kabri Merkezefendi Mezarlığı’nda yer almaktadır.

Vefatından bir gün sonra İstanbul Üniversitesi rektörlük binasının zemin katına naaşı getirilmiş ve tören yapılmıştır.

Törende yakın arkadaşı Prof. Dr. Akil Muhtar Özden, Besim Ömer Paşa hakkında şu sözleri söyler: “O bütün insanlığıyla iyi bir hekim, kıymetli bir hoca, iyi bir muharrir, şefik bir aile şefi, dostlarına sadık, etrafına nur saçan yüksek bir insandı.”

“İkdam Gazetesi, 21 Mart 1940, Besim Ömer Paşa’nın vefatının ilanı.”

3. Sağlık Tarihi ve Müzeciliği Sempozyumu'nda sunulan "Besim Ömer Paşa ve Ailesinin Hususi Evrakı" adlı makale:
academia.edu/42314323/Besim…

Dr. Besim Ömer Paşa’nın “Hanımefendilere Hilal-i Ahmer’e Dair Konferans” adlı metin için: kizilay.org.tr/Upload/Dokuman…

Besim Ömer Paşa bu konferansta, Hilal-i Ahmer kurulmadan önce yaşanan gelişmeleri, Hilal-i Ahmer’in kuruluş amacını, Kızılhaç ile ilişkilerini anlatıyor. Ayrıca Paşa’nın bu metni 1914 yılına kadar Kızılay’ın tarihine değiniyor.

“Osmanlı’dan Cumhurı̇yet’e Geçı̇ş Sürecı̇nde Bı̇r Aydının Portresı̇ (1861-1940) Dr. Besı̇m Ömer Akalın” adlı makale için: researchgate.net/profile/Yesim_…

“Cumhurı̇yet’ı̇n İlk Dönemlerı̇nde Dr. Besı̇m Ömer Paşa’nın Ülkemı̇z Nüfus Sı̇yasetı̇ Hakkındakı̇ Görüşlerı̇” adlı makale için: tttk.org.tr/wp-content/upl…

“Dr. Besim Ömer Paşa’nın Nevsâl-i Âfiyet’inde Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane” adlı makale için:
dergipark.org.tr/en/pub/sbuhems…

“Besim Ömer Paşa’nın Gözünden 1912 Yılında Washıngton’da Yapılan Uluslararası Kızılhaç Kongresi” adlı makale için:
dergipark.org.tr/en/pub/mutftd/…

Besim Ömer Paşa üzerine yapılmış bir tez çalışması için:

katalog.marmara.edu.tr/eyayin/tez/eTe…

“Türkiye’de Modern Hemşireliğin Kurulmasında Etkili Bir Lider: Profesör Besim Ömer Akalın” adlı makale için:

dergipark.org.tr/tr/pub/deuhfed…

“Dr. Besim Ömer Paşa ve Kadın Hastabakıcı Eğitiminin Nedenleri” adlı makale için: kizilaytarih.org/makale-tez/mk0…

14 Mart Tıp Bayramı’nda Dr. Besim Ömer Akalın’ın gençlere hitabı:
earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstrea…

Sağlık alanında önemli çalışmalarda bulunan ve sivil toplum alanında kurucu bir isim olan Dr. Besim Ömer Akalın’ı saygı ve rahmetle anıyoruz.

Besim Ömer Paşa (Akalın) paylaşımını arkadaşımız Hasan Basri Yapıcı @hbasriyapici hazırladı.

Çok teşekkür ederiz.

Hasan Basri Yapıcı farklı isimlere ilişkin paylaşımlarla sayfamıza katkı vermeye devam edecek.