Thread by @iuefsosyoloji

Neoliberalizm’in korkutucu etiketiyle kötülüğün temeli görülen ama devletin ekonomik hayattaki rolüne dair önemli cevaplar veren bir ekol olan Şikago Ekonomi Okuluna, öncü isimlerine ve onların ekonomik regülasyon teorisine katkılarına birlikte bakalım. 📊🔎

Merkantilist dönemin tüccar-devlet ilişkilerine yoğun eleştirilerle kaynakların paylaşımında devletin rolünü minimize etmeye çalışan liberal teori; rekabet, kar güdüsü ve insanların çıkarlarına dayalı etkinliğin bir görünmez el gibi piyasayı düzenleyeceğini ifade etti.

Büyük Buhran, piyasanın her zaman çıkarların dengelendiği ve maksimum toplumsal faydanın sağlandığı bir ortam olmadığını gösterdi. Bunu kabullenen Keynes, serbest piyasayı ideal düzen kabul etmekle devletin ekonomik müdahalelerle aksaklıkları gidermesi gerektiğini söylemişti.

“New Deal” olarak ifade edilen bu süreçte devletin iktisadi etkinliği ve kamu harcamaları arttırılmış, krizin yarattığı işsizlik gibi sorunlar çözülmeye çalışılmıştı. Devletin iktisadi etkinliği artarken buna dair eleştiriler de artıyordu.

Neoklasik liberal bir okul olan Şikago okulu, önceleri Keynesçi politikaları parasalcı bir bakışla eleştirmiş sonrasında devletin iktisadi etkinliğini azaltması ve piyasa aksaklıklarına dair çözümlerin toplumsal faydayı maksimize etmesi gerektiğine dair yorumlarını dile getirdi.

70’lerden itibaren ABD’de başlayan devletin işletmeci olduğu sektörlerden çekilmesi, etkin olamayan regülasyonların kaldırılması, düzenleme ve düzenleyici otorite maliyetinin toplumsal fayda göz önünde bulundurularak istenmeyen sonuçların önlenmesi süreci yaşandı.

Şikago iktisatçıları; kamu tercihi, para politikası, politik ekonomi, vergi ve regülasyon konularına yoğunlaşarak piyasa mekanizmasının ideal düzen olduğu kabulü ile devletin yalnızca kalıcı piyasa aksaklıklarına müdahale edebileceği bir düzen tasavvur ettiler.

Times 20. Yüzyılın en etkili iktisatçısını seçerken 2 kişi arasında kalmışlar ve baş editörün karşı oyuna rağmen Keynes seçilmişti. Baş editörün ondan yana oy kullandığı ve küçük bir farkla ikinci olan isim, klasik serbest piyasa ve parasalcılık savunucusu Milton Friedman’dı.

Makro ekonomide parasalcı modelin kurucusu olarak bilinen Nobel ve daha birçok saygın ödül sahibi iktisatçı Milton Friedman, "parasalcılık" olarak bilinen alternatif bir makroekonomik düşünce inşa etmiştir. Para politikası, vergilendirme, özelleştirme ve deregülasyon ile ilgili+

+fikirleriyle bütün dünyanın ekonomi yönetimlerini etkiledi. H. Simons’dan öğrendiği “para yönetiminde sürekli kuralların, durumun gereğine göre alınan kararlardan daha etkili olduğunu ve ekonomik yönetimde otoriteler yerine kuralları tercih etmek gerektiği” kuralını benimsedi.

Ekonomik özgürlüklerle siyasî özgürlükler arasındaki bağın tespitiyle ticaret, refah, işsizlik vb. konularda iyi niyetli devlet müdahalelerinin nasıl kötü sonuçlara yol açtığını anlattığı Kapitalizm ve Özgürlük isimli kitabı 1962’de yayınlanmış, bütün dünyada yankı uyandırmıştır.

1.52 olan boyu nedeniyle okulda dalga konusu olan Friedman, büyük buhranın sebepleri ve sonraki keynezyen politikalara dair güçlü eleştiri ve ispatları sonucu hakkında yapılan haberde ise şu başlığı görecekti. “kısa adam heybetli görünüyor.”

Bu heybetli iktisatçı, 50 yıl önce New York Times için yazdığı makalede ise bugünün moda konusu olan sosyal sorumlu şirketlere değinmiş, devletin çekildiği alanları piyasanın daha etkili şekilde doldurulacağını ifade etmişti. umich.edu/~thecore/doc/F…

Okulda aynı dönemde Friedman’ın ününe benzer bir ünde başka bir Nobel ödüllü iktisatçı George Stigler bulunmaktaydı. “Friedman dünyayı kurtarmak istiyor ben ise bunu anlamaya çalışıyorum” diyerek iktisadi olayların nedeni üzerine çalışmaya başladı.

Stigler, çıkar grupları ve diğer siyasi katılımcıların, yasaları kendileri için yararlı olacak şekilde şekillendirmek için hükümetin düzenleyici ve zorlayıcı yetkilerini kullanacağını söylemiş ve İktisadi Regülasyon Teorisini geliştirmişti.

Claire Friedland ile 1962’de elektrik sektörü örneği üzerinden ampirik verilerle regülasyonun sebep ve sonuçlarını inceledikleri makalesi hukuk ve ekonomi bağlantısına dair önemli bir tespit cümlesini içeriyordu.

