Thread by @rechterjos

De overheid neemt maatregelen om #COVID2019 zoveel mogelijk te beheersen. Hoe zit dat juridisch? @openbareorde (bit.ly/2UeFVrV) en @KluwerNJB (bit.ly/3d8dWmo) publiceerden erover. Maar hoe ver gaan de bevoegdheden van de overheid? Een draad(je). (1/22)

De wet- en regelgeving die in Nederland geldt, is gemaakt voor de situatie waarin de maatschappij normaal functioneert. Voor o.a. (dreigende) grote ordeverstoringen, zoals forse rellen, kan de burgemeester op grond van de Gemeentewet een noodverordening uitvaardigen. (2/22)

Die bevoegdheid gaat best ver. De burgemeester mag met een noodverordening afwijken van alle geldende wettelijke voorschriften, behalve de Grondwet. De noodverordening moet worden ingetrokken als de noodsituatie ophoudt te bestaan. Hoe ver deze bevoegdheid ook gaat … (3/22)

… dit wordt nog steeds gerekend tot het normaal functioneren van de maatschappij; de wet spreekt wel van bijzondere omstandigheden.

Als de (dreigende) ordeverstoring meer gemeenten raakt, kan uiteindelijk de voorzitter van de veiligheidsregio deze bevoegdheid overnemen. (4/22)

Juridisch gezien bevinden we ons op nu nog altijd in deze situatie. Dat betekent dat de regering op dit moment in juridische zin niet de regels maakt. Ze vertaalt de adviezen van o.a. het RIVM in een landelijke aanpak die door de voorzitters van de 26 veiligheidsregio’s … (5/22)

… juridisch bindend moeten worden gemaakt door middel van noodverordeningen. Op grond van de Wet publieke gezondheid en de Wet op de veiligheidsregio’s zijn zij het bevoegd gezag. Maar stel dat sneller/centraal handelen geboden is of dat extra bevoegdheden nodig zijn? (6/22)

Artikel 103 van de Grondwet biedt een juridische basis voor wetgeving die geldt in buitengewone omstandigheden: het staatsnoodrecht. Hiervoor is al eerder wetgeving vastgesteld, maar dat is “slapende wetgeving”. Deze kan worden “geactiveerd” bij Koninklijk besluit. (7/22)

Bij de toepassing van staatsnoodrecht moeten er een of meer vitale belangen (bit.ly/2w6TFx3) deels of geheel wegvallen waardoor het functioneren van de staat en maatschappij (mogelijk) in gevaar komt. Mogen in zo’n situatie meteen alle registers open? (8/22)

Nee. Het is de bedoeling dat een vergaande bevoegdheid niet wordt ingezet als het daarmee beoogde doel ook kan worden bereikt met een andere minder vergaande bevoegdheid.

Bij de toepassing van het staatsnoodrecht gelden in principe drie fasen. (9/22)

Als eerste worden alleen de noodbevoegdheden geactiveerd die nodig zijn om de noodsituatie het hoofd te bieden. Een voorbeeld dichtbij (mijn) huis: stel dat als gevolg van het virus een aantal rechtbanken niet meer kan functioneren. Op grond van de Noodwet rechtspleging… (10/22)

… kan de minister het rechtsgebied van een of meer rechtbanken tijdelijk wijzigen zodat er binnen dat nieuwe rechtsgebied voldoende rechters en ondersteuners zijn om het werk gedaan te krijgen. Er is noodwetgeving om allerlei overheidstaken te kunnen blijven uitvoeren. (11/22)

In de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag zijn aanvullende noodbevoegdheden opgenomen voor de het burgerlijk gezag, zoals de bevoegdheid “het vertoeven in de open lucht te beperken” of om van eenieder inlichtingen te vorderen. (12/22)

De tweede fase breekt aan als het een voor een inzetten van noodwetten niet (meer) helpt. Deze fase wordt de beperkte noodtoestand genoemd. Artikel 7 van de Coördinatiewet uitzonderingstoestanden (CWU) bepaalt dat in dat geval meteen een flink aantal noodwetten … (13/22)

…wordt geactiveerd. Biedt dat geen soelaas, dan breekt de derde fase aan: de algehele noodtoestand. Op grond van artikel 8 van de CWU wordt alle bestaande noodwetgeving geactiveerd.

Tijdens de beperkte of algehele noodtoestand krijgt ook het militair gezag bevoegdheden. (14/22)

Deze bevoegdheden staan in de Oorlogswet voor Nederland. De naam dateert nog uit de tijd dat de beperkte en algehele noodtoestand de staat van beleg en de staat van oorlog werden genoemd. De “Instructie voor het militair gezag” bepaalt dat het militair gezag onder … (15/22)

… verantwoordelijkheid van de minister van Defensie optreedt en ook haar aanwijzingen in acht neemt. Het militair gezag blijft daarmee altijd onder burgerlijk gezag optreden.

Dan is er nog een “bevoegdheid” die in alle drie fasen kan worden toegepast. Die bevoegdheid … (16/22)

… is ongeschreven. Het is namelijk mogelijk dat zich een noodsituatie voordoet waar de wetgever niet aan heeft gedacht, of een situatie ontwikkelt zich zo snel dat zelfs het volgen van de procedure in de noodwet om tot maatregelen te komen te lang duurt. Een voorbeeld … (17/22)

… van het eerste geval is de verplaatsing van de zetel van de regering na de Duitse inval in mei 1940 van Den Haag naar Londen. In artikel 21 van de toenmalige Grondwet stond zelfs dat in geen geval de zetel van de regering buiten het Rijk kon worden verplaatst. (18/22)

Nood brak in dat geval zelfs de Grondwet. Een voorbeeld van het tweede deed zich voor tijdens de watersnood in 1995. Er waren acuut containers nodig, maar het volgen van de procedure in de Vorderingswet 1962 zou te lang duren. Ongeschreven staatsnoodrecht bood uitkomst. (19/22)

Zijn er (nog) juridische bezwaren om in deze crisis naar (delen van) het staatsnoodrecht te grijpen? Ik betwijfel het. Maar waarom is het niet gedaan? Dat is speculeren, maar in de toespraak van de @MinPres denk ik een heel goede verklaring te horen: “Tot slot wil ik … (20/22)

… iedereen in Nederland bedanken voor de manier waarop de aanwijzingen en maatregelen tot nu toe zijn opgevolgd en voor alle hartverwarmende voorbeelden van onderlinge hulp en solidariteit. (…) Blijf uw gezond verstand gebruiken en luister naar de deskundigen.” (21/22)

Mocht de regering een test case voor het staatsnoodrecht zoeken: ziekenhuizen krijgen volgens de @NOS mondkapjes aangeboden tegen woekerprijzen (bit.ly/2TVyIy2). Lijkt mij een prima geval om de Vorderingswet 1962 (of ongeschreven staatsnoodrecht) op los te laten. (22/22)