Thread by @kwasylewsky

Wielowektorowa polityka zagraniczna - fajne hasło, kolorowe lasery i magnes 😎

Znam nawet państwo, które od lat próbuje taką politykę prowadzić. Jak mu idzie, czy wciąż postrzega to jako korzystne, jakie płyną z tego wnioski dla nas? O tym dzisiejsza nitka 👇

Zacznijmy od podstaw: co to jest ta wielowektorowa polityka zagraniczna? W #Turcja definiuje się ją jako utrzymywanie dobrych stosunków z wieloma partnerami z różnych kierunków. Z reguły dokleja się do tego jakieś zasady, np. Ahmet Davutoğlu - architekt polityki

zagranicznej prowadzonej przez AKP od 2015 r., choć echa jego myśli są w niej obecne do dziś - mówił, że Turcja powinna utrzymywać "komplementarne", a nie "konkurencyjne" relacje z różnymi partnerami, zwłaszcza z mocarstwami.

Wielowektorowa polityka zagraniczna oznacza zatem

w istocie - uwaga, zapnijcie pasy, będzie niespodzianka - prowadzenie aktywnej polityki zagranicznej na różnych kierunkach. Ot i cała filozofia.

Dlaczego więc mówimy o wektorach, a nie kierunkach? Wiadomo, brzmi mądrze, bardziej naukowo i zasadniczo #studentyszanujo 😎

Przy okazji dorobi się do tego jakieś "hola, hola, przecież wektor to nie jest zwykły kierunek, ma zwrot i w ogóle wagę", żeby magia mądrych słów działała jeszcze lepiej, no ale jak zaczniemy sprowadzać sprawę do "najmniejszego wspólnego mianownika", to nie ma siły - dojdziemy do

aktywnej polityki zagranicznej prowadzonej na różnych kierunkach.

I tutaj wrzucę przy okazji radę: w politologii naprawdę wiele da się sprzedać, używając fancy słów (czasem fancy zdań). Dlaczego tak się dzieje, to temat na odrębną nitkę. Ale zasadniczo: im coś bardziej fancy

brzmi, tym bardziej trzeba pytać, co tak naprawdę się pod tym ukrywa, bo tym większe ryzyko, że jest to po prostu ładnie opakowana pustka, która w najlepszym przypadku powoduje, że poświęcamy jakiejś kwestii nadmierną uwagę.

I tak właśnie jest z tą wielowektorową polityką zagr.

Dlaczego? Teoretycznie każdy z nas powinien być zwolennikiem takiej polityki. Zależy nam, żeby państwo się rozwijało - wzrost pozycji międzynarodowej państwa, jego prestiżu czy potęgi to podstawowe cele polityki zagranicznej (!) - a żeby to było możliwe, to państwo po prostu musi

systematycznie poszerzać swą aktywność polityczną, gospodarczą, kulturalną itd. Jakby tego było mało, większość państw prowadzi taką politykę (nawet jeśli jej tak nie nazywa), a poszczególne wektory mają po prostu inną wagę, bo np. państwo jest członkiem sojuszy, organizacji

międzynarodowych, innych struktur integracyjnych czy - najzwyczajniej w świecie - ma położenie geograficzne, które powoduje, że taki a nie inny kierunek będzie ważniejszy. Wszystkie te wymienione przeze mnie czynniki nazywa się uwarunkowaniami polityki zagranicznej, które są

fundamentem przy "projektowaniu" polityki zagranicznej danego państwa (tych uwarunkowań jest więcej, można do nich dodać np. postrzeganie innych aktorów międzynarodowych). Trzeba je uwzględniać, bo stanowią obiektywne wytyczne - politykę, która ma przynosić rezultaty,

należy budować na dobrym rozeznaniu rzeczywistości (nie tylko zresztą politykę, zejdźmy niżej, bo równie dobrze tyczy się to strategii dla firmy, taktyki dla biegacza czy wyciskania na ławeczce).

Proste? No proste, nie ma o czym gadać. A jednak wciąż o tym rozprawiamy

, jakby ta wielowektorowość rzeczywiście była czymś znacznie więcej i miała głębszy sens. No to przyjrzymy się może, jak to działa w praktyce, oczywiście na moim ulubionym poletku.

1. Zacznę od anegdotki. W 2014 r., po aneksji Krymu przez #Rosja, miałem okazję być w tureckim

MSZ. Wtedy panowała tam atmosfera nabożnego uniesienia wobec wielowektorowości czy konieczności zachowania równowagi w polityce zagranicznej. W efekcie Turcja mówiła, że nigdy nie uzna aneksji Krymu, ale - ku zdumieniu sojuszników z NATO - była niechętna sankcjom na Rosję.

Zadałem pytanie, czy Turcy nie obawiają się, że przez taki przekaz sojusznicy z NATO zaczną powątpiewać w wiarygodność sojuszniczą Turcji, co ostatecznie może negatywnie wpłynąć na ich chęci do obrony Turcji w razie zagrożeń dla jej bezpieczeństwa?

Odpowiedź była jasna: Turcja

nie może sobie pozwolić na inną politykę, musi zachować równowagę w polityce zagranicznej.

Efekt? Piękna i zupełnie przez Turków nieprzewidziana katastrofa na odcinku natowskim, np.: powątpiewanie w tureckie pomysły na Syrię, permanentne podawanie w wątpliwość wiarygodności

sojuszniczej Turcji, które z czasem przerodziło się wręcz w hasła o konieczności "wyrzucenia" państwa z Sojuszu, hasła - dodam - jeszcze dekadę temu znajdującego się w takiej sferze abstrakcji, że głoszący je analitycy zostaliby uznani za trędowatych.

Czy było warto? Raczej nie

gdy uwzględni się, że bezpieczeństwo Turcji wciąż wisi na NATO - bez niego wikłanie się w tę kooperatywno-konkurencyjną relację z Rosją byłoby samobójstwem. I zanim ktoś z Szanownych Państwa zacznie gardłować "ale drony! ale duma! ale walka!", rzucę: gdy z Rosją robi się naprawdę

gorąco, jak np. w trakcie eskalacji w Idlibie w lutym 2020 r., Turcja natychmiast zwraca się o pomoc do NATO i dopytuje USA, czy aby na pewno wciąż uważają, że art. 5 odnosi się również do niej.

Jaka płynie z tego lekcja? Nie dać się uwieść źle pojmowanej wielowektorowości, bo

zaprzeczanie faktom - temu, co pisałem o wadze poszczególnych wektorów i uwarunkowaniach polityki zagranicznej - nigdy nie wychodzi na dobre. Często przybiera formę walki z wiatrakami, dodatkowo toczonej nie wiadomo po co (oczywiście, w przypadku Turcji, poza wew. względami

politycznymi, bo przekaz o wielowektorowości rozochocony dumą narodową elektorat kupił z prędkością światła).

2. Wielowektorowość miała przyczynić się również do wzrostu pozycji międzynarodowej Turcji i poszerzenia jej możliwości oddziaływania w stosunkach międzynarodowych,

zwiększenia liczby partnerów. I częściowo się to udało - chyba najlepszym przykładem jest wzrost zaangażowania Turcji w Afryce, który też wymagałby odrębnej nitki. Ale tutaj uwaga - przyczyniło się do tego po prostu prowadzenie bardziej aktywnej polityki zagranicznej i

dostrzeżenie innych kierunków, a nie jakieś zrównoważenie wektora zachodniego, bo tutaj rezultaty są mieszane. Nie da się zaprzeczyć, że Turcji udało się doprowadzić do intensyfikacji stosunków handlowych np. z państwami bliskowschodnimi, ale: a) ani nie jest to

wzrost stabilny; b) ani wciąż nie doprowadziło to do detronizacji UE jako największej partnerki handlowej (i największego źródła inwestycji zagranicznych) Turcji (dla chętnych dodaję dwa źródła: mei.edu/publications/t…; dailybrief.oxan.com/Analysis/GA214…).

Dlaczego? Tu znów kłaniają się

uwarunkowania polityki zagranicznej - Turcja jest członkiem europejskich struktur integracyjnych (unia celna z UE), a do tego dochodzi kwestia bliskości geograficznej, która powoduje, że rynek turecki jest często postrzegany jako "brama" do szerszego zaangażowania poza UE.

3. Dobrze, to teraz pomówmy o tym, co się Turkom nie udało, i o kosztach ich polityki. Wspomniałem, że wielowektorowość miała doprowadzić do poprawy pozycji międzynarodowej państwa. Ambicje były ogromne – do 2023 r., a więc stulecia istnienia republiki, Turcja miała być w gronie

dziesięciu największych gospodarek świata, a także nowych „centrów” wyłaniającego się wskutek słabnięcia pozycji Zachodu, przede wszystkim Stanów Zjednoczonych, nowego porządku międzynarodowego.

Te wszystkie argumenty o konieczności zachowania równowagi w polityce zagranicznej

miały służyć właśnie temu. Jaki mamy efekt? Marny – i to mało powiedziane. Turcja jest w tej chwili bliżej wypadnięcia z grona 20 największych gospodarek na świecie niż wskoczenia do pierwszej 10. Partnerzy – już nie tylko zachodni – nie traktują jej jako wiarygodnego aktora,

część inwestorów wycofuje swój kapitał, ponieważ nie są pewni kierunku, w którym Turcja zmierza, a turecka waluta leci na łeb na szyję, pogarszając sytuację gospodarczą społeczeństwa. Jak bardzo? Rzucę zaledwie jeden wskaźnik – PKB per capita, które jest na poziomie mniej więcej

tego z 2009 r. To jest realny koszt, o którym bardzo często zapominamy, gdy chwalimy napinanie się Turcji na arenie międzynarodowej, i mówimy, że powinna ona stanowić dla nas wzór.

Jasne, to nie jest tylko wina uwierzenia w miraż „wielowektorowości” i nie sposób zważyć

wszystkich czynników, które doprowadziły do tej sytuacji. Jeśli jednak wezmą Państwo pod uwagę to, że w pogarszaniu stanu gospodarki rolę odegrały nierealistyczne aspiracje, które kończyły się wyrzucaniem pieniędzy w błoto (zakup, wciąż niedziałającego, S-400 od Rosji,

m.in. po to, aby ograniczyć zależność w sektorze zbrojeniowym od USA, co doprowadziło do wyrzucenia z konsorcjum tworzącego F-35 i odmowę sprzedaży myśliwców), hasła – doprawdy trudne do zrozumienia w tych okolicznościach – o konieczności zmniejszenia

uzależnienia od kapitału zachodniego, którym nie towarzyszyły wystarczające działania w tym kierunku, bo też towarzyszyć nie mogły, choćby ze względu na – jeszcze raz – obiektywne uwarunkowania polityki zagranicznej, to nie sposób nie zauważyć, że źle pojmowana „wielowektorowość”

przyczyniła się do tej pięknej katastrofy.

Dobra, czas kończyć, bo wątek i tak o wiele za długi. Jakie lekcje dla nas? 👇

1. Uwaga z tą wielowektorowością – zaprowadzi nas na manowce, jeśli będziemy ją źle rozumieć i lekceważyć uwarunkowania polityki zagranicznej. Trzeba też

wyraźnie pytać, co kto ma na myśli, gdy mówi „wielowektorowość”, bo możliwe, że pod tym hasłem ukrywa się nie postulat prowadzenia aktywniejszej polityki zagranicznej, ale właśnie niebezpieczna dla państwa próba prowadzenia polityki z lekceważeniem podstawowych uwarunkowań lub

po prostu zawoalowany postulat ich zmiany. Najgorzej, gdy mamy kombo – tzn. gdy zmianę (która sama w sobie nie jest zła, pod warunkiem że jest wymuszana obiektywnymi okolicznościami) postuluje się bez świadomości potencjału, ograniczeń, pomysłu uwzględniającego rzeczywistość

międzynarodową taką, jaka ona jest, a nie jaką próbuje się wykreować przez narrację.

2. Tym bardziej zastanówmy się, czy problemem polskiej polityki zagranicznej jest aby na pewno „brak wielowektorowości” – ostatnimi czasy debata na temat stosunków międzynarodowych została

znacznie uproszczona. Z jednej strony to dobrze, bo i rośnie zainteresowanie społeczeństwa sprawami międzynarodowymi. Z drugiej kicha, bo wielu zaczęło myśleć, że polityka zagraniczna to błahostka, a to nieprawda, to wciąż działka, do której trzeba mieć poziom skilla over 9000.

3. Uczmy się na błędach Turcji – zwłaszcza tego, że granie powyżej potencjału i z pominięciem realiów po prostu będzie miało swój koszt, który zapłaci społeczeństwo. Turcja pokazuje, że miraże są po prostu mirażami – nie są realne. Koszty są. A myślicie Państwo, że zapłacą je

tureccy politycy czy też badacze, którzy pomogli zakorzenić tę wizję w umysłach elektoratu 😎?

4. Pewnie warto przy okazji pamiętać, że nie jesteśmy Turcją – choć są elementy, które są podobne, np. położenie na flankach czy między Wschodem a Zachodem, mamy inną kulturę

strategiczną, doświadczenia historyczne czy potencjał. Ot wspomnę choćby o tym, że u nas nie ma amerykańskich atomówek czy baz, z których Amerykanie „odwiedzają” myśliwcami Bliski Wschód.

I dopłynęliśmy do brzegu, na dziś koniec. Tradycyjnie dziękuję za uwagę.

No dobrze, jeszcze jedno, bo zapomniałem, ale to bardziej ciekawostka. Co się robi, gdy jakaś etykieta - w tym przypadku - "wielowektorowość" zawodzi?

No jak to co? Wymyśla się inną! W tym przypadku jest nią "kompartmentacja", która ma opisywać zdolność

Turcji do zarządzania licznymi problemami w stosunkach z różnymi aktorami (i USA, i Rosją, i UE) w taki sposób, aby te stosunki się ostatecznie nie zawaliły (takie szufladkowanie problemów). I w ten ładny - i równie mądrze brzmiący - sposób ukrywa się przy okazji trudności w

rozwiązaniu problemów i - tak, zgadza się - przeniesienia stosunków z partnerami na poziom wyżej.

Tym razem to już naprawdę koniec, znikam.