Thread by @gscevher

1- Dostlar Herkese Merhaba,
Bu floodda, finansal piyasalarda işlem yaparken yanlış kararlar vermemize ve dolayısıyla zarar etmemize sebebiyet veren beynimizin zaaflarından birisini daha masaya yatıracağız. Biraz uzun olacak ancak, sabırla sonuna kadar okumanızı öneriyorum.

2- Konumuz şu: Neden tepede alıp, dipte satıyoruz?
“Ben aldım düşmeye başladı.”
“ O kadar sabrettim, tam ben sattım yükselmeye başladı”
Bu sözleri eminim çok fazla kişiden duymuşsunuzdur.

3- Ama hiç merak edip düşündünüz mü? Bu durum neden birçok insanın başına geliyor? Piyasada fiyatlar nasıl bir kalıpta hareket ediyor da, tecrübesiz kişiler tepede alıp dipte satıyor? Yani bize tepede alım, dipte satım kararını verdiren “ŞEY” ne?

4- Hatta bu durumdaki çoğu kişi kendisini birilerinin izlediği, alım yaptığında bunu gören birisinin hemen satışa geçtiği, kendisi satana kadar fiyatı aşağı bastığı ve kendisi satınca fiyatı yükselttiği paranoyasına kapılıyor. Hatta Pala denen hayal ürünü bir varlığa suçu atıyor.

5- Ama şu bir gerçek. Buradaki küçük yatırımcıların elindeki 30k, 50k gibi paralar, hisselerdeki işlem hacimleri göz önüne alındığında devede kulak kalır. Kimse bu kadar düşük tutarları takip etmez. Yani Pala hurafesini bi kenara alalım.

6- Peki küçük yatırımcı nasıl psikolojide karar verip de tepede alıp, dipte satıyor?
Bunun cevabını başka yerlerde değil, kendimizde aramamız gerek. Bize tepede aldırıp, dipte sattıran şey, finansal piyasalarda işlem yapmak için yeterince eğitmediğimiz BEYNİMİZ.

7- Şimdi bu olayın nasıl gerçekleştiğini, yani küçük yatırımcının beyninin zaafına yenik düşerek nasıl zarar ettiğini açıklamadan önce, size bir teoriden bahsedeceğim:
Cognitive Dissonance – Bilişsel Uyumsuzluk

8- Bu teoriyi kısaca anlatmaya çalışayım.
Cognitive Dissonance teorisine göre insanların beklentisi ile gerçekleşen olaylar arasındaki uyumsuzluklar arttıkça, vücuttaki stres artar. Ve stres artmaya başladığı sırada kandaki kimyasallar değişmeye başlar.

9- Bunun sonucunda adrenalin seviyesi yükselir ve sinirler gerilmeye başlar. Peki sonra?
İşte en önemli kısım: Bu noktada beyindeki Amigdala denen bölge (bilinçaltı) harekete geçer. Vücudu stresten kurtarmak ve rahatlatmayı sağlamak için elinden geleni yapar.

10- Ancak tabi bu bilinçaltında gerçekleştiği için biz bunun farkına bile varmayız.
Bu olay gerçek hayatta da karşımıza sıklıkla çıkar. Beklentimiz ile gerçekleşen olaylar arasındaki uyumsuzluk arttıkça, yani beklentimiz gerçekleşmedikçe strese gireriz.

11- Şimdi bu amigdala dediğimiz bölge, finansal piyasalarda işlem yaparken nasıl karşımıza çıkıyor?
Önce “sattım çıktı” kısmından başlayalım:
Örneğin bir hisseyi 8.00 TL den aldınız. Beklentiniz tabii ki yükselmesi yönünde. Ancak hisse 7.50 ye düştü ve siz de stop olmadınız.

12- Fiyat düşmeye devam ettikçe, sizin stresiniz artmaya başlar.
Burda bir parantez açayım.
Beynimizin zaaflarından biri olan “Algıda Seçicilik” gereği bu tip stresli durumlarda, aldığımız hisse ile ilgili olumlu yorum yapanlar övülüp yüceltilirken,

13- bu kişiler konunun uzmanı olarak değerlendirilirken, hissenin daha da düşeceğini söyleyenlere tepki gösterilir. Hatta bazıları bu durumu abartıp, bu kişilerin hisseyi düşürmeye çalıştığı, panik yarattığı vs gibi ithamlarda bulunur.

