Thread by @FatihKumas4

1) Üstad hazretleri, kendisinden önceki İslami ahlaka dair yazılan ana unsurlara kimi yerlerde değinmiştir. "Kuvve-i gadabiye", "kuvve-i akliyye", "kuvve-i şeheviyye"'nin dengede olması gerektiğine dair beyanları var. Bu üç kuvve'nin alt unsurları nelerdir? İbn Sina'dan okuyalım.

2) İbn Sînâ er-risâle fi’l-ilmi ahlak adlı risalesinde, şehvet, öfke ve temyiz gücünün ideal olan noktada olmasına karşılık gelen, temel ve alt erdemleri sıralar (Toktaş, İbn Sînâ’nın “Risâle fî ‘İlmi’l-Ahlâk” risalesinin takdim, tahkik ve çevirisi (2016)). Bu erdemler şunlardır:

3) Şehvet Gücü(Kuvve-i şeheviyye): Temel ve Alt Erdemler

Temel erdem, İffet: Yeme içme ve cinsellik gibi duyusal isteklere karşı kontrollü ve sağlıklı düşünerek hareket etmektir.

4) Alt Erdemler
Kanaatkarlık: Yaşamını devam ettirmek için gerekli ihtiyaçların ötesine geçmemek, başkasında görülen fazla eşyaya göz dikmemek ve kendine hakim olmaktır.

5) Cömertlik / Sehâ: Diğer insanların ihtiyaçlarını gidermek için sahip olduğu şeylerden ve paylaşılması mümkün olan şeylerden gönül rahatlığıyla vermektir.

6) Öfke Gücü(Kuvve-i gadabiye): Temel ve Alt Erdemler

Temel Erdem
Cesaret (Şecaat): Karşılaşılabilecek olumsuzluklara karşı koyabilmek, insanın değerlerini savunma
konusunda saldırılara ve acılara göğüs germesidir.

7) Alt Erdemler
Sabır: İnsanın ıstırap ve acıları metanetle karşılayıp, aklıyla, güçlerini ve duygularını kontrol etmesi, karşılık verirken aşırılıktan kaçınmasıdır.

8) Yumuşak Huyluluk (Hilm): İnsanın bir kötülük karşısında kendine hakim olarak kötülüğü bağışlaması, tahammül etmesi, sebat göstermesi, öfkesini yenmesidir.

9) Yüce Ruhluluk (rahbu’l-bâ’) / Geniş Yüreklilik (Siatü’s-sadr): İnsan yaşamında önemli şeylerle, onu heyecana, şaşkınlık ve paniklemeye sevk edecek şeylerle karşılaştığında soğukkanlı davranarak hareket etmesidir.

10) Sır Saklamak (Kitmânu’s-sırr): İnsanın konuşma gücünü kontrol etmesi, saklaması gereken ve yayıldığında zararlı olacak sırları korumasıdır.

11) Temyiz Gücü(Kuvve-i Akliyye) : Temel ve Alt Erdemler

Temel Erdemler
İlim / Hikmet: İnsanın kavraması imkân dâhilinde olan şeyleri, hatasız ve eksiksiz olarak kavramasıdır. İnsanın kavraması, kesin bilgi ve hakiki kanıta dayanıyorsa buna hikmet adı verilir.

12) Alt Erdemler
Belâgât / Fesâhât (Beyân) : Akledilen ve hayal edilen kavramların muhataba aktarılması hususunda övgüye değer ve güzel bir üslupla aktarmaktır.

13) Zeka ve Güçlü Sezgi (Fetânet ve Cevdetü’l-hads): İnsanın duyu verileriyle elde ettiği şeylerin hakiki anlamını çok çabuk kavramasıdır.

14) Doğru Görüş (İsâbetü’r-rey): Kesin görüş bulunmayan konularda, doğruyu elde etmek için yapılması gereken gayreti göstermek ve olayların sonuçlarını dikkatli düşünmektir.

15) Temkinli Olmak (Hazm): Olaylar karşısında elden geldiği kadar zararlı olandan kaçınmak huzur ve güven ortamına yönelmektir.

16) Doğruluk (Sıdk): Söylenilenler ile gerçeğin ters düşmemesidir. İnsanın içinden geçirdiklerini dilin, dilin de içinden geçirdiklerini yalanlamamasıdır.
Vefâ: insanın üstüne aldığı görevi yerine getirmesi ve sözünde durmasıdır.

17) Merhamet (Rahmet): Acı çeken ve olumsuz bir durum içinde olan kişiye şefkat göstermektir. Hayâ: Ruhun, işlendiği takdirde çirkin görülecek fiilleri reddetmesidir.
Yüce ideal(Azmü’l-himme): Erdemi ve şerefi artırıcı şeylerle yetinmeyip daha değerli olan şeyin peşinde olmaktır.

18) Ahde Vefâ Göstermek (Husnü’l-ahd ve’l-muhâfaza): Daha önce birbirlerini tanımış olan ve aralarında yakınlık ve dostluk olan bireylerin bu durumlarını koruması ve güzel günlerin yad edilmesi ve yaşatılmasıdır.

19) Alçak Gönüllülük (Tevâzu’): Sahip olduğu bedeni ve ruhi meziyetlerle böbürlenen ve öğünen kişiye karşı insanın doğuştan bazı eksiklik ve zaafla yaratıldığını bilen kişinin bu bilgisiyle böbürlenen kişiyi engellemesidir.

20) Bu alıntılar Ramazan Turan'ın "İbn Sina Düşüncesinde Bir Erdem Olarak Adalet Ve Sosyal Yansımaları" makalesinde geçmektedir.

Üstad diyor ki: Kuvve-i şeheviyenin tefrit mertebesi humuddur ki; ne helâle ve ne de harama şehveti, iştihası yoktur. İfrat mertebesi fücurdur ki;

21) namusları ve ırzları payimal etmek iştihasında olur. Vasat mertebesi ise iffettir ki; helâline şehveti var, harama yoktur.” “Ve keza kuvve-i şeheviyesi haddi aşarsa heva-i nefse tâbi olur, kalbinden şefkat-i cinsiye zâil olur, kendisi berbad olacağı gibi başkalarını da

22) berbad edecektir.”..“kuvve-i gazabiyenin tefrit mertebesi cebanettir ki, korkulmayan şeylerden bile korkar. İfrat mertebesi tehevvürdür ki, ne maddî ve ne manevî hiç bir şeyden korkmaz. Bütün istibdadlar, tahakkümler, zulümler bu mertebenin mahsulüdür.

23) Vasat mertebesi ise şecâattır ki;hukuk-u diniye ve dünyeviyesi için canını feda eder, meşru' olmayan şeylere karışmaz.” “Ve keza kuvve-i gazabiyesi hadd-i vasatı tecavüz ederse, hayat-ı içtimaiyenin hem yüzünü,hem astarını yırtar, altüst eder. Kuvve-i akliyenin

24) tefrit mertebesi gabavettir ki, hiç bir şeyden haberi olmaz. İfrat mertebesi cerbezedir ki; hakkı bâtıl, bâtılı hak suretinde gösterecek kadar aldatıcı bir zekâya mâlik olur. Vasat mertebesi ise hikmettir ki; hakkı hak bilir imtisal eder, bâtılı bâtıl bilir içtinab eder.”

25) “Evet fâsık olan kimsenin kuvve-i akliye ve fikriyesi itidali kaybedip safsatalara düşerse, itikadata ait rabıtaları kesmekle, hayat-ı ebediyesini yırtar atar.”

Üstad bu kuvvelerin ifrat ve tefrit yönde değerlendirilmesinin nelere sebep olabileceğini çok güzel özetlemiş.