Thread by @iuefsosyoloji

Referans Yönetim Sistemleri (RYS) üzerine hazırladığımız ilk paylaşım RYS’yi tanımak amaçlıydı. Bugün de aralarındaki benzerlik ve farklara odaklanıp avantajlarını ve dezavantajlarını tartışacağız. 📊🔍

İlk paylaşımımız:

https://twitter.com/iuefsosyoloji/status/1314989942255296513

Piyasada onlarca RYS yazılımı bulunmaktadır. Basit ve anlaşılır tutmak adına bugün sadece Citavi, EndNote, Mendeley ve Zotero gibi en yaygın kullanılanlar üzerinden incelememizi yapacağız.

Siz de burada ele aldığımız ya da alamadığımız, kullanmakta olduğunuz RYS’nin avantajlı bulduğunuz yönlerini bu paylaşımın altına ekleyerek katkıda bulunabilirsiniz.

Bütün RYS programlarına eşit derecede hâkim olmamız söz konusu olmadığından eksik bıraktığımız, yanlış ifade ettiğimiz noktaları belirtmeniz kullanıcılar açısından faydalı olacaktır.

Bu paylaşımda elimizden geldiğince birçok temel özelliği karşılaştırmalı olarak sunmaya çalışacağız. Sonda da toplu ve basitleştirilmiş bir karşılaştırma tablosu sunacağız.

İşletim sistemleri ile uyumluluk:
İncelemediğimiz RYS yazılımlarının dördü de Windows işletim sisteminde çalışırken sadece Mendeley bütün sistemlerde çalışan uygulamalar geliştirmiştir.

Lisans ücretleri:
Mendeley ve Zotero’yu herhangi bir kısıt olmadan ücretsiz kullanabiliyoruz. Sadece daha geniş depolama ihtiyacımız olduğunda ücret ödememiz gerekebilir. Citavi ve EndNote ücretli versiyonlarının yanı sıra ücretsiz ama kısıtlı kullanım imkânları sunuyor.

Zotero diğer üç yazılımdan farklı olarak ücretsiz olmasının yanı sıra açık kaynak olarak, farklı akademik kurumların ortaklığı ile geliştirilmekte. (Eğer imkân bulursak, “açık kaynak” yaklaşımını akademi ve piyasa ilişkisi üzerinden inceleyen başka bir paylaşım hazırlayacağız.)

Sürdürülebilirliği sağlamak için Digital Scholarship isimli şirket çatısı altında yer alan Zotero ile birlikte geliştirilen diğer açık kaynak akademik yazılımları digitalscholarship.com adresinden inceleyebilirsiniz.

Zotero ile aynı çatı altında yer alan Tropy yazılımı daha çok arşive dayalı olarak çalışmasını gerçekleştirenlerin hayatlarını kolaylaştırabilir: tropy.org

Otomatik/kolay kaynak ekleme:
Bu dört programın tamamı DOI, ISBN gibi kimlik numaraları üzerinden kaynak bulma ve ekleme özelliği barındırmakta, fakat bu bilgileri çektikleri veri tabanları farklılık gösterebilmektedir.

Kaynakları otomatik olarak programa eklediğimiz zaman mutlaka bilgilerin doğru ve eksiksiz olduğunu kontrol etmeli, gerekirse elle düzelterek son hâlini vermeliyiz. Bk.

https://twitter.com/AkinUnver/status/1315253200627400705

Tarayıcı üzerinden kaynak ekleme:
İncelemediğimiz dört program da internet sayfaları üzerinden birbirinden farklı çalışan kaynak ekleme mekanizmaları sunmakta.

Kelime işlemci entegrasyonu:
Bu dört programın tamamı temelde MS Word ile entegre çalışmakta, fakat uyum ve özellikler noktasında farklılıklar göstermektedir. Diğer kelime işlemcilerle uyumları da farklıdır.

Kaynaklara internet üzerinden erişim:
Citavi dışındaki yazılımlar web ara yüzleri üzerinden kaynaklarımıza erişme imkânı veriyor.Ayrıca Mendeley ve Zotero sundukları API seçeneğiyle diğer RYS seçenekleri arasında öne çıkıyor.Böylece 3. parti yazılımlar geliştirmenin önü açılıyor.

Doküman yönetimi (PDF dosyalarını program içine ekleme):

Program içi PDF okuma:
Zotero hariç diğer programlar PDF dokümanlarını programdan ayrılmadan okuma özelliğine sahip.