14- Çevrenizde veya sosyal ortamlarda bir hissenin kesinlikle yükseleceğini söyleyen, hatta bunu tüm inancıyla iddia eden veya çeşitli bahaneler bulan kişiler, genelde hissede zararda bekleyen, amigdala ile mücadele eden kişilerdir.

15- Ya da bu kendini rahatlatma çabası, kendisi haricinde başkalarına suç atma, patrona kızma, SPK ya bok atma, düşüşe sebep arama (BOA açığa satış yaptı ondan düştü) gibi şekillerde de ortaya çıkar.

16- Çünkü bu kişiler hissenin düşebileceğini hiç düşünmeyip, bu sırada kendindeki stresi azaltmaya ve rahatlatmaya çalışıyordur ama bunun farkında bile değildir.
Neyse Parantezi kapatıp konumuza devam edelim.

17- Ne demiştik? Fiyat beklentimizin tersine düşmeye başladıkça, stresimiz artıyor. İşte bu noktada, görevi vücudu stresten korumak olan Amigdala, bize hisseyi sattırıp, belirsizliği ortadan kaldırarak rahatlamamız için devreye girmeye başlıyor.

18- Zararla bir işlemi kapatan herkes şunu yaşamıştır. Zararda beklenen bir hissede fiyat düştükçe, beklenti ile gerçekleşen arasındaki fark artmaya, dolayısıyla stres artmaya başlamıştır. Düşüş hızlandıkça da stresiniz de artmaya başlamıştır.

19- Ancak hisseyi sattığınızda zararınız ne olursa olsun bir rahatlama hissedersiniz. Stresiniz bir anda gitmiştir. İşte bu rahatlamanın sebebi belirsizliğin ortadan kalkmasıdır. Amigdala size üstün gelmiş ve hisseyi sattırmıştır.

20- Peki Amigdala dediğimiz bölge neden genelde hisse en diplere yaklaştığında bize hisseyi sattırıyor? Yani bir hissede o kadar süre zararda beklerken sattırmayı başaramıyor da, en dibe gelindiğinde sattırıyor?

21- Bunu anlamak için, beynimizin stres altında nasıl karar verdiğini iyi anlamamız gerekiyor. Bu aslında başlı başına bir flood konusu ancak burda fazla değinmeyeceğim. Amigdaladan devam edelim.

22- Amigdala bölgesine gelen olumsuz sinyaller, daha zararın başında iken düşük seviyededir. Yani siz 8.00 TL den bir hisseyi aldığınızda ve hisse 7.90 a düştüğünde yine bir stres yaşarsınız ama bu stresiniz şiddetli değildir.

23- Hisse 7.50’ye düştüğünde stres ve dolayısıyla amigdalaya gelen olumsuz sinyaller yavaş yavaş artmaya başlar. Hisse 7.00TL ye indiğinde ise zararınız büyümüş ve sinyallerin şiddeti artmıştır.

24- Ama burda tabi zaman faktörü de çok önemlidir. Yani bir hissenin 2 günde %10 düşmesinin yarattığı stresle amigdalaya gönderilen sinyallerin şiddeti, yavaş yavaş 2 haftada %10 düşmesinin yarattığı stresle gönderilen sinyallerin şiddetinden daha fazladır.

25- Yani hissenin 8.00 TL den 2 günde 7.20 ye düşmesi, 2 hafta sonunda 7.20 ye düşmesine nazaran kişiyi daha fazla strese sokar. Başka bir deyişle, kısa vadede yaşanan sert düşüşler, amigdalaya gelen sinyallerin şiddetini daha fazla güçlendirir.

26- Çünkü düşüş hızlandıkça, kandaki adrenalin miktarı artar, seratonin artar. İşte bunun sonucunda amigdalaya gönderilen sinyallerin şiddeti artık dayanılmaz bir seviyeye geldiğinde, amigdala karar mekanizmasını çalıştırarak hisseyi sattırır.