“Devlet bir şeyin yapılmasını yasaklayarak veya emrederek, finansal kaynak sağlayarak veya yükümlülükler getirerek dilediği endüstriye yardım edebilir veya zor durumda bırakabilir.” jstor.org/stable/725003?…

Bu kapsamda regülasyonların nihayetinde baskı gruplarının gücüne göre meclislerden çıktığını ve piyasadaki güçlü firmalar tarafından şekilleneceğini bu yönüyle de düzenlenmiş sektörlerdeki fiyatların tekel piyasalarına benzeyeceğini ifade etmişlerdi.

Ayrıca iktisadi regülasyonun diğer bir amacının rant yaratmak ve bunun siyasi getirilerine uygun olarak dağıtımı olduğunu tespit etmiş, kuralların en kötü olasılık baz alınarak uzun vadeli kurgulanmasını verilerle önermişti. Çalışmaları birçok hukukçuya da ilham kaynağı oldu.

Bu hukukçulardan olan Richard Posner, 1973’de Hukukun Ekonomik Analizi isimli kitabını yayınlamış, düzenleyici otorite ile düzenlenen firmalar arasındaki etkileşimde her zaman firmaların kazandığına dair tespiti eleştirerek tüketicileri önemli bir baskı grubu olarak görmüştü.

Politikacıların piyasada pasif durumda olması gerekirken düzenlemeler yoluyla rant yaratma ve dağıtma peşinde olmalarını eleştirmiş, bunun sosyal barışa zarar verdiğini ifade etmiş ve düzenlenmiş fiyatlama sistemlerine dair eleştirel bir teori ortaya koymuştu.

Şikago hukuk fakültesinde öğretim görevlisi olan Posner, “Adaletin en yaygın anlamı verimliliktir, kaynakların kıt olduğu bir dünyada israf en büyük adaletsizliktir.” diyerek Şikago iktisat okulunun felsefi bakışını hukuk alanına uyguladı.

Gary Becker ve Richard Posner, 2014 yılında Becker vefat edinceye kadar kölelik, uyuşturucu, anti-tröst, kürtaj, ırkçılık ve refah gibi birçok tartışmalı konuda dahil güncel konulara dair görüşlerini becker-posner-blog.com üzerinden paylaştılar.

Gary Becker ise ırk ayrımcılığı, suç, kürtaj, aile, beşeri sermaye ve bağımlılık da dahil olmak üzere sosyolojide araştırılmış konuları faydacı bir bakış açısı ile iktisadi olarak analiz eden Nobel ödüllü bir iktisatçıydı.

Bu anlamda çığır açıcı olarak nitelenen “Hayatın İktisadı” isimli çalışmasında Becker hayattan örnek olayların çoğunun iktisadi analizini yapmış ve örnek olaylara piyasa ilkelerini uygulamıştır.

Örneğin; suçlular da herkes gibi teşviklere tepki verir diyerek ağır hapis cezaları ve yüksek mahkumiyet oranlarının ekonomik etkilerinin bir suçlunun işlediği suç üzerinden oluşacak ekonomik menfaati ile karşılaştırılmasının suçluluğu azaltacağını ifade etmişti.

Regülasyona bakışında “Devlet regülasyon yapmak yerine neden rantı ilgililere dağıtmıyor?” sorusuna yanıt arayan Becker, rantı doğrudan dağıtmanın etkin olmadığını, politik süreçleri etkilemek isteyen gruplar arası rekabetin politik nüfuzu arttırdığını verilerle tespit etti.

Şirketlerin doğası ve organizasyon mantığı, mülkiyet hakkı ve koruyucu işlem maliyeti gibi “hukuk ve ekonomi” konularında çalışan Şikago hukuk okulu öğretim görevlisi Nobel ödüllü bir diğer iktisatçı Ronald Coase’dir.

Hukuk sisteminin iktisadi yöntemlerle analizi ve hukukun ekonomiye olan etkisinin incelendiği “hukuk ve ekonomi” alanında daha çok hukuk kurallarının ekonomiye etkileri üzerine yoğunlaştı, bu konudaki makaleleri ölümünün ardından haber yapıldı. washingtonpost.com/news/wonk/wp/2…

Sam Peltzman ise regülasyon arzı ile rant talebi arasında politik denge olduğunu ifade etmiş, politikacıların politik destek gerektiren durumlarda açılan hipotetik bir ihalede verilecek tekliflere göre rant dağıtarak çıkar grupları arasında bir denge oluşturduğunu ifade etmişti.

Bu konuya dair Türkçe öğretide iktisatçı Coşkun Can Aktan tarafından yazılan Regülasyon İktisadı kitabı ve Avukat Şahin Ardıyok tarafından yazılan Regülasyon Hukuku kitapları başlangıç okuması için önemli bir yere sahiptir.

Regülasyona dair tüm eleştirileri ile birlikte deregülasyonu savunan Şikago iktisatçıları, piyasa aksaklıklarının ancak daha az, basit ve uzun vadeli düzenlemelerle çözülebileceği ve bunun verimliliğe, kaliteye ve fiyatlara olumlu katkıda bulunacağını söylediler.

Şikago Ekonomi Okulu ve ekonomik regülasyon kuramına katkılarına ilişkin paylaşımı arkadaşımız Av. Mehmet KOÇ @mmehmet_koc hazırladı.

Çok teşekkür ediyoruz.

Mehmet KOÇ’un sayfamıza katkıları sürecek.