Her ne kadar Zotero program içerisinde PDF okuma özelliği sunmasa da ZotFile eklentisi ile PDF dokümanlarını etkin bir şekilde yönetebilir, PDF dokümanında altı çizilen (highlighted) yerleri Zotero’ya not olarak aktarabilir: zotfile.com

Metin arama (Full-text search):
RYS ile kaynaklara eklediğimiz PDF dokümanlarının içeriklerini aratabiliriz. Zotero metin içi aramalarda sadece ifadenin geçtiği kaynakları listelerken diğer programlar ifadenin geçtiği sayfaları gösterir.

Klasör izleme (Watched folders):
EndNote; bir klasörü, Mendeley ise seçtiğimiz bir veya daha çok klasörü izleyip bu klasör(ler)e eklenen PDF dokümanlarını otomatik olarak programa aktarabiliyor.

Referans etiketleme:
Kaynaklarımız genelde birden çok kategoriye, disipline veya projeye aittir. Etiketleme ile daha esnek ve (klasörler gibi) hiyerarşik olmayan bir düzen sağlayabilir.

Not: Etiketleme sistemleri avantajlarına rağmen kolayca kontrolden çıkabilir. Bu sebeple, mümkün olduğunca az sayıda ve belli bir sistem üzerinden etiketleme yapmamız gerekir. Etkin bir etiketleme sistemi oluşturmak için şu makaleye göz atabilirsiniz:
fortelabs.co/blog/a-complet…

Arama filtreleri:
İncelediğimiz dört program basit ve gelişmiş arama seçeneklerinin yanında arama seçeneklerini kaydetmemize ve daha sonra tekrar kullanmamıza olanak sağlıyor.

Bu özelliği klasörlere ek olarak veya klasörlerin yerine kullanabilir, klasörlerin sınırlandırıcı ve hiyerarşik yapısını aşabilirsiniz. Özellikle, etiketlerle birlikte ileri seviye rafine filtreler oluşturabilirsiniz.

Apple Mac kullanıcıları için de ipucu: Finder uygulamasında “Akıllı Klasör” (Smart Folders) olarak yer alan bu özelliği kullanarak bilgisayarınızdaki dokümanlara daha etkin/verimli erişebilirsiniz.

Kaynakları birbirleriyle ilişkilendirme:
Her ne kadar hayati olmasa da kaynakları birbirleriyle ilişkilendirmek bazen iyi bir fikir olabilir. Sadece Zotero’nun sunduğu bu özellik ile, hangi kaynakların hangileriyle bağlantılı olduğunu kolayca görebiliriz.

Bağımsız not oluşturma:
Sadece Zotero ile bağımsız notlar ekleyebiliyoruz. Ayrıca, notlarımızı etiketleyebilir, mevcut kaynaklarla ilişkilendirebiliriz. Bu sayede Zotero, basit bir not tutma ve alıntı yönetme aracı olarak da kullanılabilir.

Eklenti/Macro desteği:
Zotero eklentiler, Citavi ise makrolarla programların kabiliyetlerini arttırma imkânı sunmaktadır.
Zotero eklentileri için: zotero.org/support/plugins
Citavi makroları için: github.com/Citavi/Macros

Grup çalışması/paylaşma:
Bu programlarda oluşturduğumuz kaynakları ve ilişkili dokümanları başka kişilerle paylaşabilir, ortak çalışma klasörleri oluşturabiliriz.

RSS Beslemeleri (Feeds):
Özellikle RSS desteği bulunan blog, haber sitesi gibi internet kaynaklarından eklenen içerikleri veya DergiPark gibi sistemlere eklenen son yayınları düzenli aralıklarla Citavi ve Zotero içinden takip edebiliriz.

Şu ana kadar yaptığımız karşılaştırmaları topluca bir tabloda görelim:

Bu paylaşımda yer almayan birçok başka programın ve özelliğin karşılaştırmalı olarak sunulduğu wikipedia makalesini inceleyebilirsiniz: en.wikipedia.org/wiki/Compariso…

İncelediğimiz bu programların gelişmiş özelliklerine ihtiyaç duymayan, fakat kaynakları yöneten basit ve kullanışlı bir program arayanlar, açık kaynak ve ücretsiz BibDesk (maalesef sadece Mac bilgisayarlar için) programını deneyebilir. bibdesk.sourceforge.io

Öne çıkan dört RYS yazılımını karşılaştırdıktan sonra bazı önemli noktalara işaret etmek gerekiyor.

RYS sistemlerini sihirli çözüm olarak görmemek gerekir. Her dijital çözüm gibi bu sistemler de hayatımızı daha kolaylaştırdığı gibi daha da karmaşıklaştırabilir. Dolayısıyla, gereksiz optimizasyondan kaçınmalı, doğal akışı ve gerçek ihtiyaçları dikkate almalıyız.

