Thread by @iuefsosyoloji

Bilimsel gelişmeleri takip etmenin önemini anlamaya dair kıymetli bir örnek olan ve kendi röntgen cihazını kurarak Türkiye’de tıbbi anlamda X-ışınlarını ilk defa kullanan radyolojinin öncü ismi Dr. Esad Feyzi’yi (1874-1901) birlikte tanıyalım... 🔎

Esad Feyzi 1874 yılında Gemlik’te doğdu. Babası Üsküdarlı Kolağası Feyzi Ağa’dır. Davutpaşa Askeri Rüştiyesi’nde eğitimini tamamladıktan sonra Tıbbiye İdadisi’ne devam etmiştir. İdadiden mezun olduktan sonra ise Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şahane’ye girmiştir.

Özellikle fizik olmak üzere fen derslerine ilgili çalışkan bir öğrenci olan Feyzi, bu ilgisini laboratuvarda çalışmalar yaparak sürdürmektedir. Ayrıca bu ilgi Esad Feyzi’yi üretkenliğe de yönlendirmiştir.

Fizik laboratuvarında çalışan Esad Feyzi, normal şartlarda Avrupa’dan gelmesi gereken pek çok aleti kendi elleriyle yapmaktadır. Henüz tıbbiyede öğrenciyken mevcut olan bu ilgi, onu Türkiye’de radyoloji alanında öncü bir isim olmasını sağlamıştır.

Esad Feyzi’ye bu alanda ilham vermiş olan gelişmeye bakılacak olursa, Wilhelm Röntgen yaptığı çalışmalar sonucu Würzburg Bilimler Akademisi’nde 28 Aralık 1895 tarihinde “Leber eine neue Art von Stahlen-Yeni bir ışın üzerine” adlı bildirisi ile Röntgen ışınlarının keşfini açıklar.

Bu keşiften yaklaşık 1 ay sonra Fransa’da La Semaine Medicale adlı dergide “Les Resherches du Prof Röntgen et la Photographie a travers les Corps Opaque” adlı bir makale yayınlanmıştır. Röntgen ışınlarının keşfinin Osmanlı İmparatorluğu’nda bu makaleyle öğrenildiği bilinmektedir.

Esad Feyzi bir gün La Semaine Medicale dergisiyle birlikte heyecanla laboratuvara gelip hocalarına bu önemli gelişmeyi anlatmış ve ilk röntgeni çekmek için çalışmalara başlamıştır.

Esad Feyzi’nin teklifi ile kendi laboratuvarlarında X-ışınları ile ilk el radyografisi çekilmiştir. Akil Muhtar Özden’e ait olan bu radyografi, radyolojinin gelişim serüveninde bir milat niteliği taşımaktadır.

Esad Feyzi’yi daha fazla çalışmaya sevk edecek olan bu gelişmeyi o zaman kimya laboratuvarında talebe asistanı olarak çalışan Akil Muhtar Özden şu şekilde anlatır:

Akil Muhtar Özden, bu olaylardan sonra Esad Feyzi’den şu şekilde bahseder: “Benim o anda uzun boylu, sevimli yüzlü, zeki gözlü Esad Feyzi için hissettiğim sevgi ve hayranlığı tasvir edemem.”

Kendi kurmuş olduğu Röntgen cihazı ile X-ışınlarının tıpta uygulanmasını sağlamıştır. (Görsel: Esad Feyzi tarafından çekilen bir radyografi)

Esad Feyzi’nin çalışmaları askeri tarih açısından da önemlidir. 1897 yılında Osmanlı-Yunan Savaşı meydana gelir. Savaşta yaralanan askerler Teselya’dan İstanbul’a Yıldız Hamidiye Sultan İmparatorluk Hastanesi’ne yatırılırlar.

Tıbbiyenin son sınıfında iken arkadaşı Rıfat Osman ile birlikte bu hastanenin başhekimi olan Cemil Topuzlu’ya röntgen cihazını kullanmak ve yaralılara yardım etmek amacıyla dilekçe verirler.

Bu teklifin kabul edilmesiyle birlikte gerekli malzemeler hastaneye taşınır. Esad Feyzi ve Rıfat Osman, burada kırıkları ve kurşun/mermi parçalarının yerlerini radyografik olarak tespit etmek için çalışmalara başlar.

Bu cihazla ilk defa sağ el bileğinden şarapnel sonucu yaralanmış olan Boyabatlı Er Mehmet Efendi’nin el grafisi çekilir. Çekim sonrası Cemil Paşa tarafından ameliyatla şarapnel parçası çıkarılır. Bu grafiyi Cemil Topuzlu Sultan Abdülhamid’e takdim eder.

Boyabatlı Er Mehmet Efendi’nin el grafisi ayrıca Besim Ömer Paşa (Akalın) tarafından çıkarılan Nevsal-i Afiyet dergisinde 1897 yılında yayınlanmıştır. Esad Feyzi ve Rıfat Osman’ın yapmış olduğu bu çalışmalar tedavilerdeki başarıları da arttırmıştır. (Görsel:Medikal Fizik Derneği)

Rıfat Osman bu konuda şöyle der: "Bu kadar mühim bir keşfin daha Avrupa’nın birçok yerinde yeni denendiği bir zamanda, memleketimizde yeni bir bilgin tarafından bütün özellikleriyle denenmesi ve hatta uygulanması fennimiz için çok kıymetli bir şeref ve gurur kaynağıdır."