27-Aslında fiyat hareketleri düşüş yönünde seyrederken, (fiyatlar yükselmeye başlamadan önce) genelde diplere yaklaşıldığında hareket aniden hızlanır ve amigdalaya yenilenler hisseyi zararına satarlar. Aslında bu durum, her gün ekran izleyen kişilerde daha sık görülür.

28- Ekran izlerken fiyat beklenilen yönün tersine hareketini sürdürdükçe, stres daha fazla hissedilmeye başlar. Aniden oluşan sert düşüşte de amigdalaya giden sinyallerin şiddeti arttığı ve artık dayanılmaz boyutlara geldiği anda da hisse diplere yakın yerlerde satılır.

29- Piyasalarda tecrübe sahibi olan insanlardan duymuşsunuzdur.
“Ekran izlemeyin” derler.
“Fiyat çok sert düştüğünde panikle karar vermeyin, önce bir sakinleşin” derler.
İşte bu yüzden söylenir, beyninizin zaaflarına yenilip hatalı kararlar vermemeniz için.

30- Lafı fazla uzatmadan, örneklere geçelim.
Ne demiştik? Kısa zaman diliminde yaşan sert düşüşlerde amigdalaya gönderilen sinyallerin şiddeti artıyor ve bize hisseyi sattırıyor ve sattığımız yer genelde diplere yakın bölgeler oluyor.

31- Bu olaya örnek olabilecek birkaç tane grafik paylaşalım.
İlk örneğimiz #Thyao hissesinden.
Aşağıdaki grafikte hisseyi okla gösterdiğim yerden aldığınızı varsayalım.

32- Dikkat ederseniz hisse siz aldıktan sonra günlük %1-%2 düşmeye başlıyor. Gün gün stresiniz artıyor ve doğal olarak amigdalaya gelen olumsuz sinyaller de artmaya başlıyor. Son gün oluşan doji mumu biraz umut veriyor gibi.

33- Ancak siz burdan dönmesini beklerken hisse tam tersine ertesi gün %5’den daha fazla düşüş gösteriyor. Hissettiğiniz duygu ne olurdu? Hisse daha fazla düşecek diye muhtemelen ertesi gün veya kapanışta satardınız.

34- Bakalım hisse sert düşüşten sonra nasıl hareket etmiş?

35- Gördüğünüz gibi sert düşüşten sonraki gün dip oluşmuş ve hisse sert düşüşten sonraki günden başlayarak yükselmeye başlamış. Sert düşüşte satanlar arkasından bakmış.
Diğer örneklere geçelim.

36- Bir örnek de #sahol hissesinden verelim.
Aşağıdaki grafikte yine mavi okla gösterilen yerden hisseyi aldığınızı varsayalım.

37- Hisse siz aldıktan sonra düşmeye başlamış ve uzun süredir de yataya sarmış. Ancak aşağıdaki grafikte görüleceği gibi hisse yükselmeye başlamadan önce okla gösterdiğim yerde sert bir düşüş yaşamış ve ardından yükseliş gelmiş.

38- Hissede 1 aydır bekleyen kişilerin stresini düşünün. Artık bıkkınlık gelmiştir. Ve en son çıkmaya başlamadan önce yaşanan sert düşüşte de hissenin zararla satılması muhtemel.

39- Bir örnek de #Toaso dan vererek zararla satış kısmını kapatalım.
Aşağıdaki grafikte kare içine aldığım bölgede hissede olduğunuzu düşünün. Hisse düştükçe stresiniz artmaya başlar ve hissede kalmak gittikçe zorlaşır.

40- Ancak okla gösterdiğim yerde 2 günlük sert düşüş, stresi arttırarak amigdalayı devreye sokar ve size hisseyi sattırabilir.

41- Şimdi de tepede neden alıyoruz, hisse tepedeyken nasıl bir stres yaşıyoruz ona bakalım.
Tepede alma durumu iki farklı şekilde ortaya çıkabilir.
1.’si, siz daha önce hisseyi almış ve az karla satmış olabilirsiniz.

42- Siz hisseyi sattıktan sonra doğal olarak beklentiniz siz sattıktan sonra hissenin düşmesi yönündedir. Çünkü beyin hep en tepede satmak ister. Eğer dönüş görmeden sattıysanız ve hisse yükselmeye devam ettiyse yine strese girersiniz.

43- Kendinize “Tüh erken sattım, keşke bekleseydim” dersiniz. Ve hisse yükseldikçe siz kaçırdığınıza üzülür, strese girersiniz.
2. durum ise hisseyi almayı düşünüp hisse yükseldikçe alamamakta ortaya çıkar.

44- Bir hisseyi almayı düşündüğünüzü varsayın. Ama hisse küçük küçük yükseliyor. Bir türlü fırsat bulup giremiyorsunuz. Giremedikçe kaçırdıklarınıza yanıyorsunuz. Yani stresiniz gitgide artıyor.

45- En son hisse sert bir yükseliş gerçekleştirdiğinde de amigdala devreye girip, size “Artık yeter al da rahatla” der. Ve aldığınız yer tepe ya da tepeye yakın bir yer olur. Yani bu durum bir nevi fomoya kapılmak ile eşdeğerdir.

46- Şimdi bu durumlara ilişkin örnekler verelim.
Örneğimiz #Kords grafiğinden. Aşağıdaki grafikte yeşil okla gösterdiğim yerden hisseyi aldığınızı, kırmızı okta da sattığınızı varsayalım.

47- Siz sattıktan sonra hisse yine yükselişini sürdürüyor ve düşmeye başlamadan önce yuvarlak içine aldığım bölgede sert bir yükseliş gösteriyor. İşte burda kaçırıyorum korkusuyla hisseye en tepelerde girmek kuvvetle muhtemel.

48- Bir diğer örneği #XAUUSD yani ons altın grafiğinden verelim. Grafikte A bölgesindeki okla gösterdiğim yerde yükseliş nispeten hafif seyrediyor. Ancak B numaralı yükseliş hayli sert.

49- A ile gösterilen yükselişte altın alsak mı almasak mı diye eminim çok düşünülmüştür. Ve B ile gösterilen sert yükselişin bir yerinde ise artık amigdala galip gelerek alım yaptırmıştır.

50- Bir de kısa zaman aralıklarına bakarak #Kchol hissesinden örnek vererek bitireyim.
Aşağıdaki grafikte okla gösterdiğim yeşil mum tam bir psikolojiye oynama mumu olmuş. Hissede alım düşünenleri oyuna sokabilecek, shortta olanları stoplatabilecek bir mum.

51- Evet arkadaşlar gördüğünüz gibi düşüşlerden önce sert yükselişler, yükselişlerden önce de sert düşüşler olabileceğini görüyoruz.
Sizce tahta yapıcı diye tabir ettiğimiz profesyonel spekülatörler, beynin bu zaaflarını bilmiyor olabilir mi?

52- Bence kesinlikle biliyorlar ve fiyat hareketlerini de buna göre şekillendiriyorlar. En azından diplerde ve tepelerde, insan psikolojisine oynamayı çok iyi biliyorlar.

53- İşte bu yüzden bizlerin, bu tip durumlarda zarar etmemek için beynimizin zaaflarını iyi bilmemiz ve önlemlerimizi buna göre almamız şart.

54- Şüphesiz ki piyasada uzun vadede sürekli ve sürdürülebilir kazanç elde edenler, beynin bu zaaflarından haberdar olup, bunlarla başa çıkmayı öğrenmiş, işlemlerini bu zaaflara yenilmeden yapmayı başarmış olanlardır.

55- Peki bizim bu beynimizin zaaflarına yenik düşerek hatalı alım veya satım kararı vermemek için yapmamız gereken şey ne? Cevabı aslında basit= Katı kurallar. Yani hem alımda, hem satımda kendinize kurallar koymanız gerek.

56- Eğer trade yapıyorsanız, bir hisseyi alırken (veya herhangi bir enstrümanı), işlerin ters gidebileceğini, hissenin yükselebileceği gibi düşe de bileceğini her zaman aklınızda bulundurmanız ve kendinize bir çıkış planı koyarak buna koşulsuz şartsız uymanız gerek.

57- Bu kuralları koyduğunuzda artık beyninizi aradan çıkartmış ve doğal olarak bu zaaflara yenilmemiş olursunuz. Yani duygularınızla değil, sisteminizle al-sat yapmış olursunuz.
Bir sonraki floodda görüşmek dileğiyle.
Herkese selamlar, sevgiler…