Programlar arası geçiş ve veri aktarımı önemli bir konu. Bazı RYS’lerde kaynakları kolayca içe aktaracak seçenekler mevcutken diğerleri için kaynaklarımızı Bibtex, RIS vb. formatlarda kaydettikten sonra aktarma işlemi yapmamız gerekebilir.

Citavi’nin tipik bir RYS olmadığının altını çizmemiz lazım. Citavi, referanslarımızı kataloglamak ve kullanmamıza yardımcı olsa da aslında tez, makale, kitap gibi çalışmalarımızı baştan sonra yönetmek için tasarlanmış bir yazılım.

Citavi’nin Word entegrasyonu sadece kaynakları aktarmamızı değil, aynı zamanda açılan panel üzerinden notlarımızı listeleyerek Citavi’ye geçiş yapmadan benzersiz bir yazı tecrübesi sunar.

Ayrıca Citavi’nin görev listesi (tasks), zaman yönetimi noktasında diğer RYS’lerde olmayan güzel ve bütünleşik bir özellik sunuyor. Zotero kullanıcıları ise Zotodo eklentisini deneyebilir. github.com/wbthomason/zot…

Citavi’nin en büyük eksiği ise sadece Windows’u desteklemesi. Diğer işletim sistemlerinde Parallel Desktop (ücretli; Mac) veya VirtualBox (ücretsiz; Mac/Linux) gibi sanallaştırma programları ile bu sorunu bir nebze aşabilirsiniz.

RYS’lerin temel özelliklerinin çalışma mantığı, ara yüzler ve kelime işlemci entegrasyonları farklılıklar göstermektedir. Mümkünse denedikten sonra ve kullanma pratikleri açısından hangisi daha kullanışlı gelirse onu tercih etmek yerinde olacaktır.

Zotero her ne kadar bazı noktalarda öne çıkıp bazı noktalarda geri kalsa da oldukça başarılı bir RYS. Yukarıda vurguladığımız gibi eklenti desteği, Zotero’yu eksikliklerine rağmen ideal bir seçim yapabilir.

Zotero, paylaşımı kısa tutmak için burada bahsedemediğimiz, birçok başka özellik barındırmakta. Örneğin HTML formatında raporlar üretebilir, Kitapyurdu, Amazon gibi sitelerde göz attığımız kitapları tek tuşla kütüphanemize kaynak olarak ekleyebiliriz.

Zotero’nun Connector eklentisine hangi sayfalardan nasıl veri çekileceğini söyleyen mevcut çeviricilere (translators) şu sayfadan göz atabilir, siz de ihtiyaç duyduğunuz çeviricileri (JavaScript ile) yazmayı deneyebilirsiniz. github.com/zotero/transla…

Kanaatimizce Zotero hakkında belki de en çok vurgulanması gereken husus açık kaynak olması.

Bunun neden önemli olduğuna dair iki örnek verelim:
Birincisi; Mendeley, Zotero’ya kaydettiğimiz kaynakları düzenli olarak içe alma (import) özelliğine sahip. Yani bu seçeneği aktifleştirdiğimizde Zotero’daki kaynaklarımız Mendeley’e de ekleniyor.

Fakat Mendeley (Elsevier firmasının ürünü) Zotero’nun aynı işlemi yapmasına izin veren mekanizmayı engellemek için (güvenlik bahanesiyle) 1.19 sürümüyle beraber veritabanını şifrelemeye karar verdi. zotero.org/support/kb/men…

Zotero’nun EndNote’a (Clarivate Analytics firmasının ürünü) ait ENS dosyalarını (Mendeley’in de desteklediği) CSL (citation style language) dosyalarına çevirmesi dava konusu olmuştu.
arstechnica.com/information-te…

Fakat dava reddedildi.
arstechnica.com/information-te…

Bu şirketlerin Zotero’ya karşı agresif tutumları, kullanıcıların kendi oluşturdukları verileri taşımaları konusunda çıkardıkları engeller, açık/paylaşılabilir standartlar konusunda ayak süren politikaları, ticari ama haksız ve insafsız.

Dolayısıyla, Zotero’nun varlığı sadece onu severek kullananların değil tüm RYS ekosisteminin sürdürülebilirliği açısından önemli.

Bugün karşılaştırdığımız yazılımları şu bağlantılardan indirebilirsiniz:
Citavi citavi.com
EndNote endnote.com
Mendeley mendeley.com
Zotero zotero.org

Siz hangi RYS programını kullanıyorsunuz?

Referans Yönetim Sistemleri (RYS) karşılaştırmalı paylaşımını arkadaşımız Nurullah KARACA @nuribegovic hazırladı.

Çok teşekkür ediyoruz.

Destek, kılavuzluğu ve katkıları için Adem BAŞPINAR @adembaspinar arkadaşımıza ayrıca teşekkür ederiz.