Bu başarı, Alman Kızılhaç Heyeti başkanı Hermann Küttner’in dikkatini çekmiş ve bu deneyimleri 1898 yılında “Beitrage zur Klinischen Chirurgie” dergisinde yayınlamıştır.

1897 Osmanlı-Yunan savaşındaki bu tıbbi uygulamalar, uluslararası anlamda da ilk örneklerden birisi olarak sayılmaktadır. Fakat Esad Feyzi bu gözlem ve istatistiklerin yayın haline getirilmemesi sebebiyle dünya literatürüne yansımadığını ifade etmiştir.

1897 yılında yüzbaşı rütbesi ile tıbbiyeden mezun olan 23 yaşındaki genç hekim, görevini yapmak üzere kura sonucu Yemen’e gidecektir. Fakat Esad Feyzi’nin çalışmalarının farkında olan hocaları Esad Işık Paşa ve İsmail Ali Bey onun İstanbul’da kalması için çaba sarf edeceklerdir.

Hocalarının girişimleri ile İstanbul’da kalan Esad Feyzi, askeri tıbbiyede fizik dersi muallim muavinliği daha sonra ise sivil tıbbiyede jeoloji ve mineraloji ilimleri dersi için muallim vekilliği yapar.

Tıbbiyede eğitim vermiş olduğu bu süreçte tıbbiye fizik laboratuvarı kazandırmış ve X ışınlarının tıbbi amaçla kullanılmasının ders müfredatına girmesini sağlamıştır.

Ayrıca cerrahi klinik şefi olan Cemil Topuzlu Paşa’nın izni ile klinikte röntgen ışınları ile muayene şubesi açılmasını sağlamıştır.

Savaş sonrası X ışınları ile ilgili çalışmalarını, önsözünü Cemil Topuzlu’nun yazdığı “Röntgen Şu’â’tı ve Tatbikât-ı Tıbbiye ve Cerrahiyesi” adlı bir kitapta toplamıştır. Bu kitap Türkiye’de konuyla ilgili yazılmış olan ilk kitap niteliğini taşımaktadır.

Besim Ömer Paşa tarafından çıkarılan Nevsal-i Afiyet’te “Röntgen Şu’a’â-tının Sûret-i İstihsâli, Havvâsı, Mâhiyeti, Tatbikât-ı Tıbbiyesi” adıyla X ışınlarıyla ilgili ilk bilimsel makaleyi yayınlamıştır.Jeoloji ve mineraloji alanında “İlmü-l Arz ve’l Maadin” diye bir eseri vardır.

Esad Feyzi, yüzünde çıkan erizipelin (yılancık) menenjite dönüşmesi sonucu 1901 yılında vefat etmiştir.

Kabri Karacaahmet Mezarlığı’nda yer alan Esad Feyzi’nin mezar taşında şu ifade yazar: “İlk Türk Röntgencisi Yüzbaşı Doktor Esat Feyzi Burada Yatar 1874-1901”

Besim Ömer Paşa 12 Aralık 1903 tarihli Nevsal-i Afiyet dergisinde “Merhum Esad Feyzi Bey” başlıklı bir yazı yayınlamış ve yazıyı şu şekilde bitirmiştir:

Esad Feyzi’nin ölümününün 45. Yıldönümünde Akil Muhtar Özden ve Süheyl Ünver tarafından “Ölümünün 45. Yıldönümünde İlk Röntgencimiz Esad Feyzi” adlı kitap yazılmıştır. Burada Akil Muhtar Özden, Esad Feyzi için “çok zeki arkadaş” olarak bahseder.

Tevfik Sağlam kendi eğitim hayatını anlattığı Nasıl Okudum'da Esad Feyzi’yi şu şekilde anlatır: “Bize fiziğin anlayamadığımız bahislerini, bilhassa elektrik bahsini, gayet açık, basit bir tarzda anlatırdı. Tam araştırıcı ruhlu ve parlak bir geleceğe namzet, kıymetli bir gençti.”

Araştırmaya meraklı ve çalışkan bir hekim olan Esad Feyzi, henüz 3 aylık evli iken çok genç yaşta hayatını kaybetmiştir.

Dünyada yaşanan mevcut bilimsel gelişmeleri takip eden ve bu yenilikleri pratik anlamda da uygulamak için çalışan Esad Feyzi, Türkiye’nin modernleşme tarihi açısından da değerli bir yere sahiptir. Değerli hekim Esad Feyzi’yi saygı ve rahmetle anıyoruz.

Türk Radyoloji Derneği tarafından çıkarılan “Dr. Esad Feyzi Bey – Türk Radyolojisinin Öncüsü” kitabı için: turkrad.org.tr/assets/2018/Es…

“Ülkemiz ve Dünya Radyolojisine Katkılarıyla Dr. Esad Feyzi” adlı makale için:
academia.edu/10034678/Ulkem…

“The pioneering steps of radiology in Turkey (1896-1923)”adlı makale için: nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/MAKALE/M4…

“Origin of Military Radiology: First use of X-rays in Ottoman Empire” adlı makale için: epos.myesr.org/poster/esr/ecr…

“Initiation of the adventure of X-rays in Turkey” adlı makale için: pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19386458/

Dr. Esad Feyzi paylaşımını Tıbbiyeli arkadaşımız Hasan Basri YAPICI @hbasriyapici hazırladı.

Hasan Basri Yapıcı tıp tarihi, kurucu isimler, sağlık alanındaki güncel gelişmelere ilişkin neşriyat konusunda sayfamıza katkıda bulunmaya devam edecek.

Kendisine çok teşekkür ediyoruz.