Een draad(je) over de totstandkoming van wetten en verdragen en de toetsing daaraan door de rechter. Maar ook een draadje over de interpretatie van wets- en verdragsteksten door de rechter aan de hand van… een tongzoen. (Blijven lezen dus.) (1/17)
Gisteren wees Henk Naves (voorzitter van de Raad voor de @RechtspraakNL) er in zijn nieuwjaarstoespraak (bit.ly/2QEF9nx) op dat rechters toetsen aan wetten en verdragen waar ook de overheid is gebonden. Ze schudden die regels niet lukraak uit hun mouw. (2/17)
Wetten worden vastgesteld door de regering en de Staten-Generaal (Tweede en Eerste Kamer) gezamenlijk. Nederland kan alleen aan verdragen worden gebonden nadat de Tweede en Eerste Kamer daarmee instemmen en nadat het verdrag is bekendgemaakt. Dat staat in de Grondwet. (3/17) 
Zo is geborgd dat de volksvertegenwoordiging zelf bepaalt of zij zich wil binden aan verdragen. Want verdragen gaan boven Nederlandse wetten; ook dat staat in de Grondwet. De wetgever mag dan ook geen wetgeving tot stand brengen die in strijd is met een verdrag. (4/17)
Een verdrag waarop vaak een beroep wordt gedaan is het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Begin jaren ’50, nog voordat het verdrag in werking is getreden, wordt dat in de Tweede Kamer al gedaan bij de behandeling van een wetsvoorstel over staatsnoodrecht. (5/17)
De Kamerleden Haken (CPN) en Ritmeester (VVD) – beiden overlevenden van concentratiekamp Buchenwald – debatteren over de vraag of het zonder rechterlijke machtiging interneren van burgers tijdens de noodtoestand toelaatbaar is. Haken (met zijn partijgenoot Hoogcarspel) … (6/17)
… vindt van niet en beroept zich op diverse bepalingen van het EVRM. Ritmeester ziet het anders. In de decennia daarna zal het EVRM meer aan belang winnen, met name in de rechtszaal. Burgers doen er steeds vaker een beroep op als zij het niet eens zijn met de overheid. (7/17)
Kan je naar de rechter toe als je rechten in de knel komen doordat de overheid een overheidstaak uitvoert, of gaat de overheid daar zelf over? Al in 1915 zei de Hoge Raad in het arrest Guldemond/Noordwijkerhout (bit.ly/36HKZKl) dat de weg naar de rechter openstaat (8/17)
Bij de rechter kan een burger zich ook op een verdrag beroepen. Is dat nieuw? Nee. De Hoge Raad oordeelde al in 1919 dat burgers zich kunnen beroepen op een verdrag als hen dat bepaalde rechten toekent. Dit gebeurde in het arrest van over het Grenstractaat Aken. (9/17)
Een aardig filmpje over het arrest zie je hier: bit.ly/2tJ7ZtM. (Dank voor de link @GerjanKipping.) Een burger kan zich overigens niet op alle verdragsbepalingen beroepen. De bepaling moet onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig zijn, ofwel: eenieder verbindend. (10/17)
Zo’n bepaling is dus niet alleen bindend in de relatie Nederland vs. de andere verdragspartij(en), maar ook in de relatie burger vs. Staat. Gevolg is dat de rechter wetten die in strijd zijn met een eenieder verbindende verdragsbepaling, buiten toepassing moet laten. (11/17)
Op 6 september 2012 heeft een kamerlid een wetsvoorstel ingediend om de rechter deze bevoegdheid af te nemen. De Tweede en Eerste Kamer zouden in plaats van de rechter zelf beter op gaan letten of wetgeving wel in overeenstemming was met (al gesloten) verdagen. (12/17)
De Afdeling advisering van de Raad van State adviseerde het voorstel te heroverwegen. Zo was niet duidelijk hoe de Tweede en Eerste Kamer invulling aan deze taak zouden geven. Ook de Tweede Kamer leek niet enthousiast. Op 17 maart 2017 is het wetsvoorstel ingetrokken. (13/17)
De tekst van wetten (en ook verdragen) kan door de tijd heen anders worden gelezen. Een mooi voorbeeld vind ik het antwoord op de vraag: is een gedwongen (en dus ongewilde) tongzoen verkrachting? Op 21 april 1998 oordeelde de Hoge Raad dat dit inderdaad verkrachting was. (14/17)
De Hoge Raad koos toen voor het vrij letterlijk volgen van de wettekst. 15 jaar later, op 12 maart 2013, komt de Hoge Raad van die opvatting terug (bit.ly/39Wx454). De Hoge Raad sluit aan bij wat volgens spraakgebruik verkrachting is, ondanks dat de wettekst … (15/17)
… ongewijzigd is gebleven. Mede als gevolg van aanhoudende kritiek op het oordeel uit 1998 is de Hoge Raad er anders tegenaan gaan kijken.
Ook als een bepaling vager is of meerdere uitleggingen toelaat, moet de rechter uiteindelijk de knoop doorhakken. Dat is zijn taak. (16/17)
Ook als een bepaling vager is of meerdere uitleggingen toelaat, moet de rechter uiteindelijk de knoop doorhakken. Dat is zijn taak. (16/17)
Als de wetgever die uitkomst niet bevalt, staat het hem in principe vrij de wet te wijzigen of om een verdrag waarbij Nederland partij is op te zeggen. Die beslissing zal de rechter moeten eerbiedigen. Zo houden de drie staatsmachten elkaar in evenwicht. (17/